Abaqa xan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Atakhanli (müzakirə | töhfələr) (vikiləşdirmə) tərəfindən edilmiş 12:22, 8 may 2022 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Abaqa xan
monq. ᠠᠪᠠᠭ᠎ᠠ ᠬᠠᠨ
1265 – 1282
ƏvvəlkiHülaku xan
SonrakıƏhməd Təkudar xan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Həmədan
Fəaliyyəti suveren[d]
Atası Hülakü xan
Anası Yisunçin xatun
Həyat yoldaşları
Uşaqları
Ailəsi Çingizlilər, Elxanlılar sülaləsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Abaqa xan (monq. ᠠᠪᠠᠬᠠ ᠬᠠᠭᠠᠨ; 27 fevral 1234[2][3][…], Böyük Monqol imperiyası – 1 aprel 1282[4][2][…], Həmədan) — Elxani hökmdarı, Hülakü xanın və Yesunçin xatunun oğludur.

Həyatı

1234-cü ilin fevral ayında Monqolustanda doğulmuşdur. Atası ilə birlikdə İranın işğalında iştirak etmişdir. Atası tərəfindən Mazandaran və Xorasan valisi təyin olunmuşdu. 1265-ci ildə atasının ölümündən sonra Azərbaycana, qurultaya qayıtmış və qardaşı Yoşmutla mübarizədən qalib seçilərək elxan elan olunmuşdur. 19 iyunda Ərak şəhəri yaxınlığındakı Duzlu Göl sahilində taxta çıxmışdır.

Döyüş tarixi

Qərb səfərində atası ilə birlikdə iştirak etmişdir. Xorasan və Mazandaran valisi olarkən atası vəfat etmiş və onun yerinə xan seçilmişdir. Kür çayına qədər irəliləmiş Qızıl Orda qoşunu ilə vuruşmuş (Salyan rayonu Təzəkənd kənd yaxınları 1266). Herat yaxınlığındakı döyüşdə (1270) Cağatay hökmdarı Barak xana qalib gəlmişdir. Hülakü xanın Misir məmlüklərinə qarşı apardığı mübarizəni davam etdirmiş, Elbistan yaxınlığındakı döyüşdə (1277) məmlük sultanı Bəybarsa məğlub olmuşdur. Nəticədə Anadolunun bir hissəsi məmlüklərin hakimiyyəti altına keçmişdir. Abaqa xan böyük ordu ilə Anadoluya yenidən yürüş etsə də, uğur qazana bilməmişdir. İntiqam almaq məqsədilə o, Qeysəriyyədəki müsəlman din xadimlərini cəzalandıraraq Anadoluya hakim təyin etdiyi səlcuqi vəziri Muinəddin Pərvanəni edam etdirmiş, bəzi Anadolu şəhərlərini talamışdır. Qardaşı Məngü Teymurun başçılığı ilə Suriyaya göndərdiyi ordu məmlüklərə məğlub olmuşdur (1281).

Hökmdarlığı

Abaqa xan hakimiyyətə gələn kimi xarici qüvvələrin təzyiqi ilə üzləşdi. Məhz onun dövründə paytaxt Təbriz elan olunmuşdur.

Qızıl Orda ilə münasibətlər

Qardaşı Yoşmutu Kür sahilinə Noğay xana qarşı göndərmişdisə də, Bərkə xanın özünün şəxsən gəlməsi vəziyyəti ciddiləşdirdi. Lakin Bərkə xanın ani ölümü və yerinə gələn yeni xan Məngü Temürün pasifizmi böyük müharibənin başlamasına yol vermədi.

Çağataylarla münasibətlər

Çağatay xanı Baraq xan 1269-cu ildə Elxanilər dövlətinə müharibə elan etmişdi. Abaqa xan qardaşı Tübşini ona qarşı göndərsə də elxanilərin ordusu məğlub oldu. Abaqa xan bu dəfə ordunun başına özü keçdi və 22 iyul 1270-ci ildə çağatayları ölkədən qovdu.

Məmlüklərlə münasibətlər

Abaqa xan Çağataylarla müharibəyə başı qarışdığı üçün Məmlüklərin Səlib dövlətlərinə qarşı yürüşünə müdaxilə edə bilmirdi. 1267 və 1268-ci illərdə Papa IV Klementə yazdığı məktublarda Abaqa xan Avropa dövlətlərini ittifaqa çağırırdı. Hakimiyyətinin sonunacan Məmlüklərlə müharibə aparan Abaqa xanın qardaşı Məngu Teymurun başçılığında göndərdiyi ordu 23 aprel 1277-ci ildə ağır məğlubiyyətə uğradı.

Daxili siyasət

Abaqa xan monqol hakimiyyətinin güclənməsinə daha çox fikir verirdi. Bu məqsədlə qardaşı Məngu Teymuru Salqurlular sülaləsindən Abəş xatunla evləndirmişdi. Abaqa xan, yayı Təbrizdə, qışı isə Mazandaranda keçirirdi. Onun dövründə əsas vəzirlər Şəmsəddin Cüveyni və Nəsirəddin Tusi olmuşdur. Abaqa xan Azərbaycanın Aladağ, Urmiya, Aran kimi bölgə və əyalətlərində saraylar, qalalar tikintisi aparır, dövlət idarəsi üçün binalar, həmçinin yol və körpülər saldırırdı.

Ölümü

1 aprel 1282-ci ildə içki aludəçiliyindən vəfat etmişdir. Şahı adasında dəfn olunmuşdur.[5]

Ailəsi

Xatunları

Dəspinə xatun

Kənizləri

  • Buluçin
  • Tödey xatun Konqrat

Oğulları

Qızları

Hacıxanım İl Qutluq Şahxatun Öytar
  • Yol Qutluq xatun (Tödey xatun Konqratdan) əvvəlcə Naçiday bəy Quşçu, son İlbasmış ilə ailə qurmuşdu.
  • Tuğay xatun Doladay eyüdəçi Tatar ilə ailə qurmuşdu.
  • Məlaikə xatun Toğan ağa Bayat ilə ailə qurmuşdu.
  • Tuğançuq xatun Novruz ağa Oyrat ilə ailə qurmuşdu.
  • İl Qutluq xatun (Tödey xatun Konqratdan) — Əmir Ğurbati ilə evlənmişdi[6]
  • Ulxutay xatun (Tödey xatun Konqratdan)
  • Hocin xatun

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 China Biographical Database (ing.).
  2. ↑ 1 2 Abāqā // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
  3. ↑ Abāqā // Sapere.it (it.). De Agostini Editore, 2001.
  4. ↑ Abaqa Khan // https://pantheon.world/profile/person/Abaqa_Khan.
  5. ↑ Abaqa xan — Encyclopedia Iranica
  6. ↑ A Mongol Princess Making hajj: The Biography of El Qutlugh Daughter of Abagha Ilkhan
SƏLƏF
Hülakü xan 		Abaqa xan
Elxanilər 		XƏLƏF
Əhməd Təkudar xan

Ədəbiyyat

Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 7. ISBN 978-9952-441-02-4.

Həmçinin bax

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Abaqa_xan&oldid=6438132"