İqtisadi millətçilik

İqtisadi millətçilik (ing. Economic nationalism) — bir ölkənin iqtisadi maraqlarını qorumağa və gücləndirməyə yönəlmiş siyasət və yanaşma.^[1] Bu konsepsiya, adətən, daxili istehsalın təşviq edilməsini, xarici təsirlərin məhdudlaşdırılmasını və milli iqtisadiyyatın müstəqilliyinin təmin edilməsini nəzərdə tutur.^[2] İqtisadi millətçilik tez-tez proteksionizm siyasəti ilə əlaqələndirilir, çünki bu yanaşma gömrük rüsumlarının artırılması, xarici malların idxalına məhdudiyyətlər qoyulması və yerli istehsalçıların subsidiyalarla dəstəklənməsi kimi tədbirləri əhatə edir.^[3]

Tarixi

İqtisadi millətçiliyin kökləri dövlətlərin iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün ticarət və istehsal siyasətlərinə üstünlük verdiyi erkən dövrlərə dayanır.^[4] Bu yanaşma xüsusilə merkantilizm dövründə (XVI-XVIII əsrlər) diqqət çəkmişdir. Merkantilizm milli sərvətin qorunması və artırılması məqsədilə xarici ticarət balansının müsbət olması üçün ixracın təşviqi və idxalın məhdudlaşdırılmasını əsas götürürdü.^[5] Avropa dövlətləri bu dövrdə daxili istehsalı qorumaq üçün proteksionist siyasətlər tətbiq edərək öz koloniyalarının resurslarını idarə etməyə çalışırdılar.

XIX əsrdə iqtisadi millətçilik, xüsusilə Alman filosofu Fridrix Listin fikirləri ilə nəzərəçarpacaq dərəcədə inkişaf etdi. List, sərbəst ticarət əvəzinə, dövlətin iqtisadi inkişafda fəal rol oynamasını müdafiə edirdi.^[6] Onun nəzəriyyəsinə görə, yeni inkişaf edən iqtisadiyyatlar güclü xarici rəqabətdən qorunmalı və sənayelərini inkişaf etdirmək üçün proteksionist tədbirlər görməlidir. Bu yanaşma sənaye inqilabı dövründə bir çox ölkədə, xüsusilə ABŞ və Almaniyada, milli iqtisadiyyatların qurulmasında əsas rol oynadı.^[7]^[8]

XX əsrdə iqtisadi millətçilik yeni formalarda ortaya çıxdı.^[9]^[10] 1930-cu illərdə Böyük Depressiya zamanı bir çox ölkə idxalı məhdudlaşdıran proteksionist siyasətlər tətbiq edərək milli iqtisadiyyatlarını qorumağa çalışdı.^[11] İkinci Dünya Müharibəsindən sonra isə qloballaşma və sərbəst ticarət siyasətlərinin yayılmasına baxmayaraq, iqtisadi millətçilik müxtəlif formalarda davam etdi. XXI əsrdə bu yanaşma Brexit, ABŞ-Çin ticarət müharibəsi və digər proteksionist siyasətlər fonunda yenidən aktuallıq qazanıb. Bu, qloballaşmanın gətirdiyi çağırışlara qarşı bir reaksiyanı əks etdirir və dövlətlərin milli iqtisadi maraqları qorumağa davam etdiyini göstərir.^[12]

Fəlsəfə

İqtisadi millətçiliyin fəlsəfi əsaslarını izləmək çətindir, çünki bu ideologiya uzun tarixi ərzində müxtəlif qruplar üçün unikal cazibəyə malik olmuşdur.^[13] Onun ümumi olaraq dörd əsas dayağı siyasi, mədəni, iqtisadi və sosial köklərindən irəli gəlir. Bu dörd dayağın detallarında bir millətin statusundan asılı olaraq fərqliliklər olsa da,^[14] ümumiyyətlə bir millətin statusu və iqtisadi sabitliyi digər məsələlərə üstünlük təşkil edir. XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində bu, proteksionizmə (müdafiəçi iqtisadi siyasət), hökumətin artan roluna və hətta müstəmləkəçiliyə vurğu demək idi,^[15] çünki müstəmləkə edilmiş bir ölkənin mədəniyyətini və inanclarını dəyişdirmək vasitəsi kimi istifadə olunurdu.^[16]

