Sinay və Fələstin cəbhəsi

Sinay və Fələstin cəbhəsi
Birinci Dünya müharibəsi
Osmanlı topçuları və 1898/1909-ci il Almaniya istehsalı 10,5 sm səhra haubitsası
Tarix	28 yanvar 1915 — 30 oktyabr 1918
Yeri	Sinay yarımadası, Fələstin, Suriya, Levant
Səbəbi	Yaxın Şərq ərazisində hökmranlıq
Nəticəsi	Antantanın qələbəsi, Mudros müqaviləsi, Osmanlı imperiyasının bölüşdürülməsi
Ərazi dəyişikliyi	Suriya, Misir, Livan, Fələstin, İordaniya, İsrail
Münaqişə tərəfləri
Antanta  Böyük Britaniya Müstəmləkə Hindistanı  Kanada  Avstraliya Fransa İtaliya krallığı Yeni Zelandiya Misir İngilis-Misir Sudanı Ərəb üsyançıları İttifaq dövlətləri Osmanlı imperiyası Almaniya imperiyası Avstriya-Macarıstan
Komandan(lar)
Culian Bing Con Maksvell Arçibald Mürrey Edmunt Allenbi Carlez Dobell Filipp Metvud Edvard Bulfin Tomas Edvard Lourens Harri Çauvel Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi Feysəl ibn Hüseyn əl-Haşimi Camal Paşa Fridrix Freyherr Kress fon Kressenşteyn Erix Von Falkenhayn Otto Liman fon Sanders Qustav Von Oppen Mustafa Kamal Paşa Fevzi Çaxmaq Paşa Cevat Çobanlı Paşa Camal Mərsinli Paşa
Tərəflərin qüvvəsi
Təxminən 150.000 nəfər (yanvar 1915) 467 650 467,650 nəfər (sentyabr 1918): • 120.000 əsgər • 134,971 işçi • 53,286 sürücü/nəqliyyat vasitələri Təxminən 57.000 nəfər (sentyabr 1917) Təxminən 269.000 nəfər (sentyabr 1918)
İtkilər
61.877 döyüş itkisi 16,880 ölü / itkin 43 712 yaralı 1385 əsir düşdü 5,981+ xəstəlikdən öldü 189.600 döyüş itkisi 25,973 ölü / itkin ~85,497 yaralı 78 735 nəfər əsir düşdü ~40,900 nəfər xəstəlikdən öldü
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sinay və Fələstin cəbhəsi (ing. Sinai and Palestine Campaign, alm. Palästinafront‎, türk. Sina ve Filistin Cephesi; 28 yanvar 1915-ci il — 30 oktyabr 1918-ci il) — Birinci Dünya müharibəsi zamanı Sinay yarımadasında, Fələstində və Suriyada Antanta orduları (Böyük Britaniya, onun dominyonları və Fransa birlikləri) ilə bir tərəfdə, digər tərəfdə İttifaq dövlətləri (Almaniya imperiyasının dəstəyi ilə Osmanlı imperiyası) arasında döyüş. Osmanlı imperiyasının Birinci Dünya müharibəsinə daxil olmasından sonra Osmanlı rəhbərliyi Süveyş kanalını ələ keçirmək qərarına gəldi. 1915-ci ildə Süveyş uğrunda mübarizə başladı, bu müddətdə İngilis qoşunları türk ordusunun kanalı ələ keçirmək cəhdlərini dəf edə bildilər.

1916-cı ildə və 1917-ci ilin əvvəllərində Sinay kampaniyası davam etdi və bu müddət ərzində İngilis qoşunları Osmanlı ordusunu Fələstinə geri çəkilməyə məcbur edə bildilər. 1917-ci ilin yanvarında Fələstin yürüşü Rəfa yaxınlığındakı döyüşlə başladı.

1917-ci ilin sonunda Qəzza və Beer-Şeva yaxınlığındakı döyüşlərdə ingilislər Osmanlı cəbhəsini yarıb Qüdsü ələ keçirə bildilər. 1918-ci ilin sentyabrında bir illik sakitlikdən sonra İngilis qoşunları türk ordusunun məğlubiyyəti və Fələstinin, eləcə də demək olar ki, bütün Suriyanın Britaniya imperiyasının qoşunları və ərəb üsyançılarının dəstələri tərəfindən ələ keçirilməsi ilə başa çatan hücuma başladılar. Döyüş Mudros müqaviləsinin imzalanmasından bir gün sonra başa çatdı.

Müharibədən sonra Fələstin Britaniyanın mandatılığına keçdi.

Sinay və Fələstin kampaniyası ümumiyyətlə müharibə zamanı tam aydın deyildi və yaxşı başa düşülmürdü. İngiltərədə ictimaiyyət bunu kiçik bir əməliyyat, qiymətli resursların israfı kimi qəbul edilirdi. İctimaiyyətə görə qüvvələr daha çox Qərb Cəbhəsinə sərf olunsa idi yaxşı olardı. Üstəlik Hindistan xalqları da daha çox Mesopotamiya kampaniyası və Bağdadın işğalı ilə maraqlanırdılar. Avstraliyanın ilk rəsmi fotoqrafı olan kapitan Frank Hurley 1917-ci ilin avqustunda Qərb Cəbhəsini ziyarət etdikdən sonra bura gələnə qədər Avstraliyanın bölgədə müharibə müxbiri yox idi. Bölgəyə ilk rəsmi müharibə müxbiri Henri Qullet 1917-ci ilin noyabrında gəldi.

