Fəzlullah Rəşidəddin

Fəzlullah Rəşidəddin Həmədani
fars. رشیدالدین فضل‌الله همدانی‎
Fayl:Rashid-al-Din Hamadani.jpg
Doğum tarixi	1247
Doğum yeri	Həmədan
Vəfat tarixi	1318
Vəfat yeri	Təbriz, Təbriz şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Uşağı	Qiyasəddin Məhəmməd
Elm sahəsi	tarix
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Fəzlullah Rəşidəddin (1247, Həmədan – 18 iyul 1318, Təbriz) — tarixçi, həkim, dövlət xadimi.

Həyatı

Xacə Rəşidəddin Fəzlullahın əsli Həmədan şəhərindən olub, alim İmaddüövlə Əbülxeyr Həmədanlının oğlu idi. Rəşidəddin Fəzlullah Həmədanda doğulmuş və burada mükəmməl təhsil almışdı. O, Abaqa xanın yanında həkim işləmiş, bu vasitə ilə monqol sülaləsinə yaxınlaşmış və Qazan xanın vəziri rütbəsinə qədər yüksəlmişdir. Həkimliklə yanaşı gözəl alim və tarixçi kimi şöhrət tapan Xacə Rəşid monqolların xüsusi hörmətini qazanmışdır.

Fəzlullah Rəşidəddin sonralar Təbrizə köçür və burada yaşayıb yaradır. Elxanilərin saray həkimi və vəziri olmuş Rəşidəddin, XIV əsrin əvvəllərində Təbrizdə "Rəbi-Rəşidi" şəhərciyi və "Darüş-Şəfa ("Şəfa evi") adlı elmi mərkəz təsis etmişdi. "Rəbi-Rəşidi" tədris, tibb, elmi müəssisələri, o cümlədən rəsədxananı birləşdirən bütöv bir şəhərcik idi. "Darüş-şəfa" müasir Universitetlərə bənzəyən ali məktəb (mədrəsə) idi. Orada Azərbaycan alimləri və müəllimləri ilə yanaşı ayrı ölkələrdən: Çindən, Hindistandan, Suriyadan və Misirdən dəvət olunmuş mütəxəssislər də çalışırdı. "Daruş-Şəfa"-nın kitabxanasında İrandan, Hindistandan, Misirdən, Çindən, Kritdən və başqa ölkələrdən gətirilmış on minlərlə əlyazma kitabi vardi. Buraya təbiətşünaslığı, fəlsəfəni, tarixi, tibbi, astronomiyanı, məntiqi öyrənmək üçün hər il Şərqin müxtəlif ölkələrindən 6–7 min tələbə gəlirdi.

Cəmi ət-Təvarix

Fəzlullah Rəşidəddinin yaradıcılığında mühüm yer tutan "Tarixlər toplusu" ("Came ət-təvarix") kitabı XIII–XIV əsrlərdə müsəlman Şərqində, xüsusilə Azərbaycanda baş verən tarixi hadisələri, ictimai-siyasi mühiti əks etdirir. Fars dilində yazılmış "Came ət-təvarix" kitabı A.K.Arends tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmiş və həmin tərcümə 1957-ci ildə çapdan çıxmışdır.

"Came ət-təvarix" kitabının Azərbaycana, xüsusilə dövlət və hüquqa aid hissələri Mirafərin Seyidov tərəfindən fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, "Elxanilər dövləti və hüquqi məsələlərə aid ilk qaynaq" adlı kitabda nəşr edilmişdir.

Fəzlullah Rəşidəddinin fars dilində yazılmış "Oğuznamə" kitabı R.M.Şükürova tərəfindən rus dilinə edilən tərcüməsi 1987-ci ildə, Azərbaycan dilinə edilən tərcüməsi 1992-ci ildə çap edilmişdir.

Ailəsi

• Şeyxi;
• Hümam;
• Əlişah;
• Məcdəddin;
• Əli, Bağdadın valisi;
• Mahmud, Kirmanın valisi;
• Əhməd, Ərdəbilin valisi;
• Pirsultan, Gürcüstanın valisi;
• Cəlaləddin, Rumun valisi;
• Əbdüllətif İsfahanın valisi;
• Şihabəddin, Şüştər və Əhvazın valisi;
• Sədəddin, Suriya, (Əntakiyə, Kinnəsrin, Avasim) valisi.
• İzzətəddin İbrahim (1302–1318), Şirazın valisi, elxan Sultan Olcaytunun quşçusu;
• Qiyasəddin Məhəmməd, Xorasanın valisi, sonra (1327–1336) — Sultan Əbu Səidin vəziri;

Xarici keçidlər

• Azərbaycan Tarixi Portalı :Фазлаллах Рашид ад-дин. Огуз-наме. Перевод с персидского, предисловие, комментарии, примечания и указатели Р.М.Шукюровой. Баку, Элм, 1987. — 128 с.
• Cami’ut Tevarih’in UNESCO’da kayda alınması üzerine