İlanyeyən
Vikipediya, açıq ensiklopediya
| İlanyeyən | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Elmi adı | ||||||||||||||||
| Circaetus gallicus (Gmelin, 1788) | ||||||||||||||||
| Areal | ||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||
|
İlanyeyən (lat. Circaetus gallicus və ya lat. Circaetus ferox) – Qızılquşkimilər dəstəsinin qızılquşlar fəsiləsinə aid yırtıcı quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.[1]
Rəngi bozumtul-qonurdur. Qarın tərəfində qonur naxışlar var. Açılmış halda qanadlarının uzunluğu 1,9 m-dəkdir. Barmaqları qısa, dırnağı itidir. Avropa, Asiya və Şimali Afrikada yayılmışdır. Köçəri quşdur; Afrikada, Cənub-Qərbi Asiyada qışlayır. Seyrək enliyarpaqlı meşələrdə yaşayır. Krımda və Orta Asiyada meşəsiz dağlarda rast kəlir. Ağacda və ya qayada düzəltdiyi yuvaya 1 yumurta qoyur; həm erkəyi, həm də dişisi 35—36 gün kürt yatır. Əsasən, sürünənlər, suda-quruda yaşayanlar və gəmiricilərlə, qismən də quş və iri cücülərlə qidalanır.
- Status. Respublikada sayı az olan və getdikcə azalan, yuvalayan – köçəri növdür.
- Yayılması. Qobustanda, Bozdağda, Zuvandda, Araz çayı vadisində və respublikanın digər dağətəyi və aran rayonlarında yayılmışdır. Azərbaycana apreldə gəlib, sentyabrda qayıdır.
- Yaşayış yeri. Quraq landşaftlarda – qumsal səhra və yarımsəhra, dağətəyi bozqırlarda yaşayır. Kənd təsərrüfatı sahələrinin genişlənməsi ilə əlaqədar yaşayış yerləri azalır.
- Təbiətdə sayı. Qobustanda bir cüt ilanyeyənə 6 kv.km, Zuvandda 10 kv.km sahə düşür. Respublikada ümumi sayı məlum deyildir.
- Çoxalması. Yuvasını sıldırımlı qayada və ağacda qurur. Bir yuvadan bir neçə il ardıcıl istifadə edir. Apreldə, mayın əvvəllərində 1-2 yumurta qoyur. Yuvada nəslin yaşama faizi aşağıdır.
- Rəqibi, düşməni, xəstəliyi. Məlumat yoxdur.
- Sayının dəyişilmə səbəbləri. Uzun müddət insan tərəfindən təqib olunması, xam torpaqların istifadə olunması, quşun özünün məhsuldarlığının aşağı düşməsi onun sayını azaltmışdır.
- Qorunması üçün zəruri tədbirlər. Ümumi sayını öyrənmək, əsas yuva sahələrini təbiət abidəsi kimi nəzarət altına almaq, növün qorunmasını geniş təbliğ etmək lazımdır.