Bu kampaniyanın uzunmüddətli təsiri Fransanın Suriya və Livan, Britaniya imperiyası isə Mesopotamiya və Fələstin üçün mandat qazandığı zaman Osmanlı imperiyasının Parçalanması oldu. Türkiyə Cümhuriyyəti 1923-cü ildə Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi sonrası Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra yarandı. 1932-ci ildə İraq krallığının, 1943-cü ildə Livan Respublikasının, 1948-ci ildə İsrail dövlətinin, 1946-cı ildə Trans-İordaniya Haşimilər Krallığının və Suriya Ərəb Respublikasının yaradılması ilə Avropa mandatları başa çatdı.

Tarixi

1914-cü ilin noyabrında Rusiyaya müharibə elan edən Osmanlı imperiyası dünya müharibəsinə qoşuldu. Osmanlı imperiyası Birinci Dünya müharibəsinə İttifaq dövlətləri tərəfində daxil olduqdan sonra Antanta ölkələri üçün Yaxın Şərqdə vəziyyət kəskin şəkildə mürəkkəbləşdi. Osmanlı imperiyası rəhbərliyi Qafqaz cəbhəsini əsas hesab edirdi. Qafqazda rus qoşunları ilə vuruşmaqla yanaşı, Antanta qoşunlarının Mesopotamiya, Suriya və Fələstinə daxil olmasının qarşısını almaq, həmçinin Britaniya Misirinə məxsus Süveyş kanalını ələ keçirmək nəzərdə tutulurdu.

1882-ci ildən sonra Britaniya imperiyasının nəzarətinə keçən Misir Osmanlı qoşunlarının zərbəsi təhlükəsi altına düşdü. Süveyş kanalı ingilislər üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Çünki o, Avropanı Britaniya dominionları: Hindistan, Avstraliya, Yeni Zelandiya ilə birləşdirirdi. Süveyş kanalının ələ keçirilməsi Osmanlı imperiyasına Fransa və Böyük Britaniyadan şərq müstəmləkələrinə gedən ən qısa dəniz yolunu kəsməyə imkan verəcəkdi.

Osmanlı komandanlığı Süveyş kanalını tutmaq qərarına gəldikdən sonra Sinay yarımadası istiqamətində hücuma keçdi. 1914-cü il noyabrın 18-də türk qoşunları Sinay yarımadasının ərazisini ələ keçirərək, Süveyş kanalını tutmaq niyyəti ilə ona doğru irəliləməyə başladılar.

Tərəflərin qüvvələri

Süveyş kanalını Osmanlı qoşunlarının mümkün hücumlarından qorumaq üçün bölgədə İngilis komandanlığının tabeliyində 10-cu və 11-ci Hindistan piyada diviziyaları, bir süvari briqadası, bir hind dəvə korpusu, 3 Hindistan dağ artilleriya batareyası və bir Misir artilleriya batareyası var idi. Həmçinin Britaniya qoşunları Süveyş kanalında yerləşən gəmilərin dəstəyinə arxalana bilərdi.

Osmanlı komandanlığı Suriya və Fələstini qorumaq üçün 4-cü Ordunu (komandan Camal Paşa) Aralıq dənizinin şərq sahilinə yerləşdirdi. Süveyş kanalını ələ keçirmək üçün Osmanlı komandanlığı təxminən 25.000 nəfərdən ibarət 25-ci piyada diviziyasını ayırdı.

Hərbi əməliyyatların gedişi

1915-ci il hərbi əməliyyatları

Süveyş kanalında Osmanlı qoşunları tərəfindən tərk edilmiş pontonlar

1914-cü ildə Qüdsdə alman əsgərləri

1915-ci il yanvarın 26-da Osmanlı qoşunları Sinay yarmadası istiqamətindən Süveyş kanalı üzərinə hücuma keçdi. Onlar kanalı keçməyə cəhd etdilər. Lakin ingilis qoşunları türklərin bütün cəhdlərini dəf edə bildilər. Fevralın 2-də alman hərbi müşaviri, polkovnik Fridrix Freyherr Kress fon Kressenşteyn döyüş əməliyyatları bölgəsinə gəldi. Fevralın 3-də Osmanlı qoşunları yenidən hücuma keçdi. Lakin bu cəhddə uğursuz oldu. Osmanlı qoşunları ən böyük uğuru kanalı keçməyə yaxın olduqları İsmailiyyə bölgəsində əldə etdilər. Süveyş kanalına ilk hücum zamanı osmanlılar 1500-ə yaxın adam (o cümlədən 700-ə yaxın məhbus) itirdilər. İngilis qoşunları 32 nəfəri itirdi (ölü), həmçinin 130-a yaxın adam yaralandı.

Hücumun uğursuzluğu səbəbindən Osmanlı rəhbərliyinin Şimali Afrikada yerli müsəlman əhalisinin Antanta qoşunlarına qarşı “müqəddəs müharibə” başlatmaq planları iflasa uğradı. Süveyş kanalına edilən ilk hücum uğursuzluqla nəticələnəndən sonra Osmanlı qoşunları kanaldan şərqə doğru geri çəkildi. Fridrix Freyherr Kress fon Kressenşteyn Qüdsə getdi və burada Osmanlı qoşunlarına təlim keçmək və kanala ikinci hücum təşkil etmək üçün alman hərbi mütəxəssislərinin Sinay cəbhəsinə gəlməsini gözləmək qərarına gəldi.

Türk qoşunlarının Süveyş kanalına yeni hücum təhlükəsi ingilis komandanlığını Misirdə öz qüvvələrini artırmağa məcbur etdi. Çanaqqala əməliyyatı zamanı Misir ingilis qoşunlarının ən böyük bazası idi və qoşunlar buradan Gelibolu yarımadasına göndərilirdi. Çanaqqala əməliyyatında, Saloniki cəbhəsində fəaliyyət göstərən və Misirdə yerləşən (komandir general Con Maksvel) İngilis qoşunları, general Arçibald Murrayın komandanlığı altında qərargahı Qahirədə olan Aralıq dənizi Ekspedisiya Qüvvələrinə birləşdirildi.

