Əks-inqilab və Təxribatla Mübarizə üzrə Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Çeka səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Əks-inqilab və Təxribatla Mübarizə üzrə Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası
Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР
Ümumi məlumatlar
Ölkə
Yaradılma tarixi 20 dekabr 1917
Ləğv edilib 6 fevral 1922
Sonrakı Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsi
Baş qərargah
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

RSFSR Xalq Komissarları Soveti yanında Əksinqilab və Təxribatla Mübarizə üzrə Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası (rus. Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР, ВЧК при СНК РСФСР)[1] və ya qısaca ÇKSSRİ xüsusi təhlükəsizlik orqanı. Komissiya 7 dekabr 1917-ci ildə yaradılmışdır.[2][3] 6 fevral 1922-ci ildə səlahiyyətlərin RSFSR XDİK-si yanında DSİ-yə verilməsi ilə ləğv edilmişdir.

Robert Konkvestin məlumatına görə, 1917–1922-ci illərdə ÇK-nın inqilabi tribunallarının və məhkəmədənkənar iclaslarının hökmləri ilə ümumilikdə 140,000 adam güllələnmişdir. Sovet xüsusi xidmət orqanlarının tarixinin tədqiqatçılarından biri, polkovnik Oleq Mozoxin arxiv məlumatlarına əsaslanaraq bu rəqəmi tənqid etmişdir. Onun sözlərinə görə, “bütün qeyd-şərtlər və şişirtmələr nəzərə alındıqda ÇK orqanlarının qurbanlarının sayı 50 min nəfərdən çox ola bilməz".[4] Komissiyanın ölkələrdə əksinqilabla mübarizə aparmaq üçün ərazi bölmələri var idi.[5]

"ÇK" abbreviaturasından "çekist" sözü yaranmışdır.

Vəzifələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vladimir Lenin onun formalaşmasında əsas ideoloqdur. O, Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyası haqqında danışarkən onsuz "dünyada istismarçılar var olduqca zəhmətkeş xalqın hakimiyyəti mövcud ola bilməz..." demiş, onu "bizim saysız-hesabsız sui-qəsdlərə, sovet hakimiyyətinə sonsuz dərəcədə güclü olan insanların saysız-hesabsız cəhdlərinə qarşı bizim zərbə silahımız" adlandırırmışdır.[6]

