Zaqatala rayonu
Bu məqalə Zaqatala rayonu haqqındadır. Şəhər üçün Zaqatala səhifəsinə baxın. |
Rayon | |
Zaqatala | |
---|---|
|
|
Ölkə | |
Daxildir | Şəki-Zaqatala |
İnzibati mərkəz | Zaqatala |
İcra başçısı | Mübariz Əhmədzadə |
Tarixi və coğrafiyası | |
Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
Sahəsi | 1 348[1] km² |
Əhalisi | |
Əhalisi | 124 850[2] nəfər |
Rəqəmsal identifikatorlar | |
ISO kodu | AZ-ZAQ |
Telefon kodu | 994 24 |
Avtomobil nömrəsi | 62 |
Rəsmi sayt | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Zaqatala rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Zaqatala şəhəridir.
Tarixi
Zaqatala inzibati rayonunun yaranma tarixi – 08.08.1930.
Coğrafi mövqeyi
Zaqatala rayonu Azərbaycan Respublikasının şimali-qərbində, paytaxt Bakı şəhərindən 430 km məsafədə, Böyük Qafqaz sıra dağlarının cənub ətəklərində, Qanıx-Əyriçay vadisində yerləşir.
Rayon ərazisində, ekoturizmin inkişafı üçün əvəzsiz, 1839-cu ildə təşkil olunmuş (ərazisi 23800 ha.) Zaqatala Dövlət Qoruğu, Zaqatala şəlaləsi, Xalaxi gölü, Malarasa aşırımı, ölkə və rayon əhəmiyyətli 108 tarix-mədəniyyət abidəsi var. hemcinin mosul kendi erazisinde olan 19 esrde tikilmis minare bu rayonun en gozel memarliq abidelerinden biri sayilir .onun maketi zaqatala rayonunun tarix muzeyinde saxlanilir .qeyd edim ki mosul kendinde yasayan ehalinin 100 faizi ingiloylardir .Onlardan Mamrux kəndi ərazisindəki II-IV əsrlərə aid alban abidəsi, V-VII əsrlərə aid Zaqatala səddi, Car kəndi ərazisində XVI əsrə aid Cingözqala, 1830-cu ildə tikilmiş Zaqatala qalası və s. göstərmək olar. Zaqatala rayonu Böyük Qafqaz sıra dağlarının ətəyində Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşir. Rayon şimal-şərqdə Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikası ilə, qərbdə Balakən rayonu ilə, şərqdə isə Qax rayonu ilə həmsərhəddir. Rayonun şimal-şərq ərazisində dağlıq, cənub və cənub-qərb hissədə düzənlik relyef üstünlük təşkil edir. Rayonda ən uca nöqtə Quton dağıdır. (3648 m). Düzənlikdə mülayim, dağlarda soyuq iqlim müşahidə olunur. Yanvar ayının orta temperaturu düzənlikdə -1 °C, dağ-larda -10 °C, iyul ayının orta temperaturu isə, müvafiq olaraq +24 °C və +5 °C olur. Burada ildə 600–1600 mm yağıntı düşür. Rayon arazisinın yarısı, əsasən dağlıq ərazilər, meşələrlə örtülmüşdür. Zaqatala – beynəlmiləl rayondur. Burada əsasən azərbaycanlılar, saxurlar, avarlar, ingiloylar ruslar və başqaları yaşayır. Rayonun ərazisində çoxsaylı tarix və mədəniyyət abidələri var. Mərkəzi Zaqatala şəhəridir. Şəhər dəniz səviyyəsindən 535 metr hündürlükdə Azərbaycan Respublikasının paytaxtı olan Bakı şəhərindən 445 km aralıda, Tala çayının sahilində, Yevlax-Balakən şossesi yolunun üzərində yerləşir.
Relyefi
Rayonun ərazisi dağlıq və düzənlik hissələrdən ibarətdir.
Təbiəti
Zaqatala ərazisinin təqribən yarısını meşələr tutur. Rayonun relyefi dağlıq və düzənlikdir. Rayonda meşə çoxdur, lakin onlar əsasən dağlarda və dağətəyi bölgədə yerləşir. Zaqatala rayonunun florası müxtəlif qiymətli ağac növləri ilə zəngindir – şabalıd, qoz, fındıq, palıd, vələs, qarağac və s. Fauna – maral, dağ keçisi, qaban, ayı, canavar, dovşan, həmçinin çoxlu quş növləri ilə təmsil olunmuşdur – qırqovul, kəklik, dağ şahini, çalağan, turac, dolaşa və bülbül.
1929-cu ildə burada, Baş Qafqaz dağlarının cənub yamaclarında "Zaqatala" Dövlət qoruğu yaradılmışdır.
İqlimi
Rütubətli subtropik iqlimə malikdir. Hava dağlarda soyuq, düzənliklərdə isti olur.