1916-cı il hərbi əməliyyatları

1916-cı ildə El Ariş şəhəri

1916-cı ilin əvvəlində Çanaqqala əməliyyatı başa çatdıqdan sonra əhəmiyyətli sayda ingilis qüvvələri Misirə təxliyə edildi. 1916-cı ilin martına qədər Misirdə 13 piyada diviziyasının heyətini təxminən 400.000 nəfər təşkil edirdi. Sinay cəbhəsinin artan əhəmiyyətindən və bölgədə ingilis qoşunlarının sayının artmasından sonra Arçibald Murreyin komandanlığı altında Misir ekspedisiya ordusunun yaradılması qərara alındı. Eyni zamanda İngilis komandanlığı müdafiə mövqelərini Süveyş kanalından 15–30 km şərqə çəkərək onları möhkəmləndirdi. Həmçinin Britaniya imperiyasının Hərbi Naziri Lord Herbert Kitçener Sinay cəbhəsində ingilis qoşunlarının sayının artırılmasına razılıq verdi.

Eyni zamanda Osmanlı komandanlığı Süveyş kanalına kiçik hücumlarla məşğul olan bir neçə təxribat dəstələri yaratdı. Çanaqqala əməliyyatı başa çatdıqdan sonra Osmanlı ordusunun baş komandanı Ənvər Paşa Süveyş kanalını ələ keçirmək üçün ikinci hücumun təşkili qərarını verdi. Alman komandanlığı da bu planları dəstəklədi və burada mümkün qədər çox Britaniya qoşununun ilişib qalacağına ümid edirdi. Kanalın ələ keçirilməsi əməliyyatını həyata keçirmək üçün Osmanlı komandanlığı Kress fon Kressenşteynin komandanlığı altında ekspedisiya qüvvələri yaratdı. Onun tərkibinə 3-cü və 14-cü osmanlı piyada diviziyaları, həmçinin Avstriya-Almaniya artilleriya dəstəsi daxil idi. Kanal ərazisindəki İngilis qüvvələri üç (42-ci, 52-ci və 53-cü) piyada diviziyasından, bir süvari briqadasından və bir Anzak süvari diviziyasından ibarət idi. Bundan əlavə, doqquz böyük döyüş gəmisi və bir neçə torpedo gəmisi də quru bölmələrinə dəstək verirdi.

Osmanlı qoşunları Sinay səhrasını keçdi və avqustun əvvəlində İngilislərin Katia və Romanidəki müdafiə mövqelərinə çatdı. Avqustun 3-dən 5-dək türk qoşunları Romani yaxınlığında (Süveyş kanalından 37 km şərqdə) ingilis qoşunlarının mövqelərinə hücum etdi. 52-ci diviziya və Anzak süvari diviziyasının bölmələri Osmanlı qoşunlarının hücumlarını dəf edə bildi. İngilis bölmələri əks hücuma keçərək türklərə xeyli itki yaşatdılar. İngilis süvari birləşmələri tərəfindən təqib edilən Alman-Osmanlı qoşunları avqustun 12-də El Arişə qayıtdılar. Romani yaxınlığındakı döyüş zamanı 300-ə yaxın Britaniya əsgəri öldürüldü və 900-dən çoxu yaralandı.

Avstraliya plyumotçusu

Britaniya mənbələri alman-türk qoşunlarının 9 minə yaxın itki verdiyini bildirir. Bunlardan döyüşdə həlak olan 1250 nəfər döyüşdən dərhal sonra dəfn edildi. 4000-ə yaxın əsgər ingilislər tərəfindən əsir götürüldü. 2300 tüfəng, 4 ağır səhra topu, iki səhra xəstəxanası və digər qənimətlər də ələ keçirildi. Osmanlı və alman komandanlıqları ümumi itkilərini 5,500 - 6,000 nəfər olaraq qiymətləndirdi. Romanidəki qələbə Britaniya qoşunlarına İttifaq dövlətləri komandanlığının Süveyş kanalını ələ keçirmək cəhdlərini dəf etməyə imkan verdi. Bu döyüşdən sonra Osmanlı qoşunları kanalı təhdid etməyi dayandırdılar və şərqə doğru geri çəkilməyə başladılar. Dekabrın 28-də ingilislər türk qoşunları tərəfindən tərk edilmiş Əl Arişə daxil oldular. Maqdaba (23 dekabr 1916) və Rafa (9 yanvar 1917) döyüşlərində ingilis qoşunları osmanlıları geri otuzdurdu. Fələstinin cənub sərhədi keçən Qəzzə bölgəsinə yaxınlaşdı.

Süveyş kanalını ələ keçirmək üçün ikinci uğursuz cəhdə baxmayaraq, osmanlı qoşunları Sinay-Fələstin cəbhəsinə xeyli Britaniya qüvvələrinin cəmləşməsinə və onların başqa cəbhələrə göndərilməməsinə səbəb oldu.

1917-ci il hərbi əməliyyatları

Osmanlı süvariləri, 1917-ci il

Sinay kampaniyası başa çatdıqdan sonra, 1917-ci ilin əvvəllərində döyüşən tərəflər mövqelərini möhkəmləndirmək, arxa cəbhəni yenidən təşkil etmək və bir-birlərinin mövqelərinə hava hücumları ilə məşğul oldular. Mürreyin komandanlığı altında ingilis qoşunları Süveyş kanalının təhlükəsizliyini təmin etdi və Sinay yarımadasının bütün ərazisinə nəzarətə aldı. Rafada uğurlu döyüşdən sonra Britaniya komandanlığı Osmanlı imperiyasının ərazilərini ələ keçirmək üçün Fələstinə hücum hazırlayıb başlatmağa qərar verdi. Fələstinə hücum barədə qərar qəbul edildikdən sonra Britaniya diplomatları Fransa tərəfi ilə təsir dairələrinin bölüşdürülməsinə dair Says-Piko sazişi adını alan müqavilə bağladılar. Müqavilə Britaniyanın müharibədən sonra Fələstini işğal etmək hüququnu tanıdı, Fransa isə Suriyanı ələ keçirməli idi.

