Şahmat terminlərinin lüğəti

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Götürmə (şahmat) səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Şahmat terminlərinin lüğətiŞahmat ədəbiyyatında tez-tez rast gəlinən əsas şahmat anlayışları və terminləri verilir.



A B C Ç D E Ə F G H X  İ   J  K Q L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z


A[redaktə | mənbəni redaktə et]

B[redaktə | mənbəni redaktə et]

C[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Cənub qambiti — İlk dəfə olaraq 1867-ci ildə danimarkalı usta Fromen və isveç şahmatçısı Lindek tərəfindən praktikaya tətbiq edilmişdir[1].
  • Cinah — Şahmat taxtasının bir hissəsi sol cinah ağlar üçün vəzir, qaralar üçn isə şah cinahı adlandırılır[2].

Ç[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Çevrilən piyada — Sonuncu xanaya çataraq şahdan başqa istənilən fiqura çevrilən piyadaya deyilir[2].
  • Çəngəl — Piyadanın və ya atın eyni vaxtda iki fiqura və ya piyadaya hücumu[3].

D[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Daimi şah — "Şah"ların ardıcıl seriyasıdır ki, şah özünə sığınacaq tapa bilmir[2].
  • Dəyirman — Topun və filin iştirakı ilə açıq silsilə şahlar elan edən kombinasiyanın adı[3].
  • Dəyişmə — Bir-birinə bərabər olan fiqurların dəyişməsi gedişidir[2].
  • Düzgün olmayan başlanğıc — Bir sıra az işlənən və nəzəriyyəcə zəif işlədilmiş başlanğıcların (1.d3-Andersson debütü; 1.e3-van Kruysa debütü; 1.c3-Saraqossa başlanğıcı; 1.d3-Mizes başlanğıcı) və adsız başlanğıcların (1.b3, 1. Ac3, 1.g4, 1. Ah3 və s.) ümumi adı[4].

E[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Endşpil — Şahmat oyununun sonluq hissəsi belə adlanır. Başlıca xüsusiyyəti odur ki, taxta üzərində fiqurlar az olur[3].

F[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Fiqurların qarşılıqlı əlaqəsi — Şahmat mübarizəsinin mühüm strateji prinsipi olaraq vahid plana tabe olan fiqurların dəyişdirilməsidir[1].

G[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Götürmə — Taxta üzərindən rəqibin fiqurunu və ya piyadasını çıxarmaq. Bu zaman oyunçu fiqurunu və ya piyadanı rəqibin fiqurunun və ya piyadasının tutduğu xanaya qoyur[3].

H[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmlə — Konkret məqsədə nail olmaq üçün bir və ya bir neçə gediş həmlə adlanır[3].

İ[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • İki at müdafiəsi — İtalyan şahmatçısı və nəzəriyyəçisi D. Polerianın əlyazmalarında təsadüf olunur[5].
  • İkiqat şah — Eyni vaxtda iki fiqurun şaha təhlükə törətməsi[2].

K[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Köhnə hind başlanğıcı — Bu debütü ilk dəfə olaraq XIX əsrdə tətbiq edən Hindistan şahmatçılarının şərəfinə adlandırılmışdır[1].

Q[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim hind müdafiəsi — Bu debüt qədimdən məlumdur və K. Yanişin əsərlərində xatırlanır[1].

M[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Macarıstan görüşü — 1842–1845-ci illərdə macar şahmatçılarının yazışma ilə Paris komandası ilə oynadığı görüşün şərəfinə adlandırılmışdır[6].

O[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Oppozisiya — Bu, şahların elə bir yerləşməsidir ki, şaquli, üfüqi, yaxud diaqonal xəttlər üzrə onların arasındakı xanaların sayı tək olsun[3].

P[redaktə | mənbəni redaktə et]

R[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Reti debütü — Nəzəri cəhətdən yaradan və onu sistematik olaraq praktikasında tətbiq edən çex qrosmeysterinin şərəfinə adlandırılmışdır[6].

T[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Təcrid olunmuş piyada — Mürəkkəb şaquli xəttlərdə öz piyadası olmayan piyada[2].

V[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Vyana görüşü — XIX əsrdə Qampenin başçılığı altında bir qrup Vyana şahmatçısı tərəfindən işlənmişdir[6].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Zeynallı, Azər; Əliyev, Pərviz. Sadıqova, H. (redaktor ). Şahmat aləminə səyahət. Bakı: İşıq. 1986. 112.