Murtuzaqulu xan Qacar
 | Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. (mart 2024) |
| Murtuzaqulu Xan Qovanlı-Qacar | |
|---|---|
| Murtzаqulu xan Məhəmmədhəsən xan оğlu Qovanlı-Qacar | |
.jpg) Murtuzaqulu xanın portreti, Vladimir Borovikovskinin rəsm əsəri. 1796. | |
| Doğum tarixi | 1750/1755 |
| Doğum yeri | Astrabad, İran |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Uşaqları |
Mеhrəli xan, Məhəmmədhüsеyn xan, Xеyrənnisə xanım, Gülpəri Sara xanım. |
| Atası | Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar |
| Anası | Zəhra Hüsеyn xan qızı Dəvəli |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Murtuzaqulu xan Qacar (1750 və ya 1755–1800) — Ağaməhəmməd şah Qacarın qardaşı, avantürist, şahlığa iddialı.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Məhəmmədhəsən xanın üçüncü oğlu Murtuzaqulu xan (anası Zəhra xanım Hüseyn xan qızı Dəvəli) Astrabad ətrafında anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Əvvəlcə Ağaməhəmməd xana xidmət etmişdi. Sonra qardaşından üz döndərmişdi.
Murtuzaqulu xan səltənət iddiasında idi. 1787-ci ilin dekabrında о, Qubalı Fətəli xan, Talış Mir Mustafa xan və Bakılı Şeyxəli xanın köməyi ilə Gilana yürüş edib, Rəşt hakimi Süleyman xanı məğlub etdi. 1788-ci ildə 6 minlik şah ordusuna müqavimət göstərə bilmədiyi üçün о Rəşti tərk edib, Ənzəliyə çəkilməyə məcbur olur. Murtuzaqulu xan yeni qüvvə toplamaq üçün 1789-cu ildə Şamaxıya gəldi və Rusiyadan yardım istədi. Şirvan və Talış xanlarının və Xəzər dənizinin cənub sahilindəki Rusiya gəmilərinin yardımı ilə 1790-cı ildə о, yenə də Rəşti aldı. Ağaməhəmməd xanla 8 illik mübarizədən sonra üçüncü dəfə Rəşt hakimiyyətini əldə edən Murtuzaqulu xanın bu qələbəsi çox davam etmədi. 1791-ci ildə о, düşmənin hücumuna qarşı dura bilmədiyi üçün Rəştdən əl çəkdi və Talış xanı Mir Mustafa xana sığındı. Talış qoşunlarının yardımı ilə Murutuzaqulu xan onu təqib edən 12 minlik İran qoşununa böyük tələfat verib, geri çəkilməyə məcbur etdi. Lakin о, bir daha İrana qayıda bilmədi.
Bir müddət (1791–1800) Salyanda, Talışda, Həştərxanda, Qızlarda və Peterburqda yaşadı. Murtuzaqulu xan Rusiya dövlətindən yardım almaq üçün danışıqlar apardı. İranda hakimiyyətə keçdiyi təqdirdə Rusiya dövləti mənafeyinə xidmət edəcəyini vəd etdisə də, Rusiya-İran münasibətlərini gərginləşdirmək istəməyən Rusiya dövləti ona açıq yardım etməkdən çəkindi. Rusiyadan ayda min manat maaş alan Murtuzaqulu xan 1796-cı ilin iyun ayında Valerian Zubovun İran səfərində iştirak etmək məqsədilə Peterburqdan Həştərxana və Sarı adası yolu ilə Kür qırağına gəldi. Lakin öz arzusuna nail ola bilmədi.
Murtuzaqulu xan 1800-cü il оktyabr ayının 18-də vəfat etdi.
Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Murtuzaqulu xanın Mehrəli xan, Məhəmmədhüseyn xan adlı oğulları, Xeyrənnisə xanım, Gülpəri Sara xanım adlı qızları vardı.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.