1917-ci ilin mart ayına qədər Osmanlı qoşunları Qəzzədən (Aralıq dənizi sahilində) Beer-Şevaya qədər (şəhərdən 40 km cənub-şərqdə) yeni müdafiə mövqeləri tutdular. Martın 26-da Britaniya qoşunları Qəzza yaxınlığında Osmanlı ordusunun mövqelərinə qarşı hücuma keçdi. Lakin ingilislər Osmanlı müdafiəsini yara bilmədilər. Qəzzəyə ilk hücum zamanı ingilislər 4000-ə yaxın adam itirdi (523 nəfər ölü, 2932 nəfər yaralı və 512 nəfər itkin düşdü və əsir götürüldü). Osmanlı ordusundan 1370 ölü və yaralı olmaqla, 1020 nəfər də itkin düşdü. Alman və Avstriya bölmələrindən 16 nəfər həlak olmuş və yaralanmış, 41 nəfər isə itkin düşmüşdü. 4-cü ordunun komandanı Camal Paşanın məlumatına görə, Osmanlı itkiləri 300-dən çox şəhid, 750 yaralı və 600 itkin olub.

Qəzzəyə edilən ilk uğursuz hücumdan sonra Britaniya ordusu Qəzzədə Osmanlı ordusunun cəbhəsini yarıb keçmək üçün ikinci cəhd etdi. Aprelin 17-19-da Qəzzə uğrunda ikinci döyüş baş verdi. Osmanlı qoşunlarının möhkəmləndirilmiş mövqelərinə açıq ərazilərdə piyadaların səkkiz Mark I tankının dəstəyi ilə hücumu da nəticə vermədi. Antanta qoşunları Qəzzə yaxınlığındakı müdafiəni yenə də yara bilmədilər. Fələstindəki Britaniya ordusunun komandanları Çarlz Dobell və Arçibald Mürrey bu uğursuzluqdan sonra vəzifələrindən azad olundular. İkinci Qəzzə döyüşü zamanı Britaniya ordusu 6444 nəfər itki verdi. İngilislərdən 509 nəfər ölü, 4359 nəfər yaralı və 1534 nəfər itkin var idi ki, onlardan da 272 nəfəri əsir düşmüşdü. Müxtəlif mənbələrə görə, Osmanlı qoşunlarında 82 nəfərdən 402 nəfərə qədər həlak olmuş, 1300 nəfərdən çox yaralı və 240 nəfərdən çox itkin düşmüş. Osmanlı tərəfindən 200 nəfəri əsir götürülmüşdü.

Osmanlı əsgərləri Qəzzə ətrafında

Bundan sonra tərəflər Fələstin cəbhəsində qoşunlarını xeyli gücləndirdilər. Osmanlı komandanlığı Alman generalı Erix fon Falkenhaynın ümumi komandanlığı altında İldırım Ordular qrupunu (4-cü Ordu və formalaşan 7-ci və 8-ci Ordular) təşkil etdi. Əlavə qoşunların gətirilməsindən sonra Osmanlı ordusunun Fələstin cəbhəsində cəmi 45.000 piyada, 2180 süvari, 308 silah və 526 pulemyotla səkkiz diviziyası var idi. Britaniya qoşunlarına 7 piyada diviziyasının və Səhra atlı korpusun tərkibində 70-80 min piyada, 350 top və 15 min süvari daxildi. Bundan əlavə, Fransa bölmələri Misir Ekspedisiya Ordusuna qoşuldu. Ümumi komandanlıq general Edmund Allenbiyə tapşırıldı.

1917-ci ilin oktyabrında ingilis komandanlığı Osmanlı imperiyasının başqa bir müdafiə bölgəsinə - Beer-Şevaya zərbə endirmək qərarına gəldi. Hazırlıqları gizli aparılan hücum oktyabrın 31-də güclü artilleriya hazırlığı ilə başladı. İngilis-Fransız donanmasının irəliləyən bölmələrə dəstək verdiyi Qəzza bölgəsinə də daha bir zərbə endirildi. Beer-Şevadakı türk mövqeləri ingilislər tərəfindən tutuldu və ingilis süvariləri Osmanlı qoşunlarının sol cinahını dövrə vuraraq Hebrona gedən yolu tutdular. Noyabrın 6-da Osmanlı cəbhəsi yarıldı və türk qoşunları ümumi geri çəkilməyə başladı. İngilislər səhrada təmin edilməsi vacib olan su çatışmazlığı səbəbindən ilkin uğurunu davam etdirə bilmədilər. Qəzza və Beer-Şeva yaxınlığında Osmanlı cəbhə xəttinin yarılması zamanı tərəflər xeyli itki verdilər. Osmanlı ordusundan təkcə 12 minə yaxın əsir düşdü.

Allenbi qüvvələrini yenidən topladıqdan sonra geri çəkilən Osmanlı birliklərinə hücum etdi. Noyabrın 17-də İngilis qoşunları Yaffanı ələ keçirdilər, həmçinin Osmanlı ordusundan 10.000 əsir və 100-ə yaxın silahı ələ keçirdilər. Sonra ingilis qoşunları 1917-ci il dekabrın 9-da Qüdsə doğru irəliləməyə başladılar. Şəhər uğrunda gedən döyüşlərdə Osmanlı ordusu 1000-ə yaxın şəhid və yaralı itki verdi, 750 nəfər isə ingilislərə əsir düşdü. Qüds uğrunda döyüşlərdə Britaniya ordusunun itkiləri məlum deyil. 1917-ci ilin sonlarında qoşunların yorğunluğu və pis hava şəraiti səbəbindən ingilislərin hücumu dayandırıldı. Fələstin cəbhəsindəki 1917-ci il kampaniyası Fələstinə soxulan və ən mühüm yaşayış məntəqələrini - Yaffa və Qüdsü ələ keçirən Antanta üçün uğurlu oldu.

