İohann Mixael Moşeroş

İohann Mixael Moşeroş
Təxəllüsü	Philander von Sittewald, Traumende
Doğum tarixi	7 mart 1601(1601-03-07)
Vəfat tarixi	4 aprel 1669(1669-04-04)[…] (68 yaşında)
Vəfat yeri	Vorms, Müqəddəs Roma imperiyası
Fəaliyyəti	tərcüməçi, şair-vəkil[d], yazıçı, dövlət xadimi, pedaqoq
Əsərlərinin dili	alman dili
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İohann Mixael Moşeroş (Johann Michael Moscherosch, 7 mart 1601, Vilştet — 4 aprel 1669, Borms) — alman şairi.

Həyatı

Alman ədəbiyyatında sati-rik nəsrin ilk görkəmli nümayəndələrindən biri Yoxan Mixael Moşeroşdur. Moşeroşun əcdadı qədim Araqon zadəganlarından olmuşdur. XVI əsrin başlanğıcından onlar Niderlanda köçmüş, oradan da Almaniyaya gələrək burada feodal bürokratiyasına qaynayıb qarışmışlar. Atası Vilştadt da alman idi. Moşeroş da burada anadan olmuş, latın məktəbini bitirəndən sonra Strasburq universitetində oxumuşdur. Otuzillik müharibə dövründə onun əmlakı dəfələrlə qarət olunmuş, özü isə Strasburqa qaçaraq orada məmur işləmişdir. 1656-cı ildən o, müxtəlif knyazların saraylarında yüksək vəzifələrdə çalışmışdır.

Moşeroşun çoxcəhətli ədəbi irsində "Finander fon Zittevaldın qəribə və həqiqi yuxuları" romanı xüsusi yer tutur. Ədib Fransisko de Kevedonun "yuxugörmələr" üsulundan istifadə etsə də, hadisələrin realist, canlı və obrazlı təqdimi ilə ondan seçilir. O, XVI əsr alman satirik yazıçılarından Fişart, Murner, S. Brant və başqalarının ədəbi priyomlarından bacarıqla istifadə edir. Moşeroş satirik bir yazıçı kimi kobud ifadə və obrazlardan çəkinmir, nəzakətli zərifliyi, söz oyunbazlığını rədd edir. Yazıçı fransız dəblərinin əsiri olan zadəganlara nifrətlə yanaşır, onların hərəkətini vətənə xəyanət kimi qiymətləndirir. "Finander fon Zittevaldın qəribə və həqiqi yuxuları" romanı eybəcərliklərin ifşasında, həyata münasibətində, yazı üslubunda barokko cərəyanına məxsus bir roman kimi diqqəti cəlb edir. Romanda həyat bütün təbii boyaları, axmaqlığı, ikiüzlülüyü, haqsızlığı, ziddiyyətləri ilə birlikdə qələmə alınmışdır. "Əsgər həyatı" adlanan yuxuda müharibənin dəhşətləri, əsgərlərin özbaşınalığı, cürbəcür işgəncələr nəzərdən keçirilir, "Cəhənnəm övladları" adlanan yuxuda cəhənnəm mənzərələrinin həyatda baş verən hadisələrin yanında bir uşaq oyunu olduğu nəzərə çatdırılır. Heç iblis də insanın törətdiyi şər qədər şər işlər törədə bilməz. Heç yerdə, xüsusən hökmdarların saraylarında haqq, ədalət yoxdur. Yazıçının "Ey lənətə gəlmiş həyat" "ədəbi çəkişmələr, əbədi nifrət, əbədi didişmə, əbədi kin, əbədi ya-lan" sözləri xalqın və zamanın qəlbindən qopan acı bir fəryad kimi səslənir, insan həyatının simasını müəyyənləşdirir.

Moşeroş təsvir etdiyi bu həyatda gözəl heç nə yoxdur. Zahirən gözəl görünən hər şey bir yuxu və kölgədən başqa bir şey deyildir. Hər yerdə zahiri gözəllik altında eybəcər, çirkin bir həqiqət gizlənir. "Bütün insanların həyatı ancaq zahiri bir örtüdür, mənasız riyakarlıqdır." XVI əsr yazıçı Fişart kimi Moşeroş da qroteski sevir. Lakin ondan fərqli olaraq Moşeroşda qrotesk nikbin deyil, qorxunc bir inamsızlıqla doludur. Həyatın, hadisələrin hərcmərcliyi əsərdəki hadisələrin təqdimi üsulunda da özünü açıq büruzə verir. Moşeroş ciddi quruluş xəttini, ahəngdar gözəlliyi, obrazların aydınlığını rədd edir.

Moşeroş və XVII əsrin digər satirik yazıçılarının ədəbi fəaliyyətini böyük alman yazıçısı Qrimmelshauzenin yaradıcılığı üçün zəmin hazırlamışdır.