1989

Vikipediya, azad ensiklopediya
CommonsDelinker (müzakirə | töhfələr) (CommonsDelinker tərəfindən Image:Daniella_Monet_2019_(_UjqqO8-cdw).jpg faylı Image:Daniella_Monet_2019_(UjqqO8-cdw).jpg faylı ilə dəyişdirilir. Səbəbi: File renamed: Criterion 6 (mai) tərəfindən edilmiş 15:19, 19 oktyabr 2022 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
İllər
198519861987198819891990199119921993
Onilliklər
1960-cı illər1970-ci illər1980-ci illər1990-cı illər2000-ci illər
Əsrlər
XIX əsrXX əsrXXI əsr
1989 digər təqvimlərdə
Qriqori təqvimi 1989
MCMLXXXIX
Yuli təqvimi 1989
Yuli təqvimi
bizans erasında
7497-7498 (1 sentyabr)
Romanın yarandığı gündən 2741-2742 (21 aprel)
Avropa təqvimi
5749-5750

ה'תשמ"ט  - ה'תש"ן

Hicri təqvim 1409-1410
Erməni təqvimi 4481-4482 (11 avqust)

ՌՋՁԹ

Çin təqvimi 4685-4686
戊辰 - 己巳
sarı əjdaha

 - sarı ilan

Efiopiya təqvimi 1981 - 1982
Hind təqvimi
- Vikram-samvat 2045-2046
- Şaka sambat 1911—1912
- Kali-yuqa 5090-5091
İran təqvimi 1367-1368
Buddist təqvimi 2532
Holosen təqvimi 11989
Yapon xronologiyası 64 Syova erası — 1 Heysey erası7 января)
Fransız inqilabı təqvimi 197—198
Çuçxe təqvimi 78-ci çuçxe ili
Minqo təqvimi 78-ci Tayvan ili

1989 (MCMLXXXIX) — Qriqori təqviminin bazar günündə başlamış olan, bizim eranınmiladi tarixin 1989-cu, II minilliyin 989-cu, XX əsrin 89-cu, 1980-ci illərin 10-cu və sonuncu ili.

1989-cu il siyasət tarixində dönüş nöqtəsi hesab olunur; belə ki, Polşa və Macarıstanda başlayan, noyabrda Berlin divarının açılması və Çexoslovakiyada Məxməri inqilabla zirvəyə çatan, dekabrda Rumıniyada kommunist diktaturasının devrilməsini də əhatə edən və 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqının dağılması ilə başa çatan inqilablar dalğası güc bölgüsü təcrübəsi ilə Avropadakı Şərq blokunu "silib-süpürdü". Qeyd edilən hadisələr tarixdə 1989-cu il inqilabları adı ilə tanınır. Kommunist hökumətlərə qarşı yönəlmiş inqilabların Şərqi Avropada əsas etibarilə uğurla nəticələndiyi həmin dövrdə kommunist Çinində etirazlar yatırılırdı. Belə etirazlardan ən məşhuru Pekindəki Tyananmen meydanı etirazları idi.

Bu, həmin il idi ki, iyirmi ildən çox Braziliyanı idarə edən hərbi diktatura rejiminin 1985-ci ildə başa çatması ilə 29 ildən sonra ilk dəfə Braziliyada prezident seçkiləri keçirilirdi; bu da demokratiyanın yenidən qurulması prosesinin son nöqtəsi oldu.

1989-cu ildə Frederik Villem de Klerk Cənubi Afrika Respublikasının dövlət başçısı seçilmiş və onun hakimiyyətdə olduğu beş ildə aparteid sistemi tədricən dağılmışdır. Bu hadisələrin kulminasiya nöqtəsi isə Afrika Milli Konqresinin həbsdə olan lideri Nelson Mandelanın 1994-cü il seçkiləri ilə hakimiyyətə gəlməsi oldu.

