Nikola Tesla

NİKOLA TESLA
serb. Никола Тесла
Doğum tarixi	10 iyul 1856(1856-07-10)[…]
Doğum yeri	Smilyan, Xorvatiya, Avstriya imperiyası
Vəfat tarixi	7 yanvar 1943(1943-01-07)[…] (86 yaşında)
Vəfat yeri	Hells Kitçen[d], Nyu-York
Vəfat səbəbi	ürək tutması
Dəfn yeri	Nikola Tesla Muzeyi
Atası	Milutin Tesla[d]
Anası	Duka Tesla[d]
Təhsili	Karlov Universiteti[d]
Fəaliyyəti	ixtiraçı, elektrik mühəndisi, mühəndis-mexanik, fizik
Üzvlüyü	Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası[d] (1937–1943), Elektrotexnika və Elektronika Mühəndisləri İnstitutu, Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası[d] (1894–1937)
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nikola Tesla, (10 iyul 1856, Smilyana-Xorvatiya – 7 yanvar 1943, Nyu-York) - serb əsilli fizik, ixtiraçı, maşın və elektrik mühəndisi, XIX və X əsrin ən tanınmış ixtiraçılarından biri.

Həyatı

Nikola Teslanın atası keşiş idi. Heç bir zaman oxuyub yaza bilməməsinə baxmayaraq, anası xalq arasında praktik ev alətləri mucidi olaraq bilinərdi. Ona görə Tesla, yaradıcı dahi olmağa namizəd idi. Keşiş olması üçün atasının məcbur etməsinə qarşı çıxaraq, gənc Tesla, mühəndislik peşəsində israr etdi. Anası da onu dəstəklədi, fizika və riyaziyyatda məlumatını artırarkən Grazdakı Politexnik məktəbinə girdi və Praqa Universitetində təhsilini davam etdi. Xarici texniki əsərləri oxuya bilmək üçün, orada, xarici dil kursuna davam etdi. Ana dili olan Serb tərəfindən və ailəlikcə bildikləri Almancaya əlavə olaraq İngiliscə, Fransızca və İtalyancanı da öyrəndi.

Praqadakı təhsilini 1880-də bitirdikdən sonra, Budapeştdə lisans üstü edərkən, professoruyla alternativ axının xüsusiyyətlərini müzakirə etdi. Sonra bir Paris telefon şirkətində işə başladı. Burada sabit cərəyan mühərrikləri və dinamolar mövzusunda geniş və əhəmiyyətli təcrübələr əldə etdi. Orada işlədiyi dövrü maşınları qorumaq üçün requlyasiyaedici idarə cihazları icad etdi.

Elektrik sənayesinin vəziyyəti

O günlərdə ümumiyyətlə sabit cərəyan, istilətməyə, işıqlandırmağa, güc təmin etməyə və çatdırmağa ən uyğun elektrik cərəyanı olaraq bilinərdi. Lakin sabit cərəyan müqavimət itkinləri o qədər böyük idi ki, hər kvadrat mil üçün bir güc stansiyasına gərək vardı. İlk akkor lampalar (110 Voltda), güc stansiyasına yaxın olsalar belə parlaq yanmırlar və bir mildən daha uzaqlıqdakılar isə itən elektrik cərəyanının gücü itdiyinə görə çox zəif(sönük) yanırdılar.

1884-də gənc Tesla, başı fikirlərlə dolu və cibində 4 sentlə Nyu-Yorkda gəmidən ayrıldı. Təcrübəsi onu sabit cərəyan mühərrikləri və dinamolardaki komutatorun sonsuz problemlər yaradan, gərəksiz bir qarışıqlıq olduğuna inandırmışdı. Sabit cərəyan generatorun bir komutatorla xarici dövrədə tamamilə eyni yönə axan dalğa silsilə şəklində alternativ axın meydana gətirdiyini gördü. O zaman, mühərrikdə dönmə hərəkətini təmin edəcək bir sabit cərəyan əldə etmək üçün, üsul tərsinə çevrilməli idi. Hər elektrik mühərrikinin endüvisi, mühərrikə alternativ axın bəsləmək üçün fırlandığı vaxtda maqnetik qütblərin yönlərini dəyişdirən, dönər komutatura sahib idi.