Bununla belə, Fələstin cəbhəsi Qərb Cəbhəsinə göndərilə bilən xeyli sayda Britaniya qoşununu özünə cəlb etmişdi. Bununla bağlı ingilis hərbi tarixçisi Liddell Hart yazırdı:

İngilislərin Fələstində qələbəsi böyük mənəvi əhəmiyyət kəsb etsə də, strateji baxımdan bu, “məqsədlərə aparan dolayı yol" idi.

1918-ci il hərbi əməliyyatları

General Edmund Allenbi Qüdsə daxil olarkən

1918-ci ilin əvvəllərində Fələstin cəbhəsində sakitlik yarandı. İngilis komandanlığı rabitənin yaxşılaşdırılması və dəmir yolunun tikintisi ilə məşğul idi. 1918-ci il yanvarın 21-də Antanta komandanlığı Osmanlı imperiyasını müharibədən çıxarmaq qərarına gəldi. Bunun üçün “osmanlı ordularını məhv etmək və türklərin müqavimətini darmadağın etmək üçün Türkiyəyə qarşı qəti hücuma keçmək” lazım idi. 1918-ci ilin martında alman ordusunun Qərb cəbhəsində başlayan yaz hücumundan sonra ingilislər qoşunların bir hissəsini Fələstindən Fransaya aparmağa məcbur oldular. Nəticədə Antanta qoşunları Yerixon (fevral 1918), As-Salt və Əmman (1918-ci ilin mart-aprel) yaxınlığındakı hərbi əməliyyatları yerli döyüşlərlə məhdudlaşdırmağa məcbur oldular. Almaniyanın Qərb Cəbhəsində yaz hücumu başa çatdıqdan sonra ingilis komandanlığı Fələstində genişmiqyaslı hücum hazırlığına başladı. Yenidən təşkil olunduqdan sonra Misir ekspedisiya ordusu 69.000 nəfərdən, o cümlədən 540 silah və 90 təyyarə ilə 12.000 süvaridən ibarət idi.

Bu zaman Osmanlı imperiyasının 4-cü, 7-ci və 8-ci orduları Aralıq dənizi sahillərindən Ölü dənizin şimal sahilinə qədər və İordan çayından 30–40 km şərqdə cəbhəni təşkil edirdilər. Fələstindəki osmanlı qoşunlarına komandanlığı alman generalı Otto Liman fon Sanders həyata keçirirdi. Osmanlı qoşunlarının şəxsi heyəti 34.000 nəfər, o cümlədən 402 silah və 25 təyyarə ilə 2.000 süvaridın ibarət idi. Osmanlı qoşunları da düşməni sıxışdırmaq, Suriya və Mesopotamiya cəbhəsi üçün təhlükəni aradan qaldırmaq üçün ingilis qoşunlarının mövqelərinə hücum etməyə cəhd edirdi.

Osmanlı qoşunlarına qarşı həlledici hücuma hazırlıq gizli şəkildə aparılırdı. Güclü cinah hücumları cəbhədən keçməli, sonra isə Osmanlı qoşunlarını mühasirəyə almalı idi. Qarşıdan gələn hücumda əsas rolu Yaffada sol cinahda cəmlənmiş süvarilər oynamalı idi. Sağ cinahda Antanta qoşunları Osmanlı imperiyasına qarşı üsyan edən ərəblərin silahlı birləşmələrinə dəstək verirdilər.

Hayfada Britaniya Hindistan Ordusunun süvariləri Osmanlı qoşunlarına qarşı hücumu 1918-ci il sentyabrın 19-da saat 04:30-da güclü artilleriya hazırlığı ilə başladı. Bundan sonra ingilis qoşunlarının piyada bölmələri hücuma keçdi. Günün ortasında Osmanlı mövqeləri 40 km-lik cəbhə boyu yarıldı. Süvarilər ingilislərin uğurunu daha da davam etdirdi. Cəbhənin yarılan hissəsindən hücum edən süvarilər Osmanlı cəbhəsinin 40 km dərinliyə qədər irəlilədilər. Ertəsi gün ingilis süvariləri Nazaretə çatdılar. Süvarilərin fəaliyyəti ingilislərin qələbəsində ən mühüm amil oldu. Osmanlı qoşunları Antanta süvariləri və təyyarələri tərəfindən təqib edilən nizamsız geri çəkilməyə başladılar.

Bir həftə ərzində Fələstindəki Osmanlı qoşunları məğlub oldu və faktiki olaraq hərbi qüvvə kimi mövcudluğunu dayandırdı. Fələstindəki Osmanlı qoşunlarının bütün tərkibindən yalnız 6000 əsgər əsir düşməkdən xilas ola bildi. Britaniya qoşunları oktyabrın 1-də Suriyaya daxil olaraq Dəməşqi işğal etdilər. Oktyabrın 26-da Antanta qoşunları və üsyankar ərəb birləşmələri Hələbi ələ keçirdi. Beləliklə, oktyabrın sonunda Osmanlı qoşunları bütün Fələstini və demək olar ki, bütün Suriya ərazisini itirərək məğlub oldular.

Belə vəziyyətdə Osmanlı imperiyası Antanta ölkələri ilə barışıq haqqında danışıqlara başladı. 30 oktyabr 1918-ci ildə Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlara son qoyulan Mudros sülh müqaviləsi imzalandı.