İlk özəl internet xidmət provayderi,[1][2] eləcə də ümumdünya hörümçək toru üçün ilk yazılı təklif və Yeni Zelandiya, Yaponiya və Avstraliyanın ilk internet əlaqələri də 1989-cu ildə yarandı. İlk dəfə məhz 1989-cu ildə tətbiq edilən preimplantasiya genetik diaqnoz metodu nəticəsində növbəti il ilk belə körpələr dünyaya gəlmişdir.[3]

Hadisələr

Yanvar

Keqvortda qəzaya uğrayan Boeing 737 təyyarəsinin qalıqları
Corc V. Buşun inaqurasiyasından görüntü. Mərasimdə həmçinin vitse-prezident Den Kueyl, Ağ Evin sözçüsü Cim Vrayt və senatorlar Bob Doul, Ted Stivens də iştirak edir.

Fevral

Sovet hərbçiləri Əfqanıstandan çıxmazdan öncə şəkil çəkdirirlər.
İmperator Hirohitonun dəfn mərasimindən görüntü
Paytaxt sakinləri 44 ildən sonra Pikk Hermann qülləsində dalğalanan Estoniya bayrağını izləyirlər.

Mart

Macarıstanda kütləvi nümayişlər
"Exxon Valdez" tankeri

Aprel

Dəyirmi Masa Sazişinin bağlandığı masa hazırda Varşavada Prezident sarayında nümayiş olunur.
Dövrün ən kiçik mobil telefonu MicroTAC 9800x (1989)

May

İyun

Ruhullah Xomeyninin dəfn mərasimi (4 iyun, 1989).
İmre Nad yüz minlərlə insanın iştirakı ilə Qəhrəmanlar meydanında təntənəli şəkildə dəfn olunur (16 iyun, 1989). Tədbirdə çıxış edənlərdən biri də demokratik seçkilərin keçirilməsi və Sovet qoşunlarının Macarıstandan çıxarılması tələbi ilə kəskin nitq söyləyən Viktor Orban idi.

İyul

Lotte World
Vaqif Mustafazadənin ev-muzeyində barelyef

Avqust

Litvada Baltik yolu. Zəncirdə dayanan insanlar yaşadıqları vəziyyətlə bağlı narazılıqlarını ifadə etmək məqsədilə əllərində şam və qara lent bağlanmış Litva bayraqları tuturlar.

Sentyabr

Hüqo qasırğasının peykdən görüntüsü

Oktyabr

Loma Priyeta zəlzələsi nəticəsində yol infrastrukturuna zərər dəyir.

Noyabr

Çexoslovakiyada Məxməri inqilab
ŞərqiQərbi Almaniya arasında gediş-gəlişə icazə verildikdən sonra sərhəd-keçid məntəqələrində xüsusi canlanma baş verir. Belə ki, 22 belə məntəqənin təkcə birində hər iki istiqamətdə dəqiqədə təxminən 200 nəfər müfəttişlərin sürətli nəzarəti ilə qarşılaşır.

Dekabr

ABŞ Prezidenti Corc H. V. Buş və Sovet lideri Mixail Qorbaçov Malta sammitində
Rumıniya inqilabı zamanı Buxarest şəhəri. Nikolae Çauşesku hökumətini devirən və 1989-cu ilin dekabr ayının sonlarında getdikcə şiddətlənən bir həftəlik üsyanlar və döyüşlər silsiləsi olan bu inqilab nəticəsində Rumıniya öz hökumətini zorakı şəkildə devirən və liderini edam edən yeganə Şərq bloku ölkəsi olur.
Just Cause əməliyyatında iştirak edən ABŞ əsgərləri Panama Müdafiə Qüvvələrinin qərargahını mühafizə edirlər.

