İmişli rayonu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Bu məqalə İmişli rayonu haqqındadır. Şəhər üçün İmişli səhifəsinə baxın.
Rayon
İmişli

39°52′09″ şm. e. 48°03′36″ ş. u.


Ölkə
Daxildir 50
İnzibati mərkəz İmişli
İcra başçısı Vilyam Hacıyev
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 1 821[1][2] km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 130.000 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-IMI
Telefon kodu 994 2124
Poçt indeksi AZ 3000
Avtomobil nömrəsi 30
Rəsmi sayt
İmişli xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İmişli rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahididir. İnzibati mərkəzi İmişli şəhəridir.

Tarixi

1930-cu il avqust ayında Qaradonlu rayonu təşkil olunur. Hələ Çar Rusiyası dövründə qurulmuş Qaradonlu Cavad qəzasına daxil idi. Qaradonlu rayonun ən qədim kəndlərindən hesab olunur. Ərazinin karvan yolları üzərində və Araz çayı sahilində yerləşməsi, su mənbələrinin bol olması, məhsuldar torpaqların çox olması burada kənd təsərrüfatının xüsusən də bitkiçiliyin inkişafına səbəb olmuşdur.

Hələ Oktyabr inqilabından əvvəlki dövrdə ərazidə geniş meliorasiya işləri, irriqasiya işləri aparılmış və intensiv suvarılan əkinçiliyin əsası qoyulmuşdur. 1906-cı ildə Qaradonluda ilk məktəb fəaliyyətə başlamışdır və həmçinin ərazidə çoxlu sayda yaşayış evləri, karvansaralar, dəyirmanlar və dükanlar var idi. 1933-cü ildə isə Qaradonlu maşın-traktor zavodunun əsası qoyulmuşdur. Ələt-Mincivan dəmiryolunun çəkilişi nəticəsində əhalinin rayon mərkəzindən dəmiryolu stansiyası olan əraziyə cəmlənməsi başlandı. Bu məqsədlə İmişli kəndi ilə Qaradonlu kəndi arasında 2 mərtəbəli kərpic bina tikildi, beləliklə rayon mərkəzi buraya köçürüldü və rayon İmişli rayonu adlandırılmağa başlandı.

Həmin dövrdə ərazi meşələr və kollarla örtülü idi. Ancaq insanlar ərazidə təmizləmə işlərini aparıb burada binalar ucaltmağa və küçələr salmağa başladılar. İmişli kəndi rayon mərkəzi olaraq sürətlə genişlənməyə başladı. Kəndə çoxlu sayda ekspluatasiya binaları tikildi və kəndin gönünüşü təmamilə dəyişildi. 1944-cü ildə İmişli şəhər tipli qəsəbə, 1960-cı ildə isə şəhər statusunu aldı.

1959-cu ildə Araz çayı üzərində indiki Bəhrəmtəpə ərazisində o vaxtlar üçün unikal sayılan su qovşağı istifadəyə verildi. Öz başlanğıcını buradan götürən Baş Muğan və Əzizbəyov kanalları nəinki İmişli rayonunun həmçinin Saatlı, BiləsuvarSabirabad rayonlarının torpaqlarını su ilə qidalandırır. Həmin illər rayonda həmçinin qum-çınqıl karxanaları, dəmir-beton materialları zavodunun əsası qoyuldu. Qaradonlu isə hazırda Muğan düzündəki kəndlərdən biridir.

Coğrafi mövqeyi

İmişli rayonunun ərazisi Kür-Araz ovalığına aid Mil-Muğan düzündədir. Bakı şəhərindən 250 km məsafədə yerləşir.

Relyefi

Ərazisinin çox hissəsi okean səviyyəsindən aşağıdır. Rayonun Şimal sərhəddi boyunca Kür çayı, mərkəzi hissəsindən Araz çayı axır. Rayonda boz-çəmən, qismən boz və çəmən boz torpaqlardan ibarətdir, bitki örtüyü yarımsəhra tiplidir. Arazın sağ sahili Muğan düzünə, sol sahili isə Mil düzünə aiddir. Rayon ərazisinin Mil düzündəki sahəsini Şirvan düzü ilə Kür çayı ayırır.

İqlimi

Yayı quraq keçən mülayim isti, yarımsəhra və quru çöl iqlimi var. Orta temperatur yanvar ayında 1,6 ˚C, iyul ayında isə 26,1˚C-dir. İllik yağıntının miqdarı 300 mm-dir.

Geoloji quruluşu

Ərazinin geoloji quruluşunda Antropogen çöküntüləri nisbətən geniş yayılmışdır.

