Gilan Sovet Sosialist Respublikası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixi dövlət
Gilan Sovet Sosialist Respublikası

جمهوری شورایی ایران
Jomhuri-e-Shorayi

-e- Iran
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
İnternasional

Paytaxt Rəşt
Dilləri fars dili, Gilan dili
Rəsmi dilləri Gilan dili
Fars dili
İdarəetmə forması sovet respublikası[d]
 • 1920 Mirzə Kiçik xan
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İran Sovet Sosialist Respublikası və ya Gilan Sovet Sosialist Respublikası, (fars. جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران ‎ — jomhuri-ye šuravi-ye sosiâlisti-ye İran)- 1920-ci ilin iyunundan 1921-ci ilin sentyabrına qədər İranın Gilan əyalətində mövcud olmuş qısamüddətli sovet respublikası. İran konstitusiyaçı hərəkatının lideri Mirzə Kiçik xan və onun Cəngəli (Meşəçilər Hərəkatı) partizanları və Sovet Qızıl Ordusunun köməyi ilə yaradılmışdır.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

19181922-ci illərdə iran xalqının ingilislərə qarşı milli azadlıq hərəkatının yüksəlişi dövründə, 1920-ci il iyunun 5-də Gilan əyalətində yaradılıb. Cənubi Qafqazda İngiltərənin məğlubiyyəti, ingilis işğalçılarının əvvəlcə Ənzəlidən, sonra isə bütün Gilandan qovulması azadlıq hərəkatının yüksəlişinə şərait yaradıb. 1920-ci il iyunun 4-də mücahid dəstələri Rəşti tutaraq elan etdilər ki, Kiçik xanın başçılığı ilə əsasən ticarət burjuaziyası və liberal mülkədarlardan ibarət müvəqqəti inqilabi hökumət və inqilabi ordu yaradıldı.

İnqilabi qüvvələr vahid milli cəbhədə birləşdi, lakin Kiçik xanın inqilabı məhdudlaşdırmaq siyasəti, eləcə də İran Kommunist Partiyası sol qüvvələrinin bütün mülkədar torpaqlarının, o cümlədən xırda torpaq sahibliyinin müsadirə edilməsi və s. tələbləri vahid cəbhənin süqutu ilə nəticələndi və beləlikə Kiçik xan hökumətin tərkibindən çıxdı.

1920-ci il iyulun 31-dә yaradılmış Ehsanulla xan hökumәti dә inqilabi qüvvәlәrin birliyinә nail ola bilmәdi. 1921-ci il mayın әvvәlindә inqilabda iştirak edәn bütün qrupların birlәşmiş müşavirәsindәn sonra yeni hökumәt – İnqilabi komitә yaradıldı və 4 avqustda Sovet Respublikası elan olundu. 15 avqustda isə İran mülkәdar torpaqlarının kәndlilәrin xeyrinә müsadirә olunmasını, vahid inqilabi silahlı qüvvәlәrin yaradılmasını, Gilanın mürtәce hökumәtә vә ingilis işğalçılarına qarşı inqilabi bazaya çevrilmәsini nәzәrdә tutan proqram qәbul edildi. Zәhmәtkeşlәrin vәziyyәtini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tәdbirlәr görüldü. Hәmkarlar ittifaqları yaradıldı. Lakin Gilanda öz hakimiyyәtini yaratmaq naminә Kiçik xan 1921-ci il sentyabrın 29-da әks-inqilabi çevriliş etdi. İran Kommunist Partiyasının tәşkilatları lәğv edildi. Heydәr xan vә hәrәkatın bir sıra digәr rәhbәri öldürüldü. Gilanda vәtәndaş müharibәsinin başlanmasından istifadә edәn mәrkәzi hökumәt tezliklә Gilan Respublikasını darmadağın etdi. 1921-ci il noyabrın 2-dә Rza xanın komandanlığı ilә hökumәt qoşunları Rәşti tutdu.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]