İlham

Teslaya görə bu sabit cərəyan, axmaqlığın da özü idi. Həm generator həm də mühərrikdəki komutatoru ortadan qaldırmaq və alternativ cərəyanı bütün sistemdə istifadə etmək ağla uyğun gəlməkdə idi. Lakin heç kim alternativ axında işləyə bilən bir mühərriki meydana gətirməmişdi və Tesla bu problemi çox düşündü. 1882 fevralında, Budapeştenin bir parkında Szigetti adında bir sinif yoldaşı ilə gəzişərkən birdən qışqırdı: "Tapdım!" Bütün elektrik sənayesində inqilab edəcək olan "dönən maqnetik sahəni" tapmışdı. Dönən işçiyə əlaqə gərəyi olmayacaqdı. Komutator yox idi artıq.

Sonradan bütün alternativ axın elektrik sistemlərini hazırladı. Alternatorler, elektrik enerjisinin iqtisadi mesajmı və paylaması üçün gərginlik yüksəldici və alçaldıcı transformatorlar və mexaniki güc təmin etmək üçün alternativ axın mühərrikləri. Dünyanın hər tərəfində xərclənib gedən su gücünün bolluğundan ilhamlanıb, lazımlı olan yerlərə enerji paylaya bilən hidroelektrik stansiyalarıyla bu böyük gücün əldə edilməsini hazırladı. Budapeştedə "Bir gün Niaqara Çağlayanını elektrik əldə etmək üçün istifadə edəcəyəm" deyərək dinləyənləri çaşdırdı.

Edison tərəfindən cəsarəti qırıldı

Teslanın axtardığı fürsət və şans asanca əlinə keçmədi. O zamanlar Nyu Yorkda Pearl prospektindəki ilk laboratoriyasında akkor lampası üçün bazar axtarmaqla məşğul olan Edisona rast gəldiyi zaman Tesla, gənclik həyəcanıyla, özünün tapdığı alternativ axın sisteminin şərhini etdi. Bu düşüncəni dərhal və tamamilə kəsdirib atan o böyük adam, "Sən nəzəriyyə üzərində vaxtını xərcləyirsən" dedi.

Bir il boyunca, uzun boylu, zəif serb, bu xarici ölkədə aclıqdan qorunmaq üçün mübarizə etdi. Gün gəldi, çuxur qazaraq dolanışığını təmin etdi. Lakin birlikdə işlədiyi çuxur qazıcısı, Western Unionun ustası, yemək saatlarında Teslanın maraqlandığı yeni elektrik sistemlərinin xəyali təriflərini dinləyərək, bu mövzu üzərində bir plan etdi. Teslanı A.K. Brown adlı firmanın sahibiylə tanış etdi. Teslanın parlaq planlarıyla ovsunlanaraq, Brown və bir ortağı böyük bir atılam etməyə qərar verdilər. Ortaya əhəmiyyətli bir miqdar pul qoydular və Tesla Qərb Broadwayda bir təcrübə laboratoriyası qurdu. Orada Tesla generator, transformatorlar, transmisiya xətti, mühərriklər və işıqlar kimi hazırladığı sistemlərin bütününün planlarını hazırladı. Hətta iki və üç fazalı sistemləri də hazırladı.

Cornell Universitesindən Professor W. A. Anthony yeni alternativ axın sistemini sınadı və dərhal Teslanın sinxron mühərrikinin ən yaxşı doğru axın mühərrikinə bərabər yetərlikdə olduğunu açıqladı.

Xarici keçidlər

• Tesla's Wardenclyffe Science Center Plaque
• NikolaTesla.fr - More than 1,000 documents on Tesla