Nəticələr və yekunları

İngilis təyyarələri tərəfindən məhv edilən türk arabaları və vaqonları, Nablus-Beysan yolu

Birinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra Levant ərazisi Antanta ölkələrinin (Britaniya imperiyası və Fransa) nəzarətinə keçdi. Müasir Livan və Suriya ərazisi Fransanın mandatına keçdi, Fələstin və İordaniya isə ingilis qoşunları tərəfindən işğal edildi. Hələ 1917-ci ildə Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri Artur Balfur Britaniya yəhudi icmasının nümayəndəsi Lord Valter Rotşildə məktub yazmışdı. Bu məktubda Balfur "Fələstində yəhudi milli evinin yaradılmasını" təşviq etmək arzusunu ifadə etdi. Balfur Bəyannaməsinin mətnində Qüds və Fələstinin sərhədləri qeyd olunmayıb. Bu qeyri-müəyyənlik sonralar bəyannamənin şərhində uyğunsuzluq mənbəyinə çevrildi. 1920-ci il aprelin 24-də San-Remoda keçirilən konfransda “Balfour bəyannaməsi” Müttəfiqlər tərəfindən Fələstində müharibədən sonrakı nizamlanmanın əsası kimi təsdiq edildi. San-Remoda keçirilən konfransın qərarlarına əsasən, Millətlər Liqası 1922-ci ildə Böyük Britaniyaya Fələstinə mandat verdi və bunu ölkədə "Yəhudi milli evi"nin təhlükəsiz formalaşdırılması üçün siyasi, inzibati və iqtisadi şəraitin yaradılmasının zəruriliyi ilə izah etdi.

İtkilər

Osmanlı ordusunun Sinay yarımadasında və Fələstində gedən döyüşlərdə itkiləri məlum deyil. Sovet demoqrafı Boris Urlanisin məlumatına görə, Sinay-Fələstin cəbhəsində Britaniya qoşunları 7000-ə yaxın insanı itirib, 2000-ə yaxın insan isə itkin düşüb.

Avstraliya Silahlı Qüvvələri Komandanlığının məlumatına görə, Avstraliya bölmələri Sinay-Fələstin kampaniyası zamanı 4851 hərbçini (onlardan 416 zabit və 4435 əsgər) itirib.

Xatirə

Beer-Şevada Britaniya məzarlığı

Sinay-Fələstin kampaniyası zamanı Britaniya ordusunun döyüş abidələri və qəbiristanlıqları Misir, İsrail, Fələstin Dövləti və Suriyada mövcuddur. Ən böyük abidələr və qəbiristanlıqlar Qüdsdə (I Dünya müharibəsi dövründə Qüds Memorialında 2514 dəfn və Qüds Hərbi Qəbiristanlığında 2515 dəfn), Qəzzada (I Dünya müharibəsi zamanı 3217 dəfn) və Beer-Şevada (I Dünya müharibəsindən qalan 1241 dəfn) yerləşir. Bundan əlavə, Birlik Müharibəsi Qəbirləri Komissiyası bölgədə bir çox digər kiçik Birinci Dünya müharibəsi və İkinci Dünya müharibəsi müharibə xatirələrini və qəbiristanlıqlarını saxlayır. Həmçinin, bu qəbiristanlıqlarda, məsələn, Ramla qəbiristanlığında Osmanlı və Alman ordularının ölmüş əsgərləri dəfn edilib.

Nazaretdə (Otto Liman fon Sandersin qərargahının yerləşdiyi yer) Fələstin cəbhəsində döyüşlərdə iştirak etmiş alman imperiya ordusunun əsgərlərinin dəfn olunduğu alman hərbi qəbiristanlığı var. Hər il noyabr ayında qəbiristanlığı Almaniya səfirliyinin əməkdaşları ziyarət edirlər.

