Biləsuvar rayonu

Biləsuvar rayonu
39°26′ şm. e. 48°31′ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
İnzibati mərkəz	Biləsuvar
İcra başçısı	Faiq Qürbətov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	8 avqust 1930
Sahəsi	1.358 km²
Hündürlük	12 m
Əhalisi
Əhalisi	81.318 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-BIL
Telefon kodu	25
Poçt indeksi	AZ 1300
Avtomobil nömrəsi	12
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Biləsuvar, Azərbaycanda rayon.

Şəhər və iri qəsəbələr

Biləsuvar şəhəri

Sərhəd rayonları, ölkələri və əraziləri

Salyan, Saatlı, İmişli, Cəlilabad, İran İslam Respublikası

Əhalisi

Əhalisi haqqında daha geniş statistik məlumat

Əhalinin ümumi sayı	81318
Şəhər əhalisinin sayı, [%]	23.1867
Kənd əhalisinin sayı, [%]	76.8133
Əhalinin orta sıxlığı	59.880707
Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (kişilər), [%]	48.4997
Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (qadınlar), [%]	51.5003
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (uşaqlar), [%]	32.3815
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18 yaşa qədər), [%]	36.0375
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18-dən 55-60-a), [%]	53.4248
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (təqaüdçülər), [%]	6.3946
Ali təhsilli əhalinin sayı, [%]	3.9991
Orta təhsilli əhalinin sayı, [%]	41.0881
Məskunlaşmış qaçqınların sayı	0
Məskunlaşmış məcburi köçkünlərin sayı	12612

Ərazisi

Ərazisi haqqında statistik məlumat

Ümumi ərazi, [kv.km]	1358.00
Məhsuldar torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]	1129.29
Kənd təsərrüfatına yararsız torpaqların sahəsi, [kv.km]	202.53
Heyvandarlıq üçün otlaqların sahəsi, [kv.km]	562.10
Əkilmiş torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]	425.31
Meyvə bağlarının ümumi sahəsi, [kv.km]	12.00
Şoran torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]	26.07

Tarixi

Biləsuvar rayonu Azərbaycan Respublikasının zəngin tarixi keçmişi olan ərazilərdən biridir.
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının ikinci cildində Biləsuvar rayonu haqqında verilmiş məlumatda qeyd edilir ki, "Biləsuvar, Piləsuvar - Azərbaycanda şəhər tipli orta əsr yaşayış məntəqəsidir. İran tarixçisi Həmdullah Qəzvininin məlumatına görə Biləsuvaı X əsrdə Büveyhi əmiri Piləsuvar saldırmışdır". XIV əsr feodal çəkişmələri nəticəsində tənəzzülə uğrayan Biləsuvar şəhəri 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinə əsasən iki hissəyə bölünmüşdür. Rusiya imperiyası daxilində qalan hissəsinin əhalisi 1914-cü ildə Rusiya imperiyası cənub sərhədlərini keçilməz etdikdən sonra səhəddən 20-40 km kənarda ruslar üçün salınmış yaşayış məntəqələrinə və digər ərazilərə köçürülmüşdür. Nəticədə vaxtilə Rusiyadan köçürülmüş əhalinin məskunlaşdığı Puşkin qəsəbəsi mərkəz olmaqla 1930-cu ildə Biləsuvar rayonu təşkil edilmişdir. 1938-ci ildə Biləsuvar adı dəyişdirilərək Puşkin rayonu adlandırılmışdır.
1963-cü ildə ərazisi Cəlilabad rayonu ilə birləşdirilmiş, 1964-cü ildən isə yenidən müstəqil rayon olmuşdur. SSRİ dövləti dağıldıqdan sonra 1991-ci ildən onun tarixi adı özünə qaytarılaraq Biləsuvar adlandırılmışdır.
Sabir Nəsiroğlu adlı müəllifdən şərq aləminin tarixini və mədəniyyətini öyrənən "Həmşəhri" cəmiyyəti tərəfindən nəşr olunmuş "Sehrli diyarın sirri" adlı qısaldılmış tarixi monoqrafiyasında və "Həməşəradan gələn səslər" kitabında Biləsuvarın taixi ilə bağlı maraqlı məlumatlar çoxdur. Müəllif tarixi mənbələrə istinad edərək yazır ki, Muğanda xəzərlər, massagetlər və s. tayfalarla yanaşı bilyər və suvarlar da yaşamışdır. O, belə bir nəticəyə gəlir ki, Biləsuvar iki tayfanın - bilyər və suvarların cəmlənib düşmən qarşısında qəhrəmancasına vuruşduğu yer mənasını verir. Daha sonra müəllif qeyd edir ki, "Atlı əsgərlərin və çaparların keçid yeri" toponimi Biləsuvarın toponiminə uyğun gəlir.

Adının mənası

Tarix bölümündə qeyd edildiyi kimi Biləsuvar toponimi bir neçə məna verir:

• Bu ərazilərdə məskunlaşmış bilyər və suvarlar tayfalarının adından
• Bu yaşayış məntəqəsini X əsrdə saldıran Büveyhi əmiri Piləsuvarın adına
• "Belə", "Su", "Var" sözlərindən yarandığını qeyd edənlər də var. Yerli əhali də bu fikrə daha çox üstünlük verir.