27 yanvar 1921-ci ildən bu idarənin vəzifələrinə uşaqlar arasında evsizliyin və baxımsızlığın aradan qaldırılması daxildir.[7]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Из протокола № 21 заседания СНК от 7 (20) декабря 1917 г. (Центральный партийный архив Института марксизма-ленинизма при ЦК КПСС, ф. 19, on. 1, д. 21, л. 2. Подлинник) // В. И. Ленин и ВЧК : Сб. документов (1917—1922 гг.) (2-е изд., доп 85000 nüs.). М.: Политиздат. 1987. 152.
  2. Согласно сведениям ГАРФ, ф. 130, оп. 1, д. 1, л. 31 об.
  3. Чрезвычайные комиссии по борьбе с контр-революцией Arxivləşdirilib 2021-09-16 at the Wayback Machine/ Лацис (Судрабс). — М. : Гос. изд-во, 1921. — 62 с.; 23 см.
  4. "Правовое регулирование внесудебных полномочий ВЧК - Главы из монографии ВЧК-ОГПУ - Статьи и публикации - Мозохин Олег Борисович - из истории ВЧК ОГПУ НКВД МГБ". mozohin.ru. 2009-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-25.
  5. Из истории Всероссийской чрезвычайной комиссии (1917—1922 гг.). Сб. док. М., 1958, N 144.
  6. А. Велидов «Красная kitab3 ВЧК»
  7. Из истории Всероссийской чрезвычайной комиссии (1917—1922 гг.). Сб. док. М., 1958, N 313.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Лацис М. И. Чрезвычайные комиссии по борьбе с контрреволюцией. Arxivləşdirilib 2022-08-29 at the Wayback Machine — М.: Гос. изд-во, 1921. — 62 с.
  • Мельгунов С. П. Красный террор в России. 1918—1923. — М.: PUICO, P.S., 1990.
  • Солженицын А. И. Архипелаг ГУЛАГ: 1918—1956. Опыт художественного исследования. Т. 1—3. — М.: Центр «Новый мир», 1990.
  • ЦГА РСФСР. «Высшие органы государственной власти и органы центрального управления РСФСР (1917—1967 гг.)» : Справочник (по материалам государственных архивов)
  • Leggett G. The Сheka: Lenin’s political police. — Oxford. 1981.
  • Санковская О. М. Формирование кадров всероссийской чрезвычайной комиссии, 1917—1922 гг. : На материалах центрального аппарата ВЧК : дисс. … канд. ист. наук : 07.00.02 — Архангельск, 2004. — 273 c.
  • Ратьковский И. С. [www.pseudology.org/Abel/PetroVchk1918_RedTerror.pdf Красный террор и деятельность ВЧК в 1918 году] (#bad_url) (PDF) (1-е 1000 nüs.). Санкт-Петербург: Издательство Санкт-Петербургского университета. 2006. ISBN 5-288-03903-8.
  • Капчинский О. И. ВЧК: организационная структура и кадровый состав. 1917—1922 гг. : дисс. … канд. ист. наук : 07.00.02 — М., 2005. — 276 c.
  • Архив ВЧК: Сборник документов / Отв. ред. В. Виноградов, А. Литвин, В. Христофоров; сост.: В. Виноградов, Н. Перемышленникова. — М.: Кучково поле, 2007. — 719 с.
  • Симбирцев, Игорь. ВЧК в ленинской России. 1917—1922. В зареве революции. — М.: Центрополиграф, 2008.
  • Колпакиди А., Север А. * В. Зазубрин. щепка. 1923. КГБ. Энциклопедия спецслужб (3000 nüs.). М.: Яуза, Эксмо. 2010. 7–97. ISBN 978-5-699-37862-3.
  • Яковлева М. А. МЧК: Московская чрезвычайная комиссия. ООО «Издательство Элит». 2011. ISBN 989-5-902406-16-7.
  • Рябчиков С. В. Зеленые на Юге России: новые материалы // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2008, т. 17(2), с. 120—126.
  • Рябчиков С. В. Списки кубанского большевистского подполья, или разгадка тайны генерала Болховитинова // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2008, т. 18(3), с. 64-70.
  • Рябчиков С. В. Заметки по истории Кубани (материалы для хрестоматии) // Вісник Міжнародного дослідного центру «Людина: мова, культура, пізнання», 2011, т. 30(3), с. 25-45.
  • Плеханов А. А., Плеханов А. М. Всероссийская чрезвычайная комиссия СНК (7(20) декабря 1917 — 6 февраля 1922): Краткий справочник. — М.: СВГБ, 2011. — 528 с., 3 000 экз., ISBN 978-5-9950-0188-1
  • Andrew, Christopher M. and Vasili Mitrokhin (1999) The Sword and the Shield : The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. New York: Basic Books. ISBN 0-465-00312-5.
  • Carr, E. H. (1958) The Origin and Status of the Cheka. Soviet Studies, vol. 10, no. 1, pp. 1–11.
  • Chamberlin, W. H. (1935) The Russian Revolution 1917—1921, 2 vols. London and New York. The Macmillan Company.
  • Dziak, John. (1988) Chekisty: A History of the KGB. Lexington, Mass. Lexington Books.
  • Figes, Orlando (1997) A People’s Tragedy: The Russian Revolution 1891—1924. Penguin Books. ISBN 0-670-85916-8.
  • Leggett, George (1986) The Cheka: Lenin’s Political Police. Oxford University Press, New York. ISBN 0-19-822862-7
  • Lincoln, Bruce W. (1999) Red Victory: A History of the Russian Civil War. Da Capo Press. ISBN 0-306-80909-5
  • Melgounov, Sergey Petrovich (1925) The Red Terror in Russia. London & Toronto: J. M. Dent & Sons Ltd.
  • Overy, Richard (2004) The Dictators: Hitler’s Germany, Stalin’s Russia. W. W. Norton & Company; 1st American edition. ISBN 0-393-02030-4
  • Rummel, Rudolph Joseph (1990) Lethal Politics: Soviet Genocide and Mass Murder Since 1917. Transaction Publishers. ISBN 1-56000-887-3
  • Ryan, James. Lenin's Terror: The Ideological Origins of Early Soviet State Violence. London: Routledge. 2012. ISBN 978-1-138-81568-1.
  • Schapiro, Leonard B. (1984) The Russian Revolutions of 1917 : The Origins of Modern Communism. New York: Basic Books. ISBN 0-465-07154-6
  • Volkogonov, Dmitri (1994) Lenin: A New Biography. Free Press. ISBN 0-02-933435-7
  • Volkogonov, Dmitri (1998) Autopsy of an Empire: The Seven Leaders Who Built the Soviet Regime Free Press. ISBN 0-684-87112-2

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]