Məzmuna keç

İkonoborçuluq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Taliban tərəfindən məhv edilmiş Bamiyanın Buddası (öncə və sonra)

İkonoborçuluq — ikonalara və başqa təsvirlərə qarşı hücumlar və onların məhv edilməsi.

Tarixi nümunələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Tunc dövründə ən vacib ikonoborçuluq hadisəsi Misirdə, Amarna dövründə baş vermişdi. Firon Exnaton Amon rəhiblərinə qarşı olaraq Misirin ənənəvi tanrıların yox etməsi kampaniyasını başlamışdı. Onun yenilənmiş monolatrist dini Aton ətrafında cəmlənmişdi. Nəticədə, məbədlər və heykəllər məhv olunmuşdu.[1][2]

Tanaha görə Kənanın bütün bütləri, heykəlləri, sütunları və müqəddəs ağacları məhv olunmalı idi. İsrail övladları bu əmrə hər zaman riayət etmirdilər.[3]

Gec IV - erkən V əsrlərdə xristianlar Misirdə ikonoborçuluq törədirdilər.[4]

630-cu ildə, Məkkənin fəthindən sonra, Məhəmməd Kəbənin ətrafında yerləşən 360 tanrının bütlərini yox etməyə əmr etmişdi.[5]

Bizansda ikonoborçuluq iki hissəyə bölünür: birinci ikonoborçuluq[6] (726-787) və ikinci ikonoborçuluq (814-842).[7]

Reformasiya dövründə Bazel (1529), Sürix (1523), Kopenhagen (1530), Münster (1534), Cenevrə (1535), Auqsburq (1537), Şotlandiya (1559), Ruan (1560), Sent və La Roşel (1562), və Avropanın başqa yerlərində ikonoborçu üsyanlar baş vermişdi.[8][9]

XVI əsrdə, Yezuitlər ordeni Xristianlığı Yaponiyaya yaymağa başlaylblar. Başqa yerlərdə kimi, bu ikonoborçuluq dalğası ilə nəticələnmişdi. Xristianlığı qəbul edənlər evdəki səcdəgahlarını və başqa dini əşyalarını məhv etməli idilər. Xristianlar müxtəlif məbədlərə və təsvirlərə hücum edirdilər.

Bunlar Senqoku dövrünün kontekstində baş verirdi. O zaman, ölkədə vətəndaş müharibələri olduğuna, və müxtəlif Buddist cərəyanları bu münaqişələrdə iştrak etdiklərinə görə, məbədlərin məhv edilməsində xüsusi qeyri-adilik yox idi.[10]

Çin Respublikasında qurulan 4 may hərəkatı (1919) ikonoborçu adlanır. Halbuki, onun ikonoborçuluğu yazılı formada həyata keçirilirdi. Ondan sonra mədəni inqilab (1966-1976) zamanı Çin Xalq Respublikasında gerçək ikonoborçuluq baş verirdi.[11] O zaman, insanlar, kitablar və binalarla yanaşı heykəllər də məhv olunurdu.[12]

2001-ci ildə Əfqanıstanın Taliban hökuməti Bamiyan Budda heykəlini məhv etmişdi.[13]

2015-ci ildə Daiş Mosul muzeyində qədim heykəlləri məhəv etmişdi. Həmin il, onlar həmçinin Nimrud şəhərinin arxeoloji qalıqlarını buldozerlə dağıdıblar.[14]

Qalereya

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Qalereya
  • Xristianlar tərəfindən zədələnmiş Hor və İsida təsvirləri. Misir, İdfu məbədi.
    Xristianlar tərəfindən zədələnmiş Hor və İsida təsvirləri. Misir, İdfu məbədi.
  • Bizansda ikonoborçuluğun təsviri.
    Bizansda ikonoborçuluğun təsviri.
  • Sürixdə Reformasiya zamanı ikonaların məhvi (1524).
    Sürixdə Reformasiya zamanı ikonaların məhvi (1524).
  • Müqəddəslərin təsvirləri 1566-cı ilin ikonoborçular üsyanı zamanı məhv edilmişdi. Niderland, Utrext soboru.
    Müqəddəslərin təsvirləri 1566-cı ilin ikonoborçular üsyanı zamanı məhv edilmişdi. Niderland, Utrext soboru.

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ H. James Birx, Encyclopedia of Anthropology, Vol. 1, Sage Publications, US, 2006, p. 802
  2. ↑ "Akhenaten." Encyclopedia of World Biography. 20 June 2020. via Encyclopedia.com.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2025-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-20.
  4. ↑ [1]
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2025-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-21.
  6. ↑ El Riachy, Zeina. "The Iconoclastic Crisis in the Byzantine Empire". hemed.univ-lemans.fr. 2014. 10 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 July 2023.
  7. ↑ Humphreys, Mike. Introduction: Contexts, Controversies, and Developing Perspectives // Humphreys, Mike (redaktor). A Companion to Byzantine Iconoclasm. Brill's Companions to the Christian Tradition. 99. Leiden and Boston: Brill Publishers. 2021. 1–106. doi:10.1163/9789004462007_002. ISBN 978-90-04-46200-7. ISSN 1871-6377. LCCN 2021033871.
  8. ↑ Kamil, Neil. Neil Kamil, Fortress of the soul: violence, metaphysics, and material life, p. 148. JHU Press. 2005. ISBN 978-0801873904. İstifadə tarixi: 2013-04-30.
  9. ↑ Wandel, Lee Palmer. Voracious Idols and Violent Hands. Cambridge, UK: Press Syndicate of the University of Cambridge. 1995. 149. ISBN 978-0-521-47222-7.
  10. ↑ Strathern, Alan. "The Many Meanings of Iconoclasm: Warrior and Christian Temple-Shrine Destruction in Late Sixteenth Century Japan". Journal of Early Modern History. 25 (3). 2020-11-18: 163–193. doi:10.1163/15700658-BJA10023. ISSN 1385-3783. 2025-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-20.
  11. ↑ [2]
  12. ↑ [3]
  13. ↑ "Afghan Taliban leader orders destruction of ancient statues". Rawa.org. 2013-05-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-30.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-25.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İkonoborçuluq&oldid=7998971"