Qulaməli Bayandur
| Qulaməli Bayandur | |
|---|---|
| fars. غلام علي بايندر | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Tehran, İran |
| Vəfat tarixi | (42 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bicar |
| Fəaliyyəti | zabit |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qulaməli Əliəkbər xan oğlu Bayandur (13 dekabr 1898-25 avqust 1941) — İran Dəniz Qüvvələrinin kontr-admiralı.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qulaməli xan Əliəkbər xan Bayandurun ikinci oğludur. 13 dekabr 1898-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu.
1941-ci ildə SSRİ-nin təhlükəsizliyi və yerli əhaliyə "kömək göstərmək" məqsədilə Sovet qoşunları Güney Azərbaycana daxil oldu. İkinci dünya müharibəsinin əvvəllərindəki, habelə, 1941-ci ildə Sovet və Britaniya qoşunları İrana daxil olduqdan sonra ümumilikdə İranda və Güney Azərbaycanındakı siyasi proseslər, İranda SSRİ-ABŞ-Böyük Britaniya qarşıdurmasının gücləndi.
Dünya müharibəsi ərəfəsində və müharibənin ilk vaxtlarında alman firmalarının nümayəndələri adı altında xüsusi xidmət orqanlarının işçiləri Təbriz, Maku, Xoy, Mianə, Mərənd kimi şəhərlərdə də yerləşdirilmişdi. 1941-ci ilin əvvəllərində Almaniya gizli yolla İrana 11.000 ton silah və sursat gətirmişdi. İranın "turist düşərgələrində" istirahət edənlərin çoxunun hərbçi olması barədə kəşfiyyat materialları var idi. 1941-ci ilin iyul-avqust aylarında minə qədər mülkü geyimli alman zabitlərinin Ərzurum yolu ilə İrana keçməsi müşahidə edilmişdi. Rusların köməyi ilə dövlət çevrilişi etmiş, ingilislərin köməyi ilə səltənəti ələ keçirmiş Rza şah Almaniya yardımı ilə XX əsri İranda "Pəhləvinin qızıl əsrinə" çevirmək ümidində idi.
Müdaxilə ərəfəsində sovet kəşfiyyatı İran ordusunun, o cümlədən Güneydəki hərbi hissələrin sayı, komanda heyəti, döyüş qabiliyyəti, kəşfiyyat imkanları barədə müfəssəl məlumatlar almışdı. SSRİ barədə kəşfiyyat materilları toplayan zabitlərin siyahısı Baş qərargaha verilmişdi. İran hərbi kəşfiyyatı tərəfindən hazırlanan Bakının müfəssəl şəkildə işlənmiş baş planı sovet xüsusi idarələri tərəfindən əldə edilmişdi. İran generallarının hansı ünvavda yaşadıqları da daxil ən kiçik detallar belə bu materiallarda əks olunmuşdu. İran ordusunda xidmət edən 6300 nəfər yüksək rütbəli zabitdən 602-si haqda Baş qərargahın məruzə-arayışında məlumat verilmişdi. Bunlardan 55-ə qədəri korpus, diviziya, briqada generalları idi. İran ordusunun şəxsi Heyətin 200 min nəfər olduğu göstərilir. Rza şahın hay-küyünə baxmayaraq ordunun müqavimət imkanlarının zəif olduğu müəyyənləşdirilmişdi.
Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə Zaqafqaziya Cəbhəsi hərbi Şurasının əmrinə əsasən Güney Azərbaycan sərhədlərində dayanmış Sovet qoşunları avqust ayının 25-də kecə saat 2-də hərbi əməliyyata başladı. Kecə saat 5-ə qədər Naxçıvandan Xəzərin cənubuna doğru bütün istiqamətlərdən SSRİ sərhəd qoşunları, 44-cü və 47-ci ordular, Xəzər donanması, Zaqafqaziyadakı 8-ci aviakorpus, Yevlaxdakı 132-ci aviadiviziya artıq Güney Azərbaycanda və Xəzərin cənubunda hərbi əməliyyatlara başlamışdı.
İran ordusunun arxa ilə rabitə əlaqəsi kəsildi, saat 5.00-dan 6.30-a qədər bütün ön cəbhə ləğv edildi. Müəyyən yerlərdə müqavimət gündüz saat 12.00-dan 13.00-a dək davam etdi. İran ordusu demək olar ki, vuruşmadı. Baş qərargah ehtiyat hissələri cəbhəyə göndərə bilmədi. Rza şahın müqavimət göstərmək əmrinə baxmayaraq, əsgərlər və zabitlər silahı və hərbi sursatı tökərək sürətlə qaçdılar.
Avqustun 28-də İran ordusunun müqaviməti rəsmən dayandırıldı. Sovet qoşunları Güney Azərbaycan, Gilan, Mazandaran və Xorasanı tutdu. Eyni zamanda hərbi əməliyyatlara başlayan Britaniya on iki hind diviziyası ilə Kirmanşah, Abadan, Xorrəmabad, Məcidi- Süleymaniyyə, Hörmüz, Bəndər Deylim xəttinə çıxdı. Avqust ayının 27-də Əli Mənsur hökuməti istefa verdi. Səhəri gün İran Məclisi Mirzə Məhəmmədəli xan Füruği hökumətinin tərkibini, SSRİ və Britaniya qoşunlarına qarşı müqaviməti dayandırmaq barədə hökumətin qərarını təsdiq etdi. Qısa sürən hərbi əməliyyatlarda İrandan 106 nəfər həlak oddu, 320 nəfər əsir götürüldü.
Kontr-admiral Qulaməli xan Bayandur 25 avqust 1941-ci ildə öldürüldü.