Çjao Szıyan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Çjao Szıyan
çin. 赵紫阳
Çin Kommunist Partiyasının baş katibi[d]
1 noyabr 1987 – 23 iyun 1989
ƏvvəlkiHu Yaoban[d]
SonrakıTsyan Tsemin
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı 趙修業
Doğum tarixi 17 oktyabr 1919(1919-10-17)[1][2][…]
Vəfat tarixi 17 yanvar 2005(2005-01-17)[3][2][…] (85 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi insult
Partiya
Fəaliyyəti siyasətçi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çjao Szıyan (çin. 赵紫阳; 17 oktyabr 1919[1][2][…]17 yanvar 2005[3][2][…], Pekin[3]) – Çin partiya və dövlət xadimi[4].

O, aparıcı islahatçı idi, Çinə bazar iqtisadiyyatını təqdim etmiş, korrupsiya ilə mübarizə aparmışdır.

Həyatı və fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

17 oktyabr 1919-cu ildə Xenan əyaləti, Xuasyan qəzasında böyük bir torpaq sahibinin ailəsində anadan olmuşdur. Atası 1930-cu illərdə öldürülmüşdür.

1938-ci ildən Çin Kommunist Partiyasının üzvü olmuşdur[4]. 1937–1945-ci illərdə yapon işğalçılarına qarşı aparılmış milli azadlıq müharibəsində və 1946–1949-cu illərdəki xalq azadlıq müharibəsində Xebey, Şandun və Xenan əyalətlərində rəhbər partiya vəzifələrində olmuşdur. 1951-ci ildə aqrar islahatın keçirilməsinə rəhbərlik etmək üçün Quandun əyalətinə göndərilmiş, əvvəlcə ÇKP MK cənub yarımbürosunun katib müavini, sonra isə ÇKP Quandun əyalət komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə seçilmişdir[4].

1967-ci ilin aprel ayında bütün vəzifələrdən kənarlaşdırılmışdır[4]. 1971-ci ildə bəraət almışdır[4].

Bundan sonra 1971–1972-ci illərdə ÇKP Daxili Monqolustan muxtar rayonu komitəsinin katibi, 1972–1975-ci illərdə ÇKP Quandun əyalət komitəsinin katibi və birinci katibi, 1975–1980-ci illərdə ÇKP Sıçuan əyalət komitəsinin birinci katibi, Çendu qoşunlarının birinci komissarı olmuşdur. 1978-ci ildən Çin Xalq Siyasi Məsləhət Şurası Ümumçin Komitəsi sədrinin müavini idi. 1979-cu ildən ÇKP MK Siyasi Bürosunun, 1980-ci ildən ÇKP MK Siyasi Bürosu Daimi Komitəsinin üzvü idi. 1980 ilin sentyabrında baş nazir vəzifəsinə təyin edilmişdir[5]. 1987-ci ilin yanvarında ÇKP MK-nın Baş katibi vəzifəsinə seçilmişdir[5].

Ev həbsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1989-cu ilin iyun ayında keçirilən ÇKP MK-nın 4-cü plenumu Çjao Szıyanı ÇKP MK-nın baş katibi vəzifəsindən azad etmişdir[5]. Belə ki, ÇKP MK-nın 1989-cu ilin 23–24 iyun tarixlərində keçirilmiş XIII çağırış 4-cü pleumu Li Penin "Antipartiya və antisosializm çıxışları və iğtişaşları zamanı yoldaş Çjao Szıyanın səhvləri haqqında" məruzəsini müzakirəyə çıxartmışdır[6]. Müzakirə nəticəsində plenum Çjao Szıyanı ÇKP MK-nin baş katibi vəzifəsindən azad edərək, bu vəzifəyə ÇKP-nin Şanxay şəhər komitəsinin katibi Szyan Szemini seçmişdir[6]. Bundan sonra Çjao Szıyan ömrünün sonunadək ev dustağı qalmışdır[5].

17 yanvar 2005-ci ildə Pekindəki xəstəxanaların birində vəfat etmişdir[7].

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lyan Botsi ilə evli olmuşdur. Onbu evlilikdən 6 övladları - 5 oğlan və 1 qız övladları dünyaya gəlmişdir. Lyan Botsi 2013-cü ilin dekabr ayında Pekində vəfat etmişdir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 趙紫陽, (not translated to zh-hant), 鮑彤, 馬若德 改革歷程 (çin.): 完整錄音 還原歷史. / red. (not translated to zh-hant), tər. (not translated to zh-hant) 1 新世紀出版社, 2009. S. 311. 384 s. ISBN 978-988-17202-7-6
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 (not translated to en-gb) Obituary: Zhao Ziyang (brit. ing.). The Guardian, 2005.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 趙紫陽, (not translated to zh-hant), 鮑彤, 馬若德 改革歷程 (çin.): 完整錄音 還原歷史. / red. (not translated to zh-hant), tər. (not translated to zh-hant) 1 新世紀出版社, 2009. S. 316. 384 s. ISBN 978-988-17202-7-6
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 120. ISBN 978-9952-441-11-6.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 121. ISBN 978-9952-441-11-6.
  6. 6,0 6,1 Çin // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 46. ISBN 978-9952-441-11-6.
  7. "Опальный лидер КПК скончался в Пекине" (rus). Русская служба Би-би-си (BBC Russian.com). 2021-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]