Peçeneqlər

Peçeneqlər
بَجَنَكْ

Peçeneq damğası Mahmud Kaşğariyə görə sağsağanı, Əbulqazi Bahadır xana görə isə şunqarı təmsil edir.
Dili
pəçənək (tarixi)
Dini
Xristianlıq və Tenqriçilik (tarixi) İslam (sonrakı)
Mənşəyi
Oğuz (Türk)
Qohum xalqlar
Türk xalqları

Xanlıq
Peçeneqlər
Peçeneq xanlığı (qəhvəyi rəngdə) və qonşu ərazilər. 1030-cu illər.
←   → 860 — 1091
Rəsmi dilləri	Pəçənək dili
Dövlət dini	Xristianlıq və Tenqriçilik
İdarəetmə forması	Mütləq monarxiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Peçeneqlər — Oğuz tayfalarından biri, tarixi mənbələrdə "beçeneqlər" də adlandırılır.

Tarixi

Göytürklərin qərb qanadını meydana gətirən onoklardan meydana gələn Peçeneqlər, VI əsrdə Issık gölü və Balkaş gölü ətrafında yaşadıqları güman olunur. VIII əsrdə Oğuzların təzyiqiylə qərbə köç etmiş peçeneqlər, X əsrdə Qaradəniz və Balkanlara gəldilər. Qaradənizin şimalında və Balkanlarda XI əsrin sonlarına qədər əhəmiyyətli bir güc oldular. Xanlıq səviyyəsində bir dövlət də (860-1091) qurublar.

Don-Kubat bölgəsində xanlıq yaradan peçeneqlər, ruslarla döyüşərək onlara ağır zərbələr vururdular. 915-ci ildə başlayan və 1036-cı ilə qədər davam edən rus- peçeneq müharibələri, ruslara ağır itkilər verdi. Peçeneqlər Xəzər dənizi sahilində olan macar türklərinə də təzyiqlər edirdilər. Onların təzyiqi nəticəsində macarlar Orta Avropaya köç etdilər.

Peçeneqlər 1048-ci ildə Tunayı keçərək Bizansa axına başladılar. Peçeneqlər Boğazı atlarıyla keçən yeganə xalqdır.1050-ci ildə Ədirnəni mühasirəyə alan peçeneqlər, 1053-cü ildə Bizansı ağır məğlubiyyətə uğratdılar. 1090-cı ildə Böyük Siyirtməyə qədər gəldilər. Bu dövrdə bizanslılar qərbdə peçeneq türkləri, Anadoludan Səlcuq türkləri, İzmir və ətrafında isə Çaxa Bəy ilə döyüşmək məcburiyyətində idilər.

Peçeneqlərin İstanbulu almaq istəyən Çaxa bəy ilə razılaşmaları olur. Peçeneqlər qurudan, Çaka bəy isə dənizdən İstanbulu mühasirəyə almalı idi. Bizans bu təhlükədən özünü başqa bir türk soyu, qıpçaqların köməyilə xilas etdi. Oğuzlardan sonra Balkanlara gəlmiş olan qıpçaqlarla razılaşan Bizans, Meriç (1091- Meriç döyüşü) sahilində iki köçəri gücü bir-birinə qarşı qoydu. Nəticədə peçeneqlər ağır məğlubiyyətə uğradılar. Bu hadisədən sonra peçeneqlərin bir qismi Macarıstana çəkilərək macarlara qarışdı. Bir qismi də Vardar çayı boyunca yerləşdilər və slavyanlaşdılar. Bir qisimi də bizanslılar tərəfindən əsir alınaraq, qıpçaqlarla birlikdə Anadoluya, səlcuqlara qarşı yerləşdirildi.

İctimai quruluşu

Peçeneqlər 8 tayfadan ibarət idilər. Hər tayfanın tərkibində isə 5 nəsil var idi. Bu tayfaların içərisində kəngərlilər xüsusilə seçilirdilər. Antik müəlliflərin yazdıqlarına görə, kəngərlər hələ eradan əvvəl Azərbaycan ərazisində məskunlaşmışdılar. Bu mənbələrdən biri e.ə.II əsrdə indiki Şamaxı şəhərinin yaxınlığında Kanqar şəhərinin olduğunu qeyd edir. Peçeneqlərin ilk dövləti olan Kanqlının birinci xanı olmuş Qorqud da kəngərli idi. Azərbaycanın müxtəlif yerlərində kəngərlərlə bağlı çoxlu yaşayış yerləri vardır. Azərbaycanın məşhur ictimai-siyasi və mədəniyyət xadimləri arasında kəngərli soyundan olan xeyli nümayəndələr vardır.

Hakimiyyətin başında xan dururdu. Xan vəfat etdikdə hakimiyyət onun oğluna deyil, qardaşının oğluna verilirdi. Peçeneqlər mühüm məsələləri bütün nəsillərin ağsaqqallarının iştirak etdikləri gənəşdə (gənəşmək - qədim türk dilində məsləhətləşmək deməkdir) həll edirdilər.

Bəzən peçeneqlər gürcülərin müttəfiqləri kimi də çıxış edirdilər. Belə ki, mənbələr ermənilərlə mübarizədə Buzuk və Ambuzuk adlı iki qardaşın gürcülərə kömək etdiklərini xüsusi qeyd edirlər.

Mənbə

• Azərbaycan Tarix Portalı: Altay Məmmədov-Kəngərlər.-Bakı: Azərnəşr, 1996.- 131 səh.
• История Туркменистана и туркмен :Печенеги