Etanol
 | Kimya haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
| Etanol | |
|---|---|
 
| |
| Ümumi xassələri | |
| Molekulyar düsturu | C2H5(OH) |
| SMILES | CCO |
| Molyar kütləsi | 46,069 q/mol |
| Xarici görünüşü | rəngsiz maye |
| CAS qeydiyyat nömrəsi | [64–17–5] |
| Xassələri | |
| Sıxlığı və aqreqat halı |
789,3 kq/m³ 20 °C-də, maye |
| Suda həll oluna bilməsi | Tam həll olunandır |
| Ərimə temperaturu | −114,3 °C (158,8 K) |
| Qaynama temperaturu | 78,4 °C (351,6 K) |
| Üçlük nöqtəsi | −114,3 °C (158,8 K), ? bar |
| Kritik nöqtə (termodinamiki) | 241 °C (514,15 K), 63 bar |
| Özülülüyü | 1,2 Puaz 20 °C-də |
| Səthi gərginliyi | 22,39•10−3 N/m, 20 °C-də |
| Dipol momenti | 1,69 D (qaz) |
| Təhlükəliyi | |
| Partlama temperaturu | 13 °C (286,15 K) |
| Öz-özünə alışma temperaturu | 363 °C (636,15 K) |
| Partlama həddi | 3,28–18,95 % |
Etanol və ya Alkoqol – rəngsiz, kəskin iyə malik maye olub, el arasında alkoqol kimi tanınmışdır. Köhnə mənbələrdə onun adı Äthanol, Äthylalkohol və ya Ethylalkohol kimi hallanır. Çox vaxt ona "spirt" də deyilir. Elmi dildə etanol EtOH kimi qısaldılmış şəkildə işlədilir.
Alkoqol kefləndirici maddədir. Onun istifadəsinə dünyanın çox ölkələrində icazə verilir. Ancaq avtomobil, velosiped, qatar, gəmi və təyyarələrin alkoqol içkisinin təsiri altında idarəsi qanunla cəzalandırılır.
Tərkibi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Alkoqol C2H5OH düsturu ilə n-Alkanollar qrupuna aiddir. O Ethan (C2H6) doymuş karbohidrogendə bir hidrogen atomunun hidroksil (OH) qrupla əvəz olunması sayəsində əldə edilir. Ona görə də, ethan-ın sonuna -ol şəkilçisi əlavə edilir. Etanol kimyada sistemləşdirilmə aparıldıqdan bəri alkoqolun kimyəvi birləşməsi üçün işlədilir. Alkoqol isə elmi dildə bu sinifdən olan bütün kimyəvi birləşmələrə deyilir.
Alkoqol sözünün mənşəyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Alkoqol (ərəb dilində "الكحل" (al-kuhl)) göz boyaları üçün işlədilən tozlara deyilirmiş. Alkoqol o dövrdə "ruhi essensiya" adlandırılırdı. Ona görə də, təsir keyfiyyətinə görə adını burada götürmüşdür. Avropaya bu anlayış İspaniyanın uzun müddət ərəblərin əsarəti altında olduğu dövrdə gəlmişdir. İspan dilində "alcohol" əlkimyaya yol tapmış, narın, quru toz mənasında işlədilmişdir.
Texnoloji xassələri və istifadəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Etanol (metilkarbinol, etil spirti) rəngsiz, axıcı, ağız büzüşdürücü dada və xarakterik iyə malikdir. O, 78.40C-də qaynayır, ərimə temperaturu mənfi 114.150C, sıxlığı 0.794 t/m3 təşkil edir. O, spirtlər, su qliserin, dietil efiri, digər üzvi həlledicilərlə istənilən nisbətdə qarışır. Etanol su, benzol, etilasetat, xloroform ilə azeotrop qarışıqlar əmələ gətirir. Tərkibində 95.6 həcm %-i etanol olan azeotrop qarışıq sabit temperaturda (78.10C) qaynayır.
Etanolun öz-özünə alışma temperaturu 422.80C-dir. Onun buxarları hava ilə alışma temperaturu 130C olan partlayıcı qarışıq əmələ gətirir. Etanol narkotik təsirə malikdir, onun icazə verilən qatılığı 1000 mq/m3.
Etanol uzun müddət orqanizmə təsir etdikdə əsəb sisteminin, qida həzmi sisteminin və qaraciyərin, ürək-damar sisteminin ağır üzvi xəstələnmələrinə səbəb olur.
Alınması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Alkoqol ilk dəfə fars həkimi, alimi, filosofu və yazıçısı Abu Bakr Mohammad Ibn Zakariya al-Razi tərəfindən şərabı distillə etməklə əldə edilmişdir.
Hal-hazırda alkoqol iki yolla alkoqol əldə edilə bilir. Bunlardan biri mikrobioloji (spirtin qıcqırdılması), digəri isə sintetik (etilenin hidratasiya olunması) yoludur.
Qıcqırtma:
Qədimdən məlum olan, etanolun bu alınmaüsulu zamanı üzvi məhsullar qıcqırtmaya məruz qalır, onların tərkibində olan karbohidratlar (üzüm, meyvə və s.) bakteriyaların təsiridən qıcqırır. Kraxmalın, düyünün, qarğıdalının da emalı eyni yolla aparılır. Bu reaksiya kifayət qədər mürəkkəbdir. Onun düsturu belədir: C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2.
Qıcqırtma nəticəsində tərkibində 15% etanol olan məhlul alınır, çünki daha çox qatılılığa malik bakteriyalar sadəcə ölürlər. Bu yolla əldə edilən etanol distilə etmə yolu ilə təmizlənir. Bu yolla alınan içkilərə spirtli içkilər (Viski, konyak, rom, araq) deyilir. Distilə edilmiş spirtə aroma vermək üçün ona şərabın buxarlandırılmasından əldə edilən şəkər tərkibli, aşağı etanol konsentrasiyalı maye əlavə edilir. Spirtin tərkibindən distilə yolu ilə suyu tamamilə çıxarmaq mümkündür, bu halda texniki spirt − Azetrop alınır.
Biloji məhsullardan sənaye yolu ilə alınması:
Spirtin müasir sənaye texnologiyası aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
- Nişasta məhsullarının — buğda, kartof, qarğıdalı və s. xırdalanması və hazırlanması,
- Fermentləmə. Bu mərhələdə parçalanmış karxmalın fermentləşdirilməsi baş verir. Bunun üçün qıcqırtma yolu ilə əldə edilmiş alfa-amalizm tətbiq edilir.
- Qıcqırtma,
- Braqorektifikasiya.
İstehsal həcmi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dünya üzrə ildə 33 mlrd. l etanol istehsal olunur. Bunun 13%-i Avropanın payına düşür. Avropada ən böyük istehsalçı Rusiya və Fransadır. İçki, qida məhsulları və texniki məqsədlər üçün nəzərdə tutulan alkoqolu çıxmaq şərtilə yerdə qalan 62% yanacaq məqsədi üçün işlədilir. ABŞ-də bu daha geniş yayılmışdır. Orada hal-hazırda 97 qurğu texniki etanolun alınması üzrə çalışır və ildə 19 mlrd. l etanol istehsal edir. Daha 42 qurğu tikilməkdədir. Braziliya da hal hazırda etanol istehsalı üzrə birincilər arasındadır.