Ədəbiyyat

• "12th Light Horse Regiment War Diary (February–December 1916, February 1918)". First World War Diaries AWM4, 10-17-2, 13. Canberra: Australian War Memorial. 1916–1918. 16 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2011.
• "1st Light Horse Brigade War Diary (May, June 1916)". First World War Diaries AWM4, 10-1-22, 23. Canberra: Australian War Memorial. 1916. 21 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2011.
• "2nd Light Horse Brigade War Diary (November 1915 – September 1916)". First World War Diaries AWM4, 10-2-10 & 20. Canberra: Australian War Memorial. 1915–1916. 21 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2011.
• "3rd Light Horse Brigade War Diary (April, June, September 1916, March 1917)". First World War Diaries AWM4, 10-3-15, 17, 20, 26. Canberra: Australian War Memorial. 1916–1917. 21 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2011.
• "Anzac Mounted Division General Staff War Diary (March 1917)". First World War Diaries AWM4, 1-60-13 Part 1. Canberra: Australian War Memorial. 1917. 21 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2011.
• "Imperial Mounted Division General Staff War Diary (February–March 1917)". First World War Diaries AWM4, 1-56-1 Part 1. Canberra: Australian War Memorial. 1917. 21 March 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2011.
• Australian Army. Mounted Service Manual for Mounted Troops of the Australian Commonwealth. Sydney: Government Printer. 1902. OCLC 62574193.
• Intelligence Section; Egyptian Expeditionary Force; Army of Great Britain. Military Handbook on Palestine (1st provisional). Cairo: Government Press. 1917. OCLC 220305303.
• The Official Names of the Battles and Other Engagements Fought by the Military Forces of the British Empire during the Great War, 1914–1919, and the Third Afghan War, 1919: Report of the Battles Nomenclature Committee as Approved by The Army Council Presented to Parliament by Command of His Majesty. London: Government Printer. 1922. OCLC 29078007.
• Blenkinsop, Layton John; Rainey, John Wakefield, redaktorlar History of the Great War Based on Official Documents Veterinary Services. London: en:HMSO. 1925. OCLC 460717714.
• Bostock, Harry P. The Great Ride: The Diary of a Light Horse Brigade Scout, World War 1. Perth: Artlook Books. 1982. OCLC 12024100.
• Bou, Jean. Light Horse: A History of Australia's Mounted Arm. Australian Army History. Port Melbourne: Cambridge University Press. 2009. ISBN 978-0-521-19708-3.
• Bowman-Manifold, M. G. E. An Outline of the Egyptian and Palestine Campaigns, 1914 to 1918 (2nd). Catham: The Institute of Royal Engineers, W. & J. Mackay & Co. 1923. OCLC 224893679.
• Bruce, Anthony. The Last Crusade: The Palestine Campaign in the First World War. London: John Murray. 2002. ISBN 978-0-7195-5432-2.
• Carver, Michael, Field Marshal Lord. The National Army Museum Book of The Turkish Front 1914–1918: The Campaigns at Gallipoli, in Mesopotamia and in Palestine. London: Pan Macmillan. 2003. ISBN 978-0-283-07347-2.
• Chappell, Mike. British Cavalry Equipment 1800–1941. No. 138 Men–at–Arms (revised). Oxford: Osprey Publishing. 2002. OCLC 48783714.
• Coulthard-Clark, Chris. Where Australians Fought: The Encyclopaedia of Australia's Battles. St Leonards, Sydney: Allen and Unwin. 1998. ISBN 978-1-86448-611-7.
• Cutlack, Frederic Morley. The Australian Flying Corps in the Western and Eastern Theatres of War, 1914–1918. en:Official History of Australia in the War of 1914–1918. VIII (11th). Canberra: Australian War Memorial. 1941. OCLC 220900299. 2015-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Dennis, Peter; Jeffrey Grey; Ewan Morris; Robin Prior; Jean Bou. The Oxford Companion to Australian Military History (2nd). Melbourne: Oxford University Press, Australia & New Zealand. 2008. OCLC 489040963.
• DiMarco, Louis A. War Horse: A History of the Military Horse and Rider. Yardley, Pennsylvania: Westholme Publishing. 2008. OCLC 226378925.
• Downes, Rupert M. The Campaign in Sinai and Palestine // Butler, Arthur Graham (redaktor). Gallipoli, Palestine and New Guinea (Part II). Official History of the Australian Army Medical Services, 1914–1918. I (2nd). Canberra: Australian War Memorial. 1938. 547–780. OCLC 220879097. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Duguid, Charles Scotty's Brother; Department of Repatriation Australia. Desert Trail: With the Light Horse through Sinai to Palestine. Adelaide: W. K. Thomas & Co. 1919. OCLC 220067047.
• Erickson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War: Forward by General Hüseyiln Kivrikoglu. No. 201 Contributions in Military Studies. Westport Connecticut: Greenwood Press. 2001. OCLC 43481698.
• Erickson, Edward J. Gooch, John; Reid, Brian Holden (redaktorlar ). Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. Cass Military History and Policy Series, No. 26. Milton Park, Abingdon, Oxon: Routledge. 2007. ISBN 978-0-203-96456-9.
• Esposito, Vincent, redaktorThe West Point Atlas of American Wars. 2. New York: Frederick Praeger Press. 1959. OCLC 5890637.
• Evans-Pritchard, E. E. The Sanusi of Cyrenaica. Oxford: Clarendon Press. 1954. OCLC 13090805.
• Fromkin, David. en:A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. Macmillan. 2009. ISBN 978-0-8050-8809-0.
• Grainger, John D. The Battle for Palestine, 1917. Woodbridge: Boydell Press. 2006. ISBN 978-1-84383-263-8.
• Great Britain, Army, Egyptian Expeditionary Force: Handbook on Northern Palestine and Southern Syria (1st provisional 9 April). Cairo: Government Press. 1918. OCLC 23101324.
• Gullett, Henry S.; Barrett, Charles, redaktorlar Australia in Palestine. David Baker (Art Editor). Sydney: Angus & Robertson. 1919. OCLC 224023558.
• Gullett, Henry S. The Australian Imperial Force in Sinai and Palestine, 1914–1918. Official History of Australia in the War of 1914–1918. VII (11th). Canberra: Australian War Memorial. 1941. OCLC 220900153. 2019-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Hamilton, Patrick M. Riders of Destiny: The 4th Australian Light Horse Field Ambulance 1917–18: An Autobiography and History. Gardenvale, Melbourne: Mostly Unsung Military History. 1996. ISBN 978-1-876179-01-4.