Çayları və su hövzələri

Rayonun şimal sərhədi boyu Kür, mərkəzi hissəsindən Araz çayı axır. Sarısu gölünün çox hissəsi İmişli ərazisindədir.

Landşaftları və bioloji xüsusiyyətləri

Yayı quraq keçən mülayim isti yarıçsəhra və quru çöl iqlimi yayılmışdır.[3] İllik yağıntı 300 mm-dir. Əsas bitki örtüyü yovşanşoran formasiyasından ibarət yarımsəhra tiplidir. Meşə sahəsi qovaq, qarağac, tut, adi nar, yemişan, itburnu, yulğun kimi ağac və kollardan ibarətdir. Ərazi özünəməxsus heyvanlar aləminə malikdir. Burada qaban, canavar, adi tülkü, boz dovşan, ceyrana çox rast gəlinir. Xırda məməlilər, əsasən qumsiçanı ilə təmsil olunmuşdur. Quşlardan turac, qırqovul,, qaraqarın bağrıqara, bəzgək və dovdaq daha çoxdur.[4]

Arxeoloji abidələri

Qızılkənd kəndində TuncDəmir dövrlərinə aid Yedditəpə kurqanı.

Tarixi-mədəni abidələr

Qızılkənd kəndində orta əsrlərə aid Qızıltəpə yaşayış yeri yerləşir. Aranlı kəndində orta əsrlərə aid Abıştəpə yaşayış yeri var. Qaradonlu kəndində XI-XIII əsrlərə aid yaşayış yeri də tapılmışdır.

Əhalisi

1 yanvar 2011-ci il tarixinə 543.798[5] nəfər, 1 yanvar 2012-ci il tarixinə isə 642.789 nəfər[6] əhalisi vardır . Eyni zamanda rayon ərazisində Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdən (Azərbaycan ərazisinin 20%-i işğala olunub) çixarılmış 50.000-ə yaxın məcburi koçkün yaşayır. Rayon əhalisinin 437.085 nəfərə yaxın İmişli şəhərində, 106.765 nəfəri isə Boscalilar kendinde yaşayır.

Şəhidləri[7]

