İberlər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Bu bölmə qədim dövrlərdə Pireney yarımadasında yaşamış iberiyayalılar haqqındadır. Hal-hazırda yaşayan iberiyalılar üçün baxın: ispanlar və portuqallar. Gürcüstan ərazisində yaşamış iberiyalılar üçün baxın: İberiya.

İberiyalılar və ya iberlər[1] (lat. Hibērī; yun. Ίβηρες-İberes) - Yunan və Roma mənbələrinin (Miletli Hekatey, Ruf Fest Avien, Herodot və Strabon kimi filosoflar) Pireney yarımadasının şərq və cənub sahillərində, ən azı eramızdan əvvəl VI əsrdən etibarən bu adla adlandırdıqları bir qrup insan.[2][3][4] Roma mənbələrində iberiyalılara istinad etmək üçün hispani termini də istifadə olunur.

Qədim müəlliflərin istifadə etdiyi iberiyalı termini iki fərqli məna daşıyırdı. İlk izah, daha ümumi şəkildə Pireney yarımadasının bütün əhalisinə etnik fərqlər nəzərə alınmadan istinad edilirdi (Hind-Avropa, Keltlər və Kelt olmayan Hind-Avropalılar). Digər izah isə daha məhdud bir etnik mənada e.ə. 6-cı əsrdə finikiyalılar və romalıların mədəni təsirlərini mənimsəmiş, Pireney yarımadasının şərq və cənub sahillərində yaşayan insanlara istinad edir.[5] Bu Hind-Avropa öncəsi mədəniyyət qrupu eramızdan əvvəl VII-I əsrlərdə iber dilində danışırdı.[6][7][8][9] İberiyalılarla əlaqəli olan digər xalqlar vaskonlar və aquitanlardır. Yarımadanın qalan hissəsi, şimal, mərkəzi və şimal-qərb bölgələrində keltlər və ya keltber qrupları və ehtimal ki, keltlər və ya proto-keltlər, Hind-Avropa lusitanları, vettonlar və turdetanlar yaşayırdı.

Eramızdan əvvəl 5-ci əsrdən etibarən iberiyalı əsgərlər hərbi keyfiyyətlərinə görə tez-tez İtaliya, Yunanıstan və xüsusilə Siciliyada gedən döyüşlərdə iştirak edirdilər.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Нумансија // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 302.
  2. ↑ "Iberians – MSN Encarta". 2009-10-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  3. ↑ "Iberians – Encyclopedia.com". 2009-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-29.
  4. ↑ "Spain: Historical Setting – Library of Congress Country Study – Iberia". 2020-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-29.
  5. ↑ An English-language survey is Richard J. Harrison, Spain at the Dawn of History: Iberians, Phoenicians and Greeks (Thames & Hudson), 1988.
  6. ↑ José Ignacio Hualde, Joseba A. Lakarra, Towards a History of the Basque Language, page 55.
  7. ↑ [1] On the decipherment of ancient Iberian, James M. Anderson – University of Calgary
  8. ↑ Arnaiz-Villena et al, Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics, 171.
  9. ↑ Velaza, Javier (2006) Lengua vs. cultura material: el (viejo) problema de la lengua indígena de Cataluña, Actes de la III Reunió Internacional d'Arqueologia de Calafell (Calafell, 25 to 27 November 2004), Arqueo Mediterrània 9, pp. 273-280

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Beltrán, Miguel (1996): Los iberos en Aragón, Zaragoza.
  • Ruiz, Arturo; Molinos, Manuel (1993): Los iberos, Barcelona.
  • Sanmartí, Joan; Santacana, Joan (2005): Els ibers del nord, Barcelona.
  • Sanmartí, Joan (2005): «La conformación del mundo ibérico septentrional», Palaeohispanica 5, pp. 333–358.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İberlər&oldid=6694716"