Doğumlar

Yanvar

Adel Enel
Kohey Utimura
Nina Dobrev
Emili Mid

Fevral

Ceremi Sampter
Elizabet Olsen
Korbin Blyu

Mart

Daniella Mone
Anton Yelçin
Tayler Kleri
Pyer Nine
Lili Kollinz
Eli Mişalka

Aprel

Lili Ceyms
Aysel Teymurzadə
Lyuk Breysi

May

Katinka Xossu
Daniel Dyurta
Rori Makilroy
Prins Roys
Aleksey Neqodaylo

İyun

Lyusi Heyl
Rene Olsted
Kristofer Mins-Plass

İyul

Aleks Morqan
Devid Henri
Qaret Beyl
Rori Kalkin
Deniel Redkliff

Avqust

Brenton Tueytes
Co Conas
Heyden Panettyer
Ceyms Harden

Sentyabr

Elena Delle Donn
Aviçi
Stelyana Nistor

Oktyabr

Dakota Conson
Aleksandriya Okasio-Kortez

Noyabr

Adam Rippon
Sergey Polunin

Dekabr

Nikolas Holt
Marion Mareşal
Teylor Svift

Vəfatlar

Yanvar

Salvador Dali
Ted Bandi

Fevral

Mart

Zita Burbon-Parmskaya

Aprel

Şuqar Rey Robinson

May

Edvard Oxab

İyun

Rəşid Behbudov

İyul

Rebekka Şeffer

Avqust

Minoru Genda

Sentyabr

Robert Penn Vorren

Oktyabr

Entoni Kueyl

Noyabr

Ahmadu Ahico

Dekabr

Alvin Eyli
Nikolae Çauşesku

Nobel mükafatı laureatları

İstinadlar

  1. "Company History". Sublime IP. 2014-08-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  2. "Wired 7.08: Harmonic Convergence". Wired. Archive.wired.com. 2009-01-04. 2014-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  3. "Genetic Defect Screened Out; Healthy Twins Born". LA Times. 2016-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-20.
  4. Gordon, Stephen Engelberg With Michael R.; Times, Special To the New York. "Germans Accused of Helping Libya Build Nerve Gas Plant". The New York Times (ingilis). 1989-01-01. ISSN 0362-4331. 2022-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-16.
  5. 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Crystal, David, redaktor The Cambridge Encyclopedia. Cambridge University Press. 1990. səh. RR69.
  6. Wilkens, Herbert; Maennig, Wolfgang. Transition in Eastern Europe: Current Issues and Perspectives. Duncker & Humblot. 1997. səh. 71. ISBN 978-3-428-49107-0. 2022-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-21.
  7. "The birth of the World Wide Web | CERN timelines". Timeline.web.cern.ch. December 3, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  8. Conn, David; Vinter, Robyn. "Liverpool fan's death ruled as 97th victim of Hillsborough disaster". The Guardian. London. 2021-07-28. 2022-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-29.
  9. Gene Therapy (Hesabat). October 20, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 8, 2017.
  10. "Top USSR bank moves ruble into electronic age..." The Deseret News. 2022-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-12 – Google News Archive Search vasitəsilə.
  11. "First McDonald's in Moscow, Russia ~". Bleskon.com. 2013-08-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  12. "Gay Peru News & Reports 2011". Archive.globalgayz.com. 2021-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  13. "HDTV – High Definition Television". Birds-eye.net. 1989-06-03. 2014-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  14. "adventure.lotteworld.com". 31 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 August 2019.
  15. Longworth, R.C. "French Shoot The Works With Soaring Bicentennial French". Chicago Tribune (ingilis). 15 July 1989. 12 July 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2021.
  16. Vavilov, A.; Nicholls, David. Gazprom: An Energy Giant and Its Challenges in Europe (ingilis). Springer. 2016. səh. 16. ISBN 9781137461100. 2022-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-12.
  17. 17,0 17,1 "A Guide for Study of Historical Offices: South Africa: Heads of State: 1961-1994". Archontology. 2018-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-14.
  18. Masiza, Zondi. "A Chronology of South Africa's Nuclear Program" (PDF). 1993. 2021-12-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-07-04.
  19. "The Danish Registered Partnership Act". 1989-06-07. 2014-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-01.
  20. Rule, Sheila. "Rights for Gay Couples in Denmark". The New York Times. 1989-10-02. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-07.
  21. "Soviets Line Up For Makeup – Estee Lauder Shop Draws Moscow Crowds". Philly.com. Articles.philly.com. 1989-11-17. 2015-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  22. Last speech of Nicolae Ceaușescu. 1989-12-21. 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-04.
  23. "The Warsaw Voice". Warsawvoice.pl. 2022-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.

Xarici keçidlər