  • Milli Qəhrəman İmamverdi Əliyev
  • Cavid Dədəkişiyev
  • Haqverdiyev Vaqif Ağaxan oğlu
  • Əliyev Camal Xasəməddin oğlu
  • Abbasov Elbrus Huseynaga oglu
  • Paşayev Ülvi Əjdər oğlu
  • Cəfərov Qarakişi Məhəmməd oğlu
  • Əsədov Kamil Əsəd oğlu
  • Nəsirov Çingiz Pəncalı oğlu
  • Əhmədov Elşən Cəbrayıl oğlu
  • Hüseynov Şaiq Məhyəddin oğlu
  • Həsənov Dayandur Qardaş oğlu
  • Dayandur Həsənov Qacar
  • Qarayev Mehman Dilavər oğlu
  • Kərimov Rövşən Balay oğlu
  • Xankişiyev Əliheydər Şahlar oğlu
  • Zamanov Müşfiq Zaman oğlu
  • Fərzəliyev Zahir Fərzəli oğlu
  • Quliyev Elşad Gülalı oğlu
  • Xəmmədov Elçin Bayram oğlu
  • Rüstəmov Teymur Rüstəm oğlu
  • Rüstəmov İbadət Səxavət oğlu
  • Gözəlov Habil Hilal oğlu
  • Novruzov Vətən Cabbar oğlu
  • Mirişov Miriş İsfəndiyar oğlu
  • Məmmədov Vüqar Xanoğlan oğlu
  • Qurbanov Adəm Rəşid oğlu
  • Quliyev Yədulla Teymur oğlu
  • Cabbarlı Rəşad Tahir oğlu
  • Həmidov Əli Hümbət oğlu
  • Nəsirov Nofəl Vaqif oğlu
  • Əliyev Qamət Fərəc oğlu
  • Bağırov Rövşən Əlmusa oğlu
  • Cəbrayılov Fikrət Allahverdi oğlu
  • Məmmədov Alış Alışan oğlu
  • Məmmədov Mikayıl Cavadağa oğlu
  • Soltanov Natiq Tofiq oğlu
  • Dəmirov Münasib Məmməd oğlu
  • Qarayev Sahib Əli oğlu
  • Həsənov Zəfər Əhli oğlu
  • Paşayev Yaşar
  • İmanov Əbülfət Tərlan oğlu
  • Abbasov Hafiz Səlimxan oğlu
  • Aslanov Müseyib Yolçu oğlu
  • Əsədov Səbuhi Əsəd oğlu
  • Əliyev Fazil Məmməd oğlu
  • Əsədov Teymur Böyük oğlu
  • Abbasov Amil Baxış oğlu
  • Cəfərov İltizam Möysüm oğlu
  • Məmmədov Şahin Əhməd oğlu
  • Rəhimov Fazil Şahləddin oğlu
  • Məmmədov Süleyman Quluş oğlu
  • Qurbanov Elman Şahlar oğlu
  • İsmayılov Tərlan İsmayıl oğlu
  • Əmiraslanov Yadigar Vəliqulu oğlu
  • Hüseynov İslam Heydər oğlu
  • Abbasquliyev Arif Temir oğlu
  • Qaraşov Sənan Hüseyn oğlu
  • Mirzəyev Mahir Mirzə oğlu
  • Heydərov Elçin Ağaməmməd oğlu
  • Əsədov Vaqif Hüseyn oğlu
  • Quliyev Natiq Əşrəf oğlu
  • Qurbanov Teyyub Həsən oğlu
  • Şükürov Rakif Şükür oğlu
  • Şükürov Ziyad Vaqif oğlu
  • Qambayev Zülfüqar Cümşüd oğlu
  • Əhmədov Nəriman Mahmud oğlu
  • Qəhrəmanov Coşqun Aslan oğlu
  • Şirəliyev Səftər Əziz oğlu
  • Məcnunov Azər Feyzulla oğlu
  • Şirməmmədov Teymur
  • Əhmədov İlqar Usubəli oğlu
  • Qocayev Qənbər Yaşar oğlu
  • Kazımov Araz Əfsəl oğlu
  • Quliyev Fərhad Abbas oğlu
  • Məmmədov Faiq Teyyub oğlu
  • Məmmədov Vüqar Fərəc oğlu
  • Alışov Rahib Məhərrəm oğlu
  • Heydərov Nağı Heydər oğlu
  • Quliyev Xəyal Boyan oğlu
  • Mikayılov Nadir Adil oğlu
  • Abışov Namiq Aldost oğlu
  • Məmmədov Rəfail Hətəm oğlu
  • Bayramov Ocaqqulu Ocaqverdi oğlu
  • Bayramov Lütfiyar Xudaverdi oğlu
  • Abdullayev Rizvan Abbaz oğlu
  • Mirəliyev Məşədi Dostəli Məhəmmədəli oğlu
  • Abuzərov Bəhmən Abuzər oğlu
  • Babaşov Qafar Əlyar oğlu
  • Aslanov Fikrət Əmiraslan oğlu
  • Ocaqov Nizam Atamoğlan oğlu
  • Tarıverdiyev Qoşqar Zülfəli oğlu
  • Qəhrəmanov Abbas İmamverdi oğlu
  • Hüseynov Habil Heydər oğlu
  • Teymurov Emin Canbaxış oğlu
  • Abbasov Nəzər Gülkərəm oğlu
  • Nizami Adil oğlu
  • İbayev Qəni Novruz oğlu
  • İbayev Nəbi Novruz oğlu
  • Süleymanov Mehman Abasəli oğlu
  • Bayramov Akif Rəvan oğlu
  • Mirzəyev Mübariz Fazil oğlu
  • Atayev Azər Əşrəf oğlu
  • Məmmədov Rafiq Hüseyn oğlu
  • Həsənov Həsən Qurban oğlu
  • Əmirov Yaşar
  • Mirəliyev Tariyel Rüstəm oğlu
  • Əsədov Əlhəm Əsabil oğlu
  • Mərdəliyev Qabil Əliağa oğlu
  • Məmmədov Kərəm Nurəddin oğlu
  • Əsədov İlham Qənbər oğlu
  • Hacıyev Rauf Əli oğlu
  • Əhmədov Əhməd Pəhlivan oğlu
  • Şirinov Müşfiq Vaqif oğlu
  • Məmmədov Rəsul Əzim oğlu

Görkəmli şəxsləri

  • Vüsal Qasımlı - Azərbaycan Respublikası İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru, İqtisad elmləri doktoru
  • Cəfərov İsgəndər Həsən oğlu - elmlər doktoru, professor
  • Nuşirəvan Məhərrəmli - Milli Televiziya və Radio Şurasının sədri
  • Niyaməddin Musayev - Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
  • Simarə İmanova - Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
  • Qəşəm Nəcəfzadə - şairpublisist
  • Xanhüseyn Kazımlı - İqtisad elmləri doktoru, professor
  • Mustafayev Mustafa Qılman oğlu - aqrar elmləri üzrə elmlər doktoru, Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının müxbir üzvi, AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu, Torpaqların meliorasiyası laboratoriyasının rəhbəri
  • Vüqar Fətəliyev - texnika elmləri doktoru
  • Bakir Həsənbəyli-jurnalist
  • Hüseyn Məmmədov - Rusiya Federasiyası keçmiş Duma deputatı

İqtisadi xarakteristikası

İmişli rayonundakı iri sənaye müəssisələrinin bir neçəsi barədə qısa məlumat:

  • İmişli Lokomotiv deposu

Lokomotiv deposu 1968-ci ildə istismara verilmiş, işçilərin sayı 218 nəfərdir. Depoda teplovozların cari və əsaslı təmir işləri həyata keçirilir.