Coğrafiyası

Biləsuvar rayonunun ərazisi Muğan düzünün cənub-qərb və cənub hissəsini tutur. Ərazisi şimaldan İmişli rayonu ilə 53 km, şimal-qərbdən Saatlı rayonu ilə 23 km, Sabirabad rayonu ilə 20 km, şərqdən Salyan rayonu ilə 23 km, Neftçala rayonu ilə 4 km, cənubdan Cəlilabad rayonu ilə 54 km, qərbdən isə İran İslam Republikası ilə 64 km məsafədə həmsərhəd olmaqla, ümumi sərhəd dairəsinin uzunluğu 241 km-dir.
Biləsuvar beynəlxalq gömrük keçid məntəqəsi rayon ərazisində yerləşir. Rayonun ərazisi 1358 kvadrat kilometrdir.
Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Biləsuvar rayonunun ərazisindən keçən indiki Bolqar çayı kimi tanınan Biləsuvar çayı bir neçə adla adlandırılmışdır. İran ərazisində bu çayı cürbəcür - Şənbəçay, Adnabazarçay, Bəylər çayı, Şirinsu, Qələbə çayı və s. kimi adlandırmışlar. Amma rəsmi xəritələrdə bu çayın adı həmişə Bolqar çayı kimi göstərilir.

Tarixi və mədəniyyət abidələri

Rayonda 1 memarlıq, 12 arxeoloji tarixi və memarlıq abidələri var. Bunlar keçmiş Biləsuvar yaşayış məntəqəsi ərazisində "Şəhriyar qalası" memarlıq abidəsindən, həmçinin Bədilli kəndi ərazisində tunc dövrünə aid 7 Kurqan təpəsi, Təzəkənd kəndi ərazisində tunc dövrünə aid 2 Kurqan (qoşatəpə), dəmir dövrünə aid "Torpağay təpə", Dərvişli kəndi ərazisində dəmir dövrünə aid "Seyid altı təpə" kurqanı, Yuxarı Ağalı kəndi ərazisində "Ceyran təpə" kurqanı, Əmənkənd kəndi ərazisində tunc dövrünə aid "Şəhriyar təpə" kurqanı, Şəhriyar kəndində orta əsrlərə aid Ağdam qalası, yenə həmin ərazidə orta əsrlərin əvvəllərinə aid "Çöl Ağdam şəhərciyi" və "İçəri Ağdam yaşayış ərazisində" arxeoloji abidələrindən ibarətdir.
Rayon mərkəzi Biləsuvar şəhərində və Xırmandalı kəndində 1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən Müharibəsində həlak olmuş əsgərlərin xatirə abidələri, həmçinin rayon mərkəzindəki H.Əliyev adına İdman və Sağlmlıq Kompleksi ərazisində Qarabağ uğrunda həlak olmuş şəhidlərə və 20 Yanvar şəhidlərinə Xatirə kompleksi və Dərvişli kəndində 20 Yanvar şəhidlərinə Xatirə kompleksi abidələri ucaldılmışdır.

Görkəmli şəxsləri

1. Azad Abışov - Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, professor (Sankt-Peterburq şəhərində yaşayır).
2. İdris Ağayev - tarix elmləri doktoru, professor.
3. Ağayar Şükürov - fəlsəfə elmləri doktoru, professor.
4. Tərlan Fərəcov - texnika elmləri doktoru, professor.
5. İslam Mustafayev - kimya elmləri doktoru, professor.
6. Bəhlul Abdullayev - filologiya elmləri doktoru, professor.
7. Rzabala Fərəcov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.
8. Kamil Mənsimov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.
9. Müslüm Qurbanov - fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.
10. Səfər Kazımov - texnika elmləri namizədi.
11. Ariz Gözəlov - fəlsəfə elmləri namizədi.
12. Yadigar Türkel - fəlsəfə elmləri namizədi.
13. Elbrus Sadıqov - fəlsəfə elmləri namizədi.
14. Mahmud Mahmudov - filologiya elmləri namizədi.
15. Cəlal Məmmədli - filologiya elmləri namizədi.
16. Əhmədağa Muğanlı (Qurbanov) - yazıçı (mərhum).
17. Əlibala Hacızadə - yazıçı.
18. Zamin Mahmudov - şair.
19. Həsənova Qızqayıd Salman qızı - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
20. Məmmədov Ərəstun Surxay oğlu - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (mərhum).
21. Musayeva Sifayi Əbülfəz qızı - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (mərhum).
22. Hacıyev Yunsur Musaxan oğlu - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (mərhum).
23. Mirzəyev Hikmət İzzət oğlu - general.

Şəkilləri

• Biləsuvar şəhərinin girişi.
  Biləsuvar şəhərinin girişi.
• Heydər Əliyev adına istirahət parkı.
  Heydər Əliyev adına istirahət parkı.
• Biləsuvar rayonundan bir mənzərə.
  Biləsuvar rayonundan bir mənzərə.
• Biləsuvar şəhərində mebel sexi
  Biləsuvar şəhərində mebel sexi

Mənbələr

Azərbaycan