Arqun xan

Vikipediya, azad ensiklopediya
InternetArchiveBot (müzakirə | töhfələr) (Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.1) tərəfindən edilmiş 13:40, 10 sentyabr 2022 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Bu məqalə elxan haqqındadır. canişin üçün Arqun ağa səhifəsinə baxın.
Arqun xan
monq. ᠠᠷᠭᠦᠨ
1284 – 1291
ƏvvəlkiƏhməd Təkudar xan
SonrakıKeyxatu xan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Baylakan, Arran
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Bağça, Arran
Vəfat səbəbi baş kəsmə
Dəfn yeri Sultaniyyə
Fəaliyyəti suveren[d]
Atası Abaqa xan
Anası Kaymış Egeçi
Uşaqları
Ailəsi Çingizlilər, Elxanlılar sülaləsi
Dini buddizm
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arqun xan (1258[2], Monqolustan – 10 mart 1291 və ya 7 mart 1291, Arran) — Hülakülər sülaləsindən dördüncü elxan, Abaqa xan və onun xristian xanımı Haymaş xatunun oğlu. Xristian kimi doğulmuş, buddist kimi yaşamışdır.

Həyatı

Bəzi mənbələrə görə 1250[3], bəzi mənbələrə görə isə 1259[4]-cu ildə doğulmuşdur. Gəncliyində əmir Sartaq Cəlair qəyyumluğunda Xorasan valisi təyin olunmuşdur.

Hökmranlığı

Abaqa xanın ölümündən sonra taxta Əhməd Təkudar xan gəlmişdi. Təkudar xanın müsəlman olması faktı bir çox monqol əyanı tərəfindən yaxşı qarşılanmırdı. Bundan istifadə edən Arqun xan üsyana başladı və 10 avqust 1284-cü ildə əmisini öldürərək hakimiyyətə gəldi.

Vəzirləri

Əmir Bukay

Arqun xan hakimiyyətə ilk gəldiyi dövrlərdə iqtidarın əsas hissəsini Cəlairlərdən əmir Bukaya verdi və onu vəzir təyin etdi. Lakin Bukay özü də 16 yanvar 1289-cu ildə xəyanət cinayəti ilə edam olundu.

Sədəddövlə ibn Hibbat

Onun yerinə əslən yəhudi olan Sədəddövlə ibn Hibbat vəzir kimi təyin olundu. Sədəddövlənin dövründə iqtisadiyyat və mərkəzi hakimiyyət gücləndi, illik vergi 10 milyon dinara çatdı.[5] Lakin o da müsəlman əyanlar tərəfindən bəyənilmirdi və 5 mart 1291-ci ildə öldürülmüşdü.

Müharibələr

1289–1290-cı illərdə Novruz ağa Oyrotun üsyanını yatıraraq onu sürgünə göndərmişdi. Həmin illərdə Qızıl Orda xanı Tula-Buqanın da Qafqaza girməsinin qarşısını almışdı.

Ölümü

Arqun xan vəzirinin ölümündən 5 gün sonra iflicdən vəfat etdi. Onun ölümü ölkədə hərc-mərclik yaratdı.

Avropa ilə münasibətlər

Arqun xan Avropa dövlətləri ilə münasibətlərə xüsusi önəm verirdi. 1285-ci ildə Papa IV Honoriusa məktubunda müsəlmanlara qarşı birgə hücum təklif edirdi.[6] 1287-ci ildə, Avropaya ikinci səfarət missiyası göndərildi. Rabban Bar Şaumanın başçılıq etdiyi səfarət bu dəfə Papa IV Nikolas, İngiltərə kralı I Eduard və Fransa kralı IV Filippdən müsbət cavablar gətirdi. Üçüncü missiya 1289-cu ildə Buskarello de Qizolfi başçılığında Roma və Parisə göndərildi.

1290-cı ildə Bağdadda donanma hazırlıqlarına başlayan Arqun xan, 800 genuyalı dənizçi və xarrat ilə Məmlüklərin Qırmızı dənizdəki hegemoniyasına son qoymaq fikrində idi. Lakin genuyalılar daha sonra layihəyə dəstək verməkdən əl çəkdilər.

Dördüncü missiya eyni ildə, Andrey Çaqan başçılığında göndərildi. 1291-ci ilin avqustunda Nikolas Arquna səlib yürüşü başlatdığı barədə məktub yazmışdı, lakin xan özü artıq marta vəfat etmişdi.

Arqun xanın papa IV Nikolasa məktubu. (1290)

Mədəniyyət və quruculuq

Arqun xanın hökmranlıq çağından başlayaraq Elxanlıların tikdirdiyi binalar diqqəti cəlb edir. Arqun xan Təbrizin qəbrində "Şənb" kəndində müxtəlif binalar tikdirir. O bütpərəst olduğuna görə, tikdirdiyi binalar içərisində bütpərəst məbədləri üstünlük təşkil edir. O abadlq işlərinə də xüsusi fikir verirdi. Şərviyazda sonralar Sultaniyyə adlanan şəhərin və Təbrizin qərbində gözəl tikintilər olan şəhərciyin bünövrəsini qoyur. O, bu şəhərciyə "Arquniyyə" adını verir.

Arqun xanın hakimiyyəti dövründə xəttatlıq inkişaf etmişdi. Belə xəttatlardan biri Şəmsəddin ibn Ziyəddin Zuşəki idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Şəmsəddin həm də Elxanlılar hakimiyyətinin şöhrətli vəzirlərindən olub. O, öz dövrünün nüfuzlu alimi kimi tanınmış, şeirlər, risalələr yazmışdır. Təbrizdə Arqun xanın əmri ilə edam olunmuşdur.

Ailəsi

Xatunları

  • Nukdan xatun
  • Kultak egeçi
  • Uruk xatun
  • Qutluq xatun
  • Buluğan xatun
  • Səlçuq xatun

Oğulları

Qızları

İstinadlar

  1. ↑ China Biographical Database (ing.).
  2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #123548829 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  3. ↑ Бартольд В. В. Сочинения: Работы по исторической географии и истории Ирана — Arqun xan — səh. 485–486.
  4. ↑ "P. Jackson — Argun khan — Encyclopedia Iranica". 2012-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-04.
  5. ↑ Mantran, Robert (Fossier, Robert, ed.) "A Turkish or Mongolian Islam" in The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 1250–1520, p. 298
  6. ↑ Runciman, Steven (1987). A history of the Crusades 3. Penguin Books. ISBN 978-0-14-013705-7.

Ədəbiyyat

  • Бартольд В. В. Аргун // Бартольд В. В. Сочинения. — М.: Наука, 1971. — Т. VII: Работы по исторической географии и истории Ирана. — С. 485–486.
  • P. Jackson, "Argun Khan", EIr., II, 402–404.
SƏLƏF
Əhməd Təkudar xan 		Arqun xan
Elxanilər 		XƏLƏF
Keyxatu xan
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Arqun_xan&oldid=6627315"