Çonqoni qaya təsvirləri
| Chongoni Rock Art Area* | |
|---|---|
| Çonqoni qaya təsvirləri** | |
| UNESCO-nun Ümumdünya irsi | |
| |
| Ölkə |  Malavi
|
| Tipi | Mədəni |
| Meyarlar | (iii), (vi) |
| İstinad | 467rev |
| Region*** | Afrika |
| Daxil edilməsi | 2006 (30-cu sessiya) |
| * Rəsmi ingiliscə siyahıda adı ** Region YUNESKO təsnifatlandırılmasına görə | |
Çonqoni qaya təsvirləri — Malavidə, Malavi yaylasının meşəli təpələrində yerləşən 127 ərazidən ibarət qaya təsvirləri və Son daş, Dəmir dövrü fermer cəmiyyətinin şəkilləri.[1] Mədəniyyət tarixinin bu qədim qeydləri hələ də dəyişməzdir.[2]
Bu mədəni əhəmiyyətinə görə ərazi, mövcud cəmiyyətlə davamlı əlaqəsi və qaya sənətinin zəngin mədəni ənənələrinə görə 2006-cı ildə vı meyraı altında UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[1] Ayin və mərasimləri simvolizə edən qaya təsvirləri, əsasən Şeva qəbiləsindən olan qadınların yaradıcılığıdır.[1] Qəbilələrin təbii yaşayış yerlərindən istifadə və idarəetmə tərzlərini təmsil edən üslub, Çanqoni yaşayış məskənində Bantu qəbilələri tərəfindən də davam etdirilmişdir.[3]
Coğrafiya[redaktə | əsas redaktə]
Qaya təsvirlərin yayıldığı ərazi ibtidai icma dövründə məskunlaşılmış və Malavinin ən yüksək şəhəri olan Dedza ( 1,600 metr (5,200 ft)) dağlıq bölgəsinə yaxındır. Buranın Mərkəzi Afrikadakı "qaya təsvirlərinin ən sıx toplusu" olduğu bildirilir.[4] Malavi yaylasında müəyyən edilmiş 127 yer, 125.4 kvadrat kilometr əraziyə yayılmışdır.[5] Meşəli ərazinin təpəlik yamaclarında yerləşən bəzi qayalar layihə çərçivəsində qorunur. 127 ərazidən beşi Çonqoni Meşə Qoruğunun ayrılmış hüdudlarından kənardadır.[1]
Hüquqi vəziyyət[redaktə | əsas redaktə]
Çonqoni qaya təsvirləri və arxeoloji yerləri qaya təsvirlərinin qorunmasını təmin edən 1990-cı il tarixli Memarlıqlar və Reliktlər Qanununa əsasən qorunur. Bundan əlavə, 1997-ci il Meşə Qanunu ilə qorunan bir sahə elan edilən Çongoni Meşə Qoruğu, qaya sənət sahələrinin çoxunu əhatə edir.[1] Bu iki qanun müddəası mədəni irsin qorunması ilə bağlı Hökumətin siyasətinə uyğundur.[1]
Tarix[redaktə | əsas redaktə]
Ərazidə tapılan erkən Daş dövrünə aid arxeoloji tapıntılar Yuxarı Pleystosen dövrünə aiddir. Ərazidə tapılan maddi tapıntılara görə e.ə 2500-ci ildə qaya təvirlərinin yaradıcıları olaraq düşünülən insanlar burada yaşayış məskəni qurmuşlar.[1]
Dəmir dövrünə aid yaşayış məntəqələri eramızın I minilliyindən başlayır və fermerlər tərəfindən ağ qaya şəkillərinin təsvir edildiyi zamanlara təsadüf edilir. Təbii fiqurlar ağ gildən hazırlanmışdı. Təsərrüfat icması və ovçu-yığıcılar sonuncu qrupun əkinçilik qrupuna verildiyi 19-cu əsrə qədər bir yerdə çalışırdılar.[1] XV əsrdə Maravi Çeva xalqı Lubalandın şimal-qərb bölgəsindən buraya köçməsi, bütün qrupları birləşdirərək Maravi İmperiyasının qurulması ilə nəticələndi.[1]
Ərazi 1924-cü ildə Meşə Qoruğu elan edildikdən və kəndlərin sərhədləri ayrıldıqdan sonra 1930-cu illərdə ilk qaya təsvirlərinin tapıldığı bildirildi və daha sonra 1950-ci illərdə bir neçə ərazinin təfərrüatları dərc olundu.[1] 1969-cu ildə ümumilikdə 127 ərazidən beş qaya təsviri qorunan milli abidə elan edildi və ictimaiyyət tərəfindən ziyarətə açıldı.[1]
Xüsusiyyətləri[redaktə | əsas redaktə]
Sələfləri rəsmlərində qırmızı rəng istifadə etmək ənənəsinə sahib olduğu halda, Çeva xalqının əraziyə köçməsindən sonra ağ gil təsvirlər üçün istifadə olunan əsas vasitə idi.[5] Bu ənənə indi də aktualdır və qadınların təşəbbüsü, yağış yağması və digər dəfn mərasimləri ilə bağlıdır.
Qalereya[redaktə | əsas redaktə]
Qırmızı zolaqlar
Qırmızı heyvan təsvirləri
Ağ heyvanlar və qırmızı spiral
Ağ heyvanlar
Ağ heyvanlar
Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 "Chongoni Rock Art Area". UNESCO Organization. İstifadə tarixi: 11 November 2013.
- ↑ Frankel, Lawrence, 2013. səh. 2
- ↑ Bolger, 2012. səh. 332
- ↑ Capua, 2009. səh. 72
- ↑ 1 2 "Chongoni Rock-Art Area (Malawi)". Trust for African Rock Art. İstifadə tarixi: 11 November 2013.
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- Bolger, Diane (25 sentyabr 2012). A Companion to Gender Prehistory. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-29427-7.
- Capua, Sarah De (2009). Malawi in Pictures. Twenty-First Century Books. ISBN 978-0-8225-8575-6.
- Frankel, David; Lawrence, Susan; Jennifer Webb (2 may 2013). Archaeology in Environment and Technology: Intersections and Transformations. Routledge. ISBN 978-1-134-62615-1.