Irk Bitig
| Irk Bitig - Qədim Uyğur Dilində Yazılmış Fal Kitabı | |
|---|---|
| türk. 𐰃𐰺𐰴 𐰋𐰃𐱅𐰃𐰏 | |
 Azərbaycanda nəşr olunan Irk Bitigin üzqabı. | |
| Janr | Araşdırma |
| Orijinal dili | Uyğur dili |
| Yazılma ili | 2013 |
| ISBN | 9789952484472 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Irk Bitig (Falnamə) — qədim uyğur dilində yazılmış fal kitabıdır. Orxon-Yenisey Orxon əlifbası abidələrində işlədilən qədim türk hərfləri ilə kağıza yazılmış və indiyə kimi saxlanılmış yeganə kitabdır.bu kitabin dəqiq yazılan tarıxı bəlli deyil amma ən azı 900 yüziliyə [1]
Irk Bitigi macar əsilli tədqiqatçı Mark Avrel Steyn 1907–ci ildə Çinin Qansu əyalətindəki Dunhuang şəhərində yerləşən Bin Buda Mağaralarında tapmışdır. İndi isə İngiltərənin London şəhərindəki Britaniya Muzeyində Şərq yazılı abidələri bölməsində 8212 sayı ilə saxlanılır. Əlyazma 13.6x8 cm ölçülərində olub, 57 səhifədən ibarətdir. Səifələrin hər iki üzü də işlədilmiş və cildlənməmişdir. X əsrdən daha əvvəl yazıldığı güman edilir.
Azərbaycanda nəşri[redaktə | mənbəni redaktə et]
İndiyə qədər Vilhelm Tomsendən başlayaraq Hüseyn Namiq Orxun, Sergey Malov, Sir Gerard Klauson, Tetsuro İkeda, Tələt Təkin kimi tədqiqatçılar tərəfindən nəşr olunan kitab, Əlisa Şükürlü, Yusif Məmmədov və Əbülfəz Rəcəbov tərəfindən də araşdırılmışdır. 2013-cü ildə isə Göybəy Uluç, Aygün Hüseynli, Dilbər Mehdiyeva, Özcan Qır, İrana İbrahimova və Ceyran Sərxanbəyova tərəfindən qədim uyğur dilindən çağdaş Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr edilmişdir.
Kitab qədim uyğur mədəniyyətini, dünyagörüşünü, qədər qismət, tale və bəxt haqqında düşüncələrini əks etdirir. Kitab 120 səhifədən ibarətdir.
Irklar - (Fallar)[redaktə | mənbəni redaktə et]
1-ci ırk:
tensi : men : yarın : kiçe : altun : örgin : üze : oluru͡pan : men͡qileyür : men : an͡ça : bilin͡qler : edgü ol :
Mən tənsiyəm. Gecə gündüz qızıl taxt üzərində oturub xoşbəxt oluram. Belə bilin ki, yaxşıdır.
28-ci ırk:
kan : oluru͡pan : ordu : yapmis : ili : turmis : tört : bolun͡qtakı : edgüsi : uyurı : tirilipen : men͡qileyür : bedizleyür : tir : an͡ça : bilin͡qler : edgü : ol :
“Xan taxta çıxıb şəhər qurdu, eli yüksəldi, dörd tərəfdən yaxşıca güc topladı. Sevinir, [hər yanı] bəzəyir” deyir. Belə bilin ki, yaxşıdır.
66-cı ırk:
amtı : amrak : oqlanım : an͡ça : bilin͡qler : bu : ırk : bitig : edgü : ol : an͡çıp : alku : kentü : ülügi : erklig : ol :
İndi əziz oğullarım, belə bilin ki, bu fal kitabıdır, yaxşı yazıdır. Amma yenə də hamı öz taleyində güc sahibidir.
Xarici keçitlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Türk əlifbaları | ||
|---|---|---|
| Tarixi əlifbalar |  | |
| Müasir türk əlifbaları | Azərbaycan əlifbası • Altay əlifbası • Başqırd əlifbası • Çuvaş əlifbası • Xakas əlifbası • Krım-tatar əlifbası ( Krımçak əlifbası, Urum əlifbası ) • Karaim əlifbası • Qaqauz əlifbası • Qazax əlifbası • Qaraqalpaq əlifbası • Qaraçay-balkar əlifbası • Qırğız əlifbası • Qumuq əlifbası • Noqay əlifbası • Sibir - tatar əlifbası • Soyot əlifbası • Tatar əlifbası • Tofalar əlifbası • Tıva əlifbası • Türkiyə əlifbası • Türkmən əlifbası • Özbək əlifbası • Uyğur əlifbası • Şor əlifbası • Yakut əlifbası | |
| Layihələndirilmiş və köməkçi əlifbalar | ||
| Tarixi əlifbalarla yazılmış kitablar | ||
- ↑ Irk Bitig / Eski Uygurca Fal Kitabı- p.1 -ön söz