• Hart, Peter. The Great War: A Combat History of the First World War. Oxford University Press. 2013. OCLC 1257340010.
• Hill, Alec Jeffrey. Chauvel of the Light Horse: A Biography of General Sir Harry Chauvel, GCMG, KCB. Melbourne: Melbourne University Press. 1978. ISBN 978-0-522-84146-6.
• Hughes, Matthew. Gooch, John; Reid, Brian Holden (redaktorlar ). Allenby and British Strategy in the Middle East 1917–1919. Military History and Policy. I. London: Frank Cass. 1999. OCLC 470338901.
• Hughes, Matthew, redaktorAllenby in Palestine: The Middle East Correspondence of Field Marshal Viscount Allenby June 1917 – October 1919. Army Records Society. XXII. Stroud, Gloucestershire: Sutton. 2004. ISBN 978-0-7509-3841-9.
• Hurley, Frank; Daniel O'Keefe. Hurley at War: The Photography and Diaries of Frank Hurley in Two World Wars. Sydney: Fairfax Library in association with Daniel O'Keefe. 1986. OCLC 16709045.
• Jones, Ian. The Australian Light Horse. Australians at War. Sydney: Time-Life Books (Australia) and J. Ferguson. 1987. OCLC 18459444.
• Keegan, John. The First World War. New York: Random House Press. 1998. ISBN 978-0-3754-0052-0.
• Kempe, Humphrey. Participation. Melbourne: Hawthorn Press. 1973. OCLC 1057436.
• Keogh, E. G.; Joan Graham. Suez to Aleppo. Melbourne: Directorate of Military Training by Wilkie & Co. 1955. OCLC 220029983.
• Kinloch, Terry. Devils on Horses: In the Words of the Anzacs in the Middle East 1916–19. Auckland: Exisle Publishing. 2007. ISBN 978-0-908988-94-5.
• Lewis, Paul. For Kent and Country. Brighton: Reveille Press. 2014. ISBN 978-1-9083-3614-9.
• Liman von Sanders, Otto. Fünf Jahre Türkei (alman). Berlin: Scherl. 1919. İstifadə tarixi: 11 January 2015.
• Lindsay, Neville. Equal to the Task: The Royal Australian Army Service Corps. I. Kenmore: Historia Productions. 1992. OCLC 28994468.
• Macmunn, George Fletcher; Falls, Cyril Bentham. Military Operations: Egypt and Palestine, From the Outbreak of War with Germany to June 1917. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence. I. accompanying Map Case (2nd (repr.) Imperial War Museum and The Battery Press, London and Nashville, TN). London: HMSO. 1996 [1928]. ISBN 0-89839-241-1.
• Macmunn, G. F.; Falls, C. Military Operations: Egypt and Palestine, From June 1917 to the End of the War Part I. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence. II. accompanying Map Case (1st). London: HMSO. 1930. OCLC 6823528.
• Macmunn, G. F.; Falls, C. Military Operations: Egypt and Palestine, From June 1917 to the End of the War Part II. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence. II. accompanying Map Case (1st). London: HMSO. 1930. OCLC 656066774.
• McPherson, Joseph W. Carman, Barry; McPherson, John (redaktorlar ). The Man Who Loved Egypt: Bimbashi McPherson. London: Ariel Books BBC. 1985 [1983]. ISBN 978-0-563-20437-4.
• Manuel, Frank E. "The Palestine Question in Italian Diplomacy, 1917–1920". The Journal of Modern History. XXVII (3). 1955: 263–80. doi:10.1086/237809.
• Massey, William Thomas. Allenby's Final Triumph. London: Constable & Co. 1920. OCLC 345306. İstifadə tarixi: 11 January 2015.
• Moore, A. Briscoe. The Mounted Riflemen in Sinai & Palestine: The Story of New Zealand's Crusaders. Christchurch: Whitcombe & Tombs. 1920. OCLC 561949575.
• Montjovet-Basset, Luc. "Courrier des Lecteurs" [Readers' Letters]. Avions: Toute l'Aéronautique et son histoire (fransız) (93). December 2000: 2–4. ISSN 1243-8650.
• Neulen, Hans-Werner; Cony, Christophe. "Les aigles du Kaiser en Terre Sainte" [The Kaiser's Eagles in the Holy Land]. Avions: Toute l'Aéronautique et son histoire (fransız) (89). August 2000: 34–43. ISSN 1243-8650.
• Neulen, Hans-Werner; Cony, Christophe. "Les aigles du Kaiser en Terre Sainte" [The Kaiser's Eagles in the Holy Land]. Avions: Toute l'Aéronautique et son histoire (fransız) (90). September 2000: 38–46. ISSN 1243-8650.
• Paget, G.C.H.V Marquess of Anglesey. Egypt, Palestine and Syria 1914 to 1919. A History of the British Cavalry 1816–1919. V. London: Leo Cooper. 1994. ISBN 978-0-85052-395-9.
• Palazzo, Albert. The Australian Army: A History of its Organisation 1901–2001. South Melbourne: Oxford University Press. 2001. OCLC 612818143.
• Paterson, A.B. "Happy Despatches". Sydney: Angus & Robertson. 1934. OCLC 233974420. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Perry, Roland. The Australian Light Horse: The Magnificent Australian Force and its Decisive Victories in Arabia in World War I. Sydney: Hachette. 2009. ISBN 978-0-7336-2272-4.
• Powles, C. Guy; A. Wilkie. The New Zealanders in Sinai and Palestine. Official History New Zealand's Effort in the Great War. III. Auckland: Whitcombe & Tombs. 1922. OCLC 2959465. 2016-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Preston, R. M. P. The Desert Mounted Corps: An Account of the Cavalry Operations in Palestine and Syria 1917–1918. London: Constable & Co. 1921. OCLC 3900439.
• Pugsley, Christoper. The Anzac Experience: New Zealand, Australia and Empire in the First World War. Auckland: Reed Books. 2004. ISBN 978-0-7900-0941-4.
• Cecil Sommers. "Temporary Crusaders". London: John Lane, The Bodley Head. 1919. OCLC 6825340. 2016-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-07.
• Wavell, Field Marshal Earl. The Palestine Campaigns // Sheppard, Eric William (redaktor). A Short History of the British Army (4th). London: Constable & Co. 1968 [1933]. OCLC 35621223.
• Woodward, David R. Hell in the Holy Land: World War I in the Middle East. Lexington: The University Press of Kentucky. 2006. ISBN 978-0-8131-2383-7.
• Woodward, David R. Forgotten Soldiers of the First World War: Lost Voices from the Middle Eastern Front. Stroud: Tempus Publishing. 2006. ISBN 0752438549.

Xarici keçidlər

• Süveyş kanalının müdafiəsi, 1915 год (ing.)
• Australian Light Horse Studies Centre (ing.)
• Palestine pages of 'Turkey in WW1' web site (ing.)
• The New Zealanders in Sinai and Palestine (official history) (ing.)
• Sinai campaign (NZHistory.net.nz) (ing.)
• Palestine campaign (NZHistory.net.nz) (ing.)
• The Photographs of Palestine Campaign (ing.)
• Library of Congress’s American Colony in Jerusalem’s Photo Album (ing.)