Əhali
İnzibati ərazi bölgüsü -1 şəhər, 2 qəsəbə, 59 kənd. Mərkəzi, Zaqatala şəhəri – əhalisi 20600 nəfər. 1830-cu ildə Zaqatala qalası tikilmiş, 1840-cı ildən Zaqatalaya şəhər statusu verilmişdir. Ərazisi 1348 kv. km.-dir. 1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi təxminə əsasən əhalisi 121.394[3] nəfərdir, əsasən azərbaycanlılardır. Rayonda azərbaycanlılarla bərabər iyirmidən artıq millət və xalqın nümayəndələri (ruslar, ukraynalılar, gürcülər, laklar, avarlar, saxurlar, udinlər, ingiloylar, ləzgilər, tatarlar, yəhudilər, türklər, yunanlar, osetinlər və digərləri) yaşayır.
Zaqatala rayonu, RİHB, onun ərazi İcra nümayəndələri və Bələdiyyələr tərəfindən idarə olunur. Rayonda 29 icra nümayəndəliyi və 31 bələdiyyə fəaliyyət göstərir.
Əhalinin ümumi sayı – 121 394 Kəndlərin sayı – 59 Qəsəbələrin sayı – 2 İri və orta müəssisələrin sayı – 71 Məktəbəqədər uşaq müəssisələrinin sayı – 39 Ümumtəhsil məktəblərinin sayı – 67 Texniki, orta ixtisas və peşə məktəblərinin sayı – 4 Ali təhsil müəssisələrinin sayı – 2 Xəstəxanalar və tibb müəssisələrinin sayı – 10 Mədəniyyət ocaqlarının sayı – 143
Etnik qrup | 1939 sa.[4] | 1959 sa.[5] | 1970 sa.[6] | 1979 sa.[7] | 1999 sa.[8] | 2009 sa.[9][10] | 2012 r.t.[3] |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Toplam | 45 854 | 47 776 | 69 270 | 79 627 | 107 240 | 118 228 | 121 394 |
azərbaycanlı | 21 712 | 29 785 | 42 034 | 49 071 | 63 811 | 80 476 | 81 474 |
avar | 9 958 | 8 878 | 15 240 | 17 592 | 25 835 | 25 578 | 26 402 |
saxur | 6 021** | 2 603 | 5 697 | 7 728 | 13 114 | 11 203 | 12 788 |
türk | ... | ... | ... | ... | 303 | 303 | 320 |
rus | 3 754 | 2 229 | 1 661* | 1 213* | 404 | 233 | 210 |
gürcü | 279 | 178 | 1 785 | 224 | 3 075 | 59 | 27 |
ləzgi | 1 685 | 2 137 | 1 014 | 2 218 | 313 | 50 | 71 |
ukraynalı | 268 | ... | * | * | 50 | ... | 7 |
tatar | ... | ... | 59 | 56 | 32 | 11 | 15 |
erməni | 1 459 | 1 234 | 1 038 | 884 | 1 | ... | ... |
kürd | 14 | 11 | 7 | 9 | ... | ... | 50 |
yəhudi | 29 | 23 | 13 | 8 | ... | ... | ... |
alman | 49 | ... | ... | ... | ... | ... | ... |
talış | 18 | 1 | ... | ... | ... | ... | 8 |
udin | ** | ... | 3 | 5 | ... | ... | ... |
Digər | 1 | 697 | 719 | 622 | 303 | 315 | 22 |
Qeyd : *- Ukrayın və Ruslar birlikdə /**- Saxurlar və digər Dağıstan xalqları /sa.- siyahıya alma /r.t.- 2009-u il sa-nın nəticələri əsasında rəsmi təxmin.
Görkəmli şəxsləri
- Şeyx Əhməd Əfəndi — ictimai və din xadimi.
- Balakişi bəy Ərəblinski — Çar Rusiyasının generalı.
- Arslan bər Qardaşov — 28 may 1918-ci ildə Azəbaycanın müstəqilliyini elan edən Mülli Şura üzvlərindən biri.
- Arif Hacılı — Müstəqillik Aktina imza atmış millət vəkili, Müsavat Partiyası Mərkəzi İcra aparatının sədri.
- Faiq İsfəndiyar oğlu Əmirov - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
- Natiq Bəşir oğlu Məmmədov - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
İqtisadi xarakteristikası
Rayonun iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı xüsusi rol oynayır. Taxılçılıq (xüsusilə də dənlik qarğıdalı), tütünçülük, meyvəçilik (qoz-ləpəli), tərəvəzçilik inkişaf etmişdir. Rayonda yeyinti məhsulları kombinatı, fındıq təmizləmə, tütün fermentasiya, efir-yağlar zavodları, tikiş və mebel fabrikləri vardır. Rayon geniş turizm imkanlarına malikdir.
Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri
Rayonda 48 orta, 14 əsas, 4 ibtidai məktəb, 1 humanitar fənlər gimnaziyası, 39 məktəbəqədər uşaq tərbijə müəssisəsi, 6 məktəbdənkənar müəssisə, BETM-nin Zagatala filiali, 2 ali məktəbin (müəllimlər institutu və islam universiteti) filialı, 1 kollec, 1peşə-texniki məktəbi, 81 kitabxana, 36 klub, 27 mədəniyyət evi, 1 xalq teatrı, tarix-mədəniyyət qoruğu, tarix-diyarşünaslıq muzeyi, 1 musiqi məktəbi, uşaq qənclər idman məktəbi, şahmat məktəbi, uşaq yaradıcılıq mərkəzi, 10 xəstəxana, 21 kənd həkim ambulatoriyası, 26 feldşer-mama məntəqəsi, 23 məscid, 1 mehmanxana, 4 motel fəaliyyət göstərir.
İqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Rayonda mebel, tikinti, inşaat materialları, yeyinti, yüngül sənayeni inkişaf etdirmək üçün böyük potensial vardır.
Maddi-mədəni irsi
Zaqatala rayonunun ərazisində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı qərarına əsasən Dövlət tərəfindən qorunan 100-ə yaxın abidə qeydə alınmışdır. Bunlardan ən qədimi Pəriqala, Armatay qalası, Cingözqala, Şeytan qalası, Zaqatala qalası və başqalarıdır. Rayonun kənd yerlərində VI-VIII əsrlərdən qalmış 10-dan çox Alban abidələri mövcuddur.
Rayonun Mamrux (Mamrux kilsəsi), Mazıx, Muxax, Qəbizdərə, Yuxarı Tala (Yuxarı Tala məbədi) və Yuxarı Çardaxlar kəndlərində VI-VIII əsrlərdən qalmış çoxlu Alban abidələri, qalaları vardır ki, maliyyə çətinlikləri üzündən onların yenidən bərpası mümkün olmasa da qismən də olsa qorunması sahəsində müəyyən işlər görülür. Yerlərdə mövcud olan məscidlərin isə hamısında yenidənqurma, bərpa işləri aparılmış, tarixi abidə kimi onların qorunması təmin edilir.
Rayonun tarixi abidələrinin çoxu ən qədim vaxtlarda indiyə qədər salamat qalmış kəndlərdə yerləşir. Gözparaq və Halal kəndlərində XVIII əsrə aid məscidlər, Keloba kəndində XV əsrə aid iki qüllə, Mazıx kəndində XII əsrə aid qüllə, Yuxarı Çardaxlar kəndində V əsrə aid Pəriqala, Car kəndində XIV əsrə aid Çingizqala və rayon Tarix-diyarşünaslıq muzeyi, Paşan kəndində Alban qülləsi (XIII əsr) və Axaxdərə kəndindəki Alban qülləsi (XII əsr), rayonun müxtəlif kəndlərində, o cümlədən Əliabad və Mosul kəndlərində XIX əsrdə tikilmiş məscidlər salamat qalmışdır.
İdman
Rayonda 1 Olimpiya Idman Kompleksi, 3 stadion, 1 üzgüçülük hovuzu, 1 şahmat klubu, 71 sadə, 18 kompleks idman qurğuları, 3 aerobika-trenajor zali idmanın inkişafına xidmət göstərir. Rayon idmançıları Respublika, Avropa və Dünya çempionatlarında yüksək nəticələr qazanaraq Azərbaycan idmanının inkişafına öz layiqli töhfələrini verirlər
Bələdiyyələr haqda məlumat
Zaqatala rayonunda 31 bələdiyyə fəaliyyət göstərir. Zaqatala bələdiyyəsi Zaqatala şəhərini əhatə edir. Rayonda elə bələdiyyələr vardır ki, onların tərkibində bir neçə kənd yaşayış məntəqələri vardır. Ümumiyyətlə mövcud olan 31 bəldiyyənin tərkibində 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə və 59 kənd yaşayış məntəqələri vardır. 01 yanvar 2004-cü il tarixə rayonda 110830 nəfər əhali yaşayır ki, onun da 83297 nəfəri kənd yerlərində məskunlaşmışdır.
İstinadlar
- ↑ Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
- ↑ "Əhalisi — Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti". İstifadə tarixi: 29 iyun 2015. Arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti :Əhalisi
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Закатальский район (перепись 1939 года)
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Закатальский район (перепись 1959 года)
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Закатальский район (перепись 1970 года)
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Закатальский район (перепись 1979 года)
- ↑ Population statistics of Eastern Europe :Azerbaijan Republic population and housing census of 1999
- ↑ Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi :Zaqatala rayonu
- ↑ Population statistics of Eastern Europe :Azerbaijan Republic population and housing census of 2009
Xarici keçidlər
- Zaqatala.in Zaqatala Rayonu
- Zaqatala mənzərələri
- Zaqatala Rayon Məhkəməsi
- Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti : Bələdiyyələr
Şablon:Zaqatala rayonunun bələdiyyələri
Zaqatala rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |