Georgi Saakadze

Georgi Saakadze
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı	გიორგი სააკაძე
Doğum tarixi	1570
Doğum yeri	Kartli krallığı
Vəfat tarixi	3 oktyabr 1629(1629-10-03)
Vəfat yeri	Hələb
Vətəndaşlığı	Gürcüstan
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Kartli krallığı
Rütbəsi	general
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Georgi Saakadze (Gürcücə: გიორგი სააკაძე) (1570 — 3 oktyabr 1629, Osmanlı imperiyası) — sərkərdə, Kartli çarlığının hərbi və siyasi xadimi.

Həyatı

Georgi Saakadze 1570-ci ildə aznavur, tavad Siyavuşun ailəsində dünyaya gəlmişdi.

Georgi Saakadze 3 oktyabr 1629-cu ildə ölüb.

Georgi Saakadzenin siyasi arenaya çıxışı

Tədqiqatçı Kərəm Məmmədov yazır: "1600-cü ildə Tiflisdə, Səfəvilər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən X Georgi (1601—1606) hakimiyyətə gəldi. O, bir neçə dəfə gah Səfəvilər, gah da Osmanlı tərəfinə keçmiş Simonun oğlu idi.

Rus-sovet və qərb tarixçiləri daim Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin gərgin olmasını gözə soxmaq istəsələr də mənbələr bunun tam əksini sübut edirlər. I Şah Abbas Səfəvinin Osmanlı sultanı III Murada yazdığı məktubda deyilirdi: «İslam qoşunu (Osmanlı ordusu nəzərdə tutulur) kafirlərlə döyüşə getdiyi üçün bizim aramızda olan məhəbbət və birlik elə möhkəmlənmişdir ki, heç bir ixtilafımız yoxdur... Əgər siz əmr etsəniz, ölkələrimiz arasındakı sərhədlərdə dayanan qızılbaş əmirlərini və qoşunlarını dinsiz kafirləri dəf etmək üçün göndərə bilərəm ki, biz də kafirlərlə döyüşmək savabından bəhrəmənd olaq və düşmənlər bizim ittifaqımızı eşidib ... məhv olsunlar». Daha sonra Şah Abbas Osmanlı sultanından xahiş edirdi ki, hələ Şah İsmayıl dövründə çəkilməyə başlasa da Fərat çayından qızılbaşların müqəddəs şəhəri olan, Həzrəti Əlinin qəbri yerləşən Nəcəfə çəkilən yarımçıq qalmış kanalı başa çatdırsın. Şah sultana yazırdı: «Vaxtilə mənim mərhum babam Şah İsmayıl Fərat çayından bir nəhr ayıraraq, onu Nəcəf şəhərinin yaxınlığına qədər gətirmiş, lakin həmin nəhrin şəhərə çatdırılmasına fürsət tapmayaraq vəfat etmişdir. İzn verin ki, mən o nəhri Nəcəfə çatdırım və bu işin xərci bizim, savabı isə sizin olsun». Lakin təkəbbürlü Osmanlı sultanı belə humanist təklifə belə cavab verdi: «Zillətə bais (!) heç bir təklif ... tərəfimizdən qəbul edilməyəcəkdir». Osmanlı sultanının belə davranışına baxmayaraq, yenə Şah Abbas 1596-cı ildə Macarıstana uğurlu yürüşdən qayıdan IV Məhəmmədə Azərbaycan bəylərbəyi Zülfüqar xan Qaramanlıdan göndərdiyi məktubda yazırdı: «Səfərinizdəki qələbəniz o xeyirxah bəndəyə (Şah Abbasa), həmçinin o diyarın (Səfəvilərin) bütün xalqına sevinc bəxş etdi». Şah Abbas bütün vasitələrlə Osmanlı ilə münaqişədən qaçsa da, sultan öz hərəkətləri ilə onu savaşa təhrik edirdi. Nəhayət, Osmanlı sultanının 300 nəfərlik bir rəiyyətlə baş çavuşunu İsfahana göndərərək Şah Abbasdan onun gürcü şahzadəsindən doğulan oğlu,vəliəhd Səfi Mirzəni İstanbula təlxəklik etməyə göndərməsi tələbi Şah Abbası özündən çıxartdı. Tezliklə hərbi əməliyyatlara başlanıldı. 14 sentyabr 1603-cü ildə Osmanlıların işğal etdikləri torpaqları geri qaytarmaq üçün yürüşə başlayan Şah Abbas oktyabrın 21-də Təbrizi azad etdi. Osmanlıların əsas qüvvəsi darmadağın edildi. 1603-cü ildə Cənubi Azərbaycanı azad edən şah sonra Ordubadı, Culfanı, Naxçıvanı, İrəvanı Osmanlılardan təmizlədi.

