Məzmuna keç

Öhdəliklərin eskalasiyası

Vikipediya, azad ensiklopediya

Öhdəliklərin eskalasiyası (ing. Escalation of commitment) — bir qərar qəbul edən şəxsin və ya təşkilatın əvvəlki qərarlarına bağlı qalaraq, uğursuzluq əlamətlərinə baxmayaraq, həmin qərara əlavə resurslar yatırmağa davam etməsi fenomenidir.[1] Bu anlayış psixologiya, menecment və iqtisadiyyat sahələrində geniş tədqiq edilir və adətən "yaxşı pulun pis pul arxasınca atılması" kimi təsvir olunur.[2]

İqtisadçılar və davranış alimləri, gələcək xərclərin gələcək xərclərinin olacağını göstərən yeni sübutlara baxmayaraq, yığılmış əvvəlki sərmayəyə ("batmış xərc")[3] əsaslanan qərara daha çox pul və ya səy sərf etmək üçün əsaslandırmanı təsvir etmək üçün batmış xərc səhvi terminindən istifadə edirlər. bunu davam etdirmək, davranış gözlənilən faydadan üstün olacaq.[4]

Öhdəliklərin eskalasiyası psixoloji və təşkilati təzyiqlər səbəbindən insanlar və qurumların uğursuzluğa düçar olmuş qərarlara bağlı qalmasına səbəb olur.[5] Bu fenomeni tanımaq və ona qarşı tədbirlər görmək uğurlu qərar qəbul etmənin vacib tərkib hissəsidir.[6]

Təsviri və əsas xüsusiyyətləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Öhdəliklərin eskalasiyası zamanı qərar qəbul edən şəxs və ya qurum:[7]

  • İlk qərarın artıq uğursuz olduğu açıq şəkildə görünənə baxmayaraq, həmin qərarı müdafiə edir.
  • Resursları (pul, vaxt, enerji və s.) artıq uğursuz olduğu müəyyən edilən layihə və ya investisiyaya yönəldir.
  • Əvvəlki qərarını haqlı çıxarmaq üçün məntiqdən daha çox emosional səbəblərə üstünlük verir.

Məsələn, bir şirkət gəlir gətirməyən bir layihəyə çox pul yatırmışdırsa,[8] bu layihədən çıxmaq əvəzinə, əlavə vəsait sərf edərək onun uğurlu olacağına ümid etməyə davam edə bilər.

Səbəbləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Öhdəliklərin eskalasiyasına bir neçə faktor səbəb ola bilər.[9]

Psixoloji səbəblər

İnsanlar əvvəlki investisiyalarını boş yerə sərf etdiklərini qəbul etmək istəmirlər. Qərarın səhv olduğunu etiraf etmək eqo üçün çətin olur. İnsanlar gələcəyin əvvəlkindən daha yaxşı olacağına inanmağa meyllidirlər.[10] İnsanlar verdikləri qərarları haqlı çıxarmaq üçün uğursuzluq əlamətlərini inkar edirlər.

Sosial və təşkilati səbəblər

Liderlər başqalarının gözündə nüfuzlarını qorumaq üçün əvvəlki qərarlarını müdafiə edirlər. Təşkilat daxilində "çalış və qalib ol" kimi düşüncələr eskalasiyaya təkan verə bilər.[11] İnvestorlar, səhmdarlar və ya müştərilər qarşısında əvvəlki qərarları müdafiə etmə zərurəti.

İqtisadi səbəblər

Alternativ variantların daha baha və ya çətin olması. Şəxslər və təşkilatlar bəzi hallarda daha böyük risklərə getməkdən çəkinmirlər.[12]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Staw, Barry M. The escalation of commitment: An update and appraisal // Shapira, Zur (redaktor). Organizational Decision Making. New York, NY: Cambridge University Press. 1997. 191–215.
  2. ↑ Moon, Henry. "The two faces of conscientiousness: Duty and achievement striving in escalation of commitment dilemmas". Journal of Applied Psychology. 86 (3). 2001: 533–540. doi:10.1037/0021-9010.86.3.535. PMID 11419812.
  3. ↑ Brockner, Joel. "The escalation of commitment to a failing course of action: toward theoretical progress" (PDF). Academy of Management Review. 17 (1). 1992: 39–61. doi:10.5465/AMR.1992.4279568. 2016-03-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  4. ↑ Heath, Chip. "Escalation and De-escalation of Commitment in Response to Sunk Costs: The Role of Budgeting in Mental Accounting". Organizational Behavior and Human Decision Processes (ingilis). 62 (1). 1995: 38–54. doi:10.1006/obhd.1995.1029.
  5. ↑ Kelly, Theresa F; Milkman, Katherine L. Escalation of Commitment // Kessler, Eric H (redaktor). Encyclopedia of Management Theory. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc. 2013. 256–259. doi:10.4135/9781452276090.n78. ISBN 9781412997829.
  6. ↑ Ball, George (July 1, 1965). "Memo from George Ball to President Johnson. A Compromise Solution in South Vietnam". In Gettleman, Marvin E. Vietnam and America: A Documented History. Grove Press. 1995. 282–283. ISBN 978-0-8021-3362-5.
  7. ↑ Dietz-Uhler, Beth. "The escalation of commitment in political decision-making groups: a social identity approach". European Journal of Social Psychology. 26 (4). 1996: 611–629. doi:10.1002/(SICI)1099-0992(199607)26:4<611::AID-EJSP781>3.0.CO;2-6.
  8. ↑ Sleesman, Dustin J.; Conlon, Donald E.; McNamara, Gerry; Miles, Jonathan E. "Cleaning Up the Big Muddy: A Meta-Analytic Review of the Determinants of Escalation of Commitment". Academy of Management Journal. 55 (3). 2012: 541–562. doi:10.5465/amj.2010.0696.
  9. ↑ Bazerman, Max H.; Giuliano, Toni; Appelman, Alan. "Escalation of commitment in individual and group decision making" (PDF). Organizational Behavior and Human Performance. 33 (2). 1984: 141–152. doi:10.1016/0030-5073(84)90017-5. Archived from the original on 2016-03-18.
  10. ↑ Horn, Marianna. The downside of persistence: The effects of mood on an escalation of commitment paradigm (Tezis). 2012. hdl:10415/3290. 2024-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-09.
  11. ↑ Liang, Beichen; Kale, Sudhir H.; Cherian, Joseph. "Is the future static or dynamic? The role of culture on escalation of commitment in new product development". Industrial Marketing Management. 43 (1). 2014: 155–163. doi:10.1016/j.indmarman.2013.08.009.
  12. ↑ Stray, Viktoria Gulliksen; Moe, Nils Brede; Dybå, Tore. Escalation of Commitment: A Longitudinal Case Study of Daily Meetings // Agile Processes in Software Engineering and Extreme Programming. Lecture Notes in Business Information Processing. 111. 2012. 153–167. doi:10.1007/978-3-642-30350-0_11. ISBN 978-3-642-30349-4.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Öhdəliklərin_eskalasiyası&oldid=7998650"