  • Muradxanlı İriləşdirilmiş Neft Mədəni

Mədən 1970-ci ildə fəaliyyətə başlamış, sutkalıq hasilat gücü 85 tondur. Mədəndə orta aylıq əmək haqqı 460 manat təşkil edir, işçilərin sayı isə 160 nəfərdir.

  • Bəhrəmtəpə Dəmir-beton zavodu

Zavod "Meliorasiya və Su Təsərrüfatı" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yerli müəssisəsidir, dəmir-beton məmulatları istehsal edir. 1986-cı ildən fəaliyyət göstərir, zavodda 51 nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 75 kubmetr təşkil edir.

  • İmişli Dəmir-beton ASC

Zavod 1960-cı ildən fəaliyyət göstərməklə dəmir-beton məmulatları istehsal edir. Zavodda 185 nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 85 kubmetr təşkil edir.

  • "Araz" Konservləşdirilmiş Şirələr və Konyak zavodu

Zavod iş adamlarının vəsaiti hesabına tikilmiş və 2003-cü ildə fəaliyyətə başlamışdır. Müəssisədə 150 nəfər çalışır, istehsal gücü 850 şərti bankadır.[8]

  • "İmişli şəkər zavodu"

7-8 mərtəbədən ibarətdir. Cənubi qafqazın ən böyük şəkər zavodudur. Azərbaycanın ən böyük zavodlarındandır. Gündə 1100-1200 ton yüksək keyfiyyətli kristal şəkər istehsal etmək gücünə malikdir. 2020-ci ildə iflasa uğrayaraq fəaliyyətini dayandırıb.

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

Rayonda hazırda 63 ümumtəhsil məktəbi, 4 məktəbdənkənar və 14 məktəbəqədər tərbiyyə müəssisəsi fəaliyyət göstərir. 22 ümumtəhsil məktəbi birnövbəli iş rejimində işləyir. Tədris müəssisələrində 17177 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 1611 müəllim məşğul olur. Müəllimlərdən 1221 nəfəri təhsili ali, 353 nəfəri təhsili orta ixtisas, 4 nəfəri natamam ali və 33 nəfərin isə ümumi orta təhsillidir. Pedaqoji sahədə çalışanların 924 nəfərini qadınlar təşkil edir. Hazırda təhsil müəssisələrində 71 nəfər ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə (Azərbaycan dili-ədəbiyyatı -12, riyaziyyat və informatika -6, tarix -3, coğrafiya -16, kimya -20, fizika -5) və s. fənn müəllimlərinə ciddi ehtiyac vardır.[9]

Maddi-mədəni irsi

İmişli rayonu ərazisində tarixi keçmişimizlə bağlı maddi-mədəniyyət abidələrinin izləri çoxdur. Kür-Araz mədəniyyətinə aid saxsı məişət əşylarinin üç min ildən çox yaşı var. Qızıltəpə, Muxurtəpə, Qaratəpə orta əsrlərin istehkamlarıdır. İndiki Bəcirəvan kəndi ərəb istilası dövründəki döyüşkən Bəcirəvan şəhərinin adı ilə səsləşir.

Mətbəx

Rayonda bişirilən toyuq çığırtması öz dadı ilə məşhurdur. Payız vaxtı kərə yağında qızardılmış təzə kənd toyuğu doğranmış soğanın üzərinə sıxılmış nar şirəsi ilə birlikdə süfrəyə verilir.

İstinadlar

  1. Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası :İnzibati ərazi vahidləri : İmişli rayonu
  3. Əyyubov Ə.C., Hacıyev Q.Ə. Azərbaycan SSR-in iqlim ehtiyatian. Bakı; Elm, 1984
  4. Əiiyeva N.Ə, Hidrometeoroloji lüğət. Bakı: Nafta-Press, 2005.
  5. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi :İmişli rayonu
  6. İmişli Rayon İcra Hakimiyyəti :Əhalisi
  7. İmishli.com - İmişli rayonu İnternet təmsilçisi :İmişli, Şəhidlərimiz
  8. İmişli Rayonu Sənayesi
  9. İmişli Rayonunda Təhsil

Həmçinin bax

Şablon:İmişli rayonunun bələdiyyələri