Qızılbaşların zəiflədiklərini güman edən gürcü valisi Georgi 1601-ci ilin yayında Lorunu tutmuşdu. İrəvanı mühasirəyə alarkən Şah Abbas Georgi ilə qaxların hakimi Aleksandrdan öz hərbi dəstələri ilə İrəvanın mühasirəsinə qoşulmağı əmr etdi. İrəvan qalasına hücum edən qızılbaşlar içərisində borçalılar xüsusi fəallıq göstərdilər. İrəvanın alınmasından sonra Şah Abbas Lorunun idarəçiliyini Luarsabdan alıb, islamı qəbul etmiş başqa bir gürcü knyazına həvalə etdi.

X Georgidən sonra valiliyə onun oğlu Luarsab təyin olundu. Şah Abbasın başının Osmanlı ilə savaşa qatışmasından istifadə edən Luarsab Borçalını ələ keçirdi. Lakin Şah Abbasın ilk tələbiylə bacısı Tinatini şah hərəmxanasına yola saldı. Bu hadisə luarsabın mövqeyini daha da gücləndirdi.

Gürcü mənbələrinə görə «xain, namərd, çuğul Georgi Saakadze» xeyli mülk ələ keçirdi. Onun xasiyyətinə bələd olan Luarsab soruşmuşdu: «Axı nə zəhlə tökürsən, istəyin nədir?». Valinin qəzəbindən qorxuya düşən Saakadze, yepiskop Domenti Mrovelidən onu valinin qəzəbindən qurtarmağı xahiş etdi. Belə bir vaxtda Borçalı üzərinə Krım tatarları basqın etdilər. 1609-cu ilin yayında Kür çayı sahilində baş verən döyüşdə Krım tatarları qızılbaşlar və köməkçi gürcü dəstələri tərəfindən darmadağın edildi. Sərkərdələrin başları kəsilərək, xeyli ənamla Şah Abbasa ərmağan kimi göndərildi. Valinin etibarını qazanmaq istəyən mouravi-Gergi Saakadze öz bacısını ona ərə verdi. Anası Məryəmin təkidinə qulaq asmayaraq Saakadzenin bacısı ilə evlənən Luarsab, dayısı Şadman Barataşvilinin məsləhəti ilə bu nikahı pozdu və Saakadzeni Qaraay (indiki Rustavi) çölündə ov etmək bəhanəsilə yanına çağırdı. Bunun nə ilə nəticələnəcəyini duyan hiyləgər Saakadze Duşetə- qaynatası Nuqzarın yanına qaçdı. O, Nuqzara Şah Abbasın yanına gedərək, ondan Luarsaba qarşı mübarizə aparmaq üçün qüvvə istəyəcəyini bildirdi. Ailəsini qaynatasının yanında qoyan Georgi Saakadze, Nuqzar, habelə Qaxet valisi Teymuraz Ağcaqalada olan Şah Abbasın yanına gəldilər. Onları xoş qarşılayan Şah Abbas Nuqzarı və Teymurazı bahalı hədiyyələrlə yola saldı. Şahın yanından qayıdan Teymuraz Luarsabdan bacısı Xoroşanı ona ərə verməyi tələb etdi. Əvvəlcə buna razı olmayan Luarsab Şah Abbasın əmrilə toya razılıq verdi. Tiflisə gələn Şah Abbas toyda iştirak etdi.Qalada güclü qızılbaş qarnizonu yerləşdirən Şah Abbas, Qaraay (Rustavi) düzündə Luarsabla birlikdə ov edib, sonra onu da özü ilə birlikdə Qarabağa gətirdi. Daha sonra Luarsabı Mazandarana aparan Şah Abbas ondan islamı qəbul etməyini istədi. Rədd cəvabı verən Luarsab yay kirişi ilə boğduruldu.

1603-1607-ci illərdə hərbi əməliyyatlar nəticəsində Dərbənddən Həmədana, Borçalı da daxil olmaqla, Abşeron yarımadasından Qarsa qədər bütün Azərbaycan torpaqları Osmanlılardan geri alındı. 1612-ci il oktyabrın 17-də Sərab sülhü bağlandı. Bununla bağlı tarixçi Xandəmir yazırdı: «Şah Abbas Azərbaycanın vüqarlı adını qoruyub saxladı və onun qızılbaşlara mənsub olması ideyasını sönməyə qoymadı».

