Adi göyrüş

Adi göyrüş
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superasterids Klad: Asterids Klad: Lamiids Dəstə: Dalamazçiçəklilər Fəsilə: Zeytunkimilər Triba: Oleeae Yarımtriba: Fraxininae Cins: Göyrüş ???: Adi göyrüş
Beynəlxalq elmi adı
Fraxinus excelsior L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   502663 NCBI   38873 EOL   595387

Adi göyrüş (lat. Fraxinus excelsior) — zeytunkimilər fəsiləsinin göyrüş cinsinə aid bitki növü.

Təbii yayılması

İlk dəfə Avropada aşkar edilmişdir. Təbii halda Orta Avropa, Aralıq dənizi ölkələri, Balkan və Kiçik Asiyada yayılmışdır, o cümlədən Krım və Qafqazda enliyarpaqlı meşələrin tərkibində bitir.

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 10 m-ə, diametri 100 sm-ə çatan, düz gövdəli ağacdır. Qabığı açıq boz rəngli olub, uzununa və eninə dərin olmayan çatlıdır. Tumurcuqları tutqun qara rənglidir. Zoğları yoğun, yaşılımtıl-boz rəngdə, çılpaqdır. Yarpaqları lələkvari, 7-15 yarpaqcıqdan ibarətdir. Yarpaqcıqları uzunsov neştərvari, ucdan sivri, kənarları isə xırda mişardişlidir. Yan yarpaqcıqlar oturaq, ucdakılar saplaqlı, üstdən tünd yaşıl, altdan açıq yaşıl rənglidir. Çiçəkləri süpürgəvari çiçək qrupunda yerləşir, bəzən bircinsli, çox vaxt ikicinsli olur. Meyvəsi uzunsov qanadlı, bir toxumludur. Toxumunun 1000 ədədi 60-72 q olur. Meyvələri payızda yetişir. Kökdən pöhrə verərək yaxşı bərpa olunur. Çox tez böyüyür, meşə-çöl zonasında 30 m-dək, cənubda 60 m-dək hündürlüyə çatır.

Ekologiyası

Nəmişli, məhsuldar, neytral və ya onlara yaxın torpaqlara üstünlük verir. Meşələrdə təmiz və yaxud qarışıq meşələr əmələ gətirir.

Azərbaycanda yayılması

Samur-Şabran oval., BQ (Quba) Qobustan, BQ şərq, BQ qərb,Alazan-Əyriçay, KQ şimal, KQ mərkəz, KQ cənub, Nax. dağ., Lənkəran oval. Ovalıqdan orta dağ qurşağına qədər.

İstifadəsi

Oduncağı yüksək keyfiyyətə malik olduğundan mebel, təyyarəqayırma və s. sənaye sahələrində istifadə olunur. Adi göyrüşün bir çox forma müxtəliflikləri vardır. Bakı şəhərinin yaşıllıqlarında ən çox təsadüf edilən F. monophulla – biryarpaq göyrüş formasıdır.

Ədəbiyyat

• Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.