Ədəbiyyat və qaynaqlar

1. Тезелишвили С. Царские и правящие династии мира (на грузинском языке). Тбилиси: Сакартвелос мацне, 1998.
2. Царевич Вахушти. Картлис Цховреба. Описание Грузинского царства (на грузинском языке). Тбилиси: Сабчота Сакартвело, 1973. Том IV. С. 33-37.
3. Багратиони Иоанн. Сокращенное описание фамилий князей и дворян живущих внутри Грузии (на грузинском языке). Тбилиси: «Диал», 1997. С. 32-33.
4. Журнал «Иверия».(на грузинском языке). Тифлис, 1884. Вып. № 5.
5. Бери Эгнаташвили. Новое «житие Картли» (на грузинском языке)//Картули Мцерлоба. Тбилиси, 1989. Т. VI. С. 754.
6. Иоселиани П. Жизнь Великого моурава князя Георгия Саакадзе, родоначальника князей Тархан-Моуравовых. Тифлис, 1848.
7. Шапшал С. М. К вопросу о тарханных ярлыках//Сборник к 75 — летию Академика Вл. А. Гордлевского. М., 1953. С. 303—312.
8. Абуль Гази, Хивинский хан. Родословное древо тюрков (Перевод и примечания Г. С. Саблукова). Казань, 1906. С. 50.
9. Бартольд В. В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Часть I. СПб., 1898. С.104.
10. Джамбурия Г. Георгий Саакадзе (на грузинском языке). Тбилиси, 1964.
11. Пирцхалаишвили Р. Иосиф Тбилели и его «Дидмоуравиани» (на грузинском языке). Тбилиси: Мецниереба, 1978.
12. Свод памятников истории и культуры Грузии (на грузинском языке). Тбилиси, 1990. Книга V.
13. Гвасалия Дж. Историческая география восточной Грузии (Шида Картли). Тбилиси: ТГУ, 1991.
14. Акопашвили Г. Из истории социальных взаимоотношений 15-18 веков в Картли (на грузинском языке). Тбилиси, 1965. С. 168—177.
15. Климиашвили А. К вопросу о войске «мориге» во второй половине XVIII века в восточной Грузии (на грузинском языке)//Сборник «Несколько исторических документов» 14-18 веков. Тбилиси, 1962.
16. Пурцеладзе А. Борьба за уничтожение Грузии и объединение Грузии, или Георгий Саакадзе и его время (на грузинском языке). Тифлис, 1911.
17. Горгиджанидзе Парсадан. История Грузии. Тбилиси: Мецниереба, 1990 г.
18. Орбелиани Папуна. История Картли (на грузинском языке). Тбилиси: Мецниереба, 1981.
19. Климиашвили А. Артиллерийское строительство в восточной Грузии во второй половине XVIII века (на грузинском языке)//Вестник Института рукописей им. К. Кекелидзе АН Грузии. Тбилиси, 1964. С. 264—265.
20. Долидзе И. Памятники Грузинского права (на грузинском языке). Тбилиси, 1984. Том IV. С. 384—386.
21. Друзья памятников культуры (на грузинском языке)//Сборник четырнадцатый из серии «Памятники материальной культуры». Тбилиси: «Сабчота сакартело», 1968. С. 70-71.
22. Руставели Шота. Витязь в тигровой шкуре. Тбилиси: Гулани, 1992.
23. Давризеци Аракел (перевод Л. Ханларяна). Книга историй. Москва, 1973.
24. Наима Мустафа. Сведения о Грузии и Кавказе (перевод Н. Шенгелия) (на грузинском языке). Тбилиси, 1979.
25. Гвритишвили Д. Очерки из истории Грузии (15-17века) (на грузинском языке). Тбилиси, 1965. Том II.
26. Мунши Искандер. Сведения о Грузии (Перевод на грузинский Вл. Путуридзе). Тбилиси, 1969.
27. Месяцеслов. Житие грузинских Святых (допущено к печати Рецензионным советом Грузинской Патриархии. Напечатано с благословения Святейшего и Блаженнейшего Каталикос-Патриарха всея Грузии Ильи II) (на грузинском языке). Зугдиди, 1997. С. 182—185.
28. Царь Арчил. Беседа Теймураза и Руставели (на грузинском языке)//Картули Мцерлоба. Тбилиси, 1989. Т. VI.
29. Очерки истории Грузии (на грузинском языке). Тбилиси, 1973. Т. IV. С. 263—267.
30. Шарадзе Г. Под чужим небом (на грузинском языке). Тбилиси: Мерани,1993. Книга III. С. 467.
31. Пешанги. Шахнавазиани (под редакцией Леонидзе Г. и Иорданишвили С.) (на грузинском языке). Тбилиси. 1948.
32. Чхеидзе Сехния. История Грузии (перевод Накашидзе Н.). Тбилиси, 1976.
33. Шарадзе Г. Теймураз Багратиони (на грузинском языке). Тбилиси, 1972. Книга I. С. 203—206.
34. Какабадзе С. Приключения Иесе сына Осе (на грузинском языке). Тифлис, 1913. С. 125.
35. Кореневский М. Курс — Норд, идем подо льдами. М., 1967. С. 86-90.
36. Законы Вахтанга VI (Перевод, введение, примечания, глоссарий и указатели Д. Л. Пурцеладзе). Тбилиси. 1980.
37. Борьба против Георгия Саакадзе в конце XX века (на грузинском языке). Тбилиси, газета «Калмасоба», 1998, 2 июня, № 9(22). С. 6.
38. Анна Антоновская «Великий Моурави» (книга в 6-ти томах)

Xarici keçidlər

• Великий Моурави Arxivləşdirilib 2007-02-08 at the Wayback Machine
• lib.druzya.org
• lib.ru
• http://www.nplg.gov.ge/ic/DGL/work/History_of_Georgia/History_of_Georgia_I/4%20Epokha_razvitogo_feodalizma/16/1.htm