Müsbət və mənfi cəhətləri

İqtisadi millətçilik milli iqtisadiyyatın inkişafına və daxili bazarların qorunmasına kömək edə bilər.^[17] Bu yanaşma iş yerlərinin yaradılmasını, daxili istehsalın genişlənməsini və iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsini təşviq edir. Lakin bunun mənfi təsirləri də var. Xarici investisiyaların azalması, istehlakçılar üçün qiymətlərin artması və beynəlxalq ticarət əlaqələrinin zəifləməsi iqtisadi millətçilik siyasətinin mənfi nəticələrindən biridir. Bu yanaşma, xüsusən də qloballaşan dünyada, beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinə mane ola bilər.^[18]^[19]

Müasir dünyada iqtisadi millətçilik

Son illərdə iqtisadi millətçilik bir çox ölkədə yenidən aktuallaşıb.^[20] ABŞ-da "Amerikanı Yenidən Böyük Edək" şüarı ilə Donald Tramp administrasiyasının proteksionist siyasətləri və Çin ilə ticarət müharibəsi buna misal ola bilər. Avropada isə Brexit iqtisadi millətçiliyin başqa bir nümunəsi kimi qiymətləndirilir.^[21] Bütün bu hadisələr göstərir ki, qloballaşmaya baxmayaraq, bir çox ölkə hələ də milli iqtisadiyyatlarını prioritet hesab edir və öz iqtisadi müstəqilliyini qorumağa çalışır.^[22]

İstinadlar

↑ "To the barricades". The Economist. 2 March 2006. 22 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.
↑ Gilpin, Robert. The Political Economy of International Relations (ingilis). Princeton University Press. 1987. 31–34. ISBN 978-0-691-02262-8. 2021-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-22.
↑ Helleiner, Eric. "The Diversity of Economic Nationalism". New Political Economy. 26 (2). 2021: 229–238. doi:10.1080/13563467.2020.1841137. ISSN 1356-3467.
↑ Levi-Faur, David. "Economic nationalism: from Friedrich List to Robert Reich". Review of International Studies (ingilis). 23 (3). 1997: 359–370. doi:10.1017/S0260210597003598. ISSN 1469-9044.
↑ Buell, Raymond Leslie. International Relations (ingilis). H. Holt. 1929. 95–120.
↑ Helleiner, Eric. The Neomercantilists: A Global Intellectual History (ingilis). Cornell University Press. 2021. ISBN 978-1-5017-6014-3.
↑ "French economic nationalism: Colbert was here". The Economist. 23 March 2006. 23 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.
↑ Callaghan, Helen; Lagneau-Ymonet, Paul. "The Phantom of Palais Brongniart: "Economic Patriotism" and the Paris Stock Exchange" (PDF). MPIfG Discussion Paper 10/14. December 2010: 6. 4 August 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2018.
↑ Liuhto, Kari. "Genesis of Economic Nationalism in Russia" (PDF). University of Turku. March 2008. 23 May 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 May 2018.
↑ Rutland, Peter. The place of economics in Russian national identity debates // Pål Kolstø; Helge Blakkisrud (redaktorlar ). The New Russian Nationalism: Imperialism, Ethnicity and Authoritarianism 2000–2015. Edinburgh University Press. 2016. səh. 348. ISBN 978-1-4744-1042-7. JSTOR 10.3366/j.ctt1bh2kk5.19.
↑ Bump, Philip. "'Economic patriotism': Explaining the vague, finger-wagging, immortal phrase". The Washington Post. 2014-07-17. 2020-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-24.
↑ Safire, William. "The Year of Dee-fense". The New York Times. 19 September 1985. 29 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2018.
↑ Imad Moosa. The US-China Trade Dispute: Facts, Figures and Myths. Edward Elgar Publishing. 1 January 2012. səh. 62. ISBN 978-1-78100-155-4.
↑ de Rosa, Luigi. "Economic Nationalism in Italy". Faculty of Maritime Economics: 537–574.
↑ Schulz, Max-Stephen; Wolf, Nikolaus. "Economic nationalism and economic integration: the Austro-Hungarian Empire in the late nineteenth century" (PDF). The Economic History Review. 65 (2). May 2012: 652–674. doi:10.1111/j.1468-0289.2010.00587.x.
↑ Simon, William E. "The Financial Conference on Inflation, Washington, D.C., September 20, 1974". 1974.
↑ Abbas, Ali. "Economic Nationalism". Journal of Competitiveness Studies. 25.
↑ Helleiner, Eric, Bukovansky, Mlada; Keene, Edward; Reus-Smit, Christian; Spanu, Maja (redaktorlar ), "Regulating Commerce", The Oxford Handbook of History and International Relations (ingilis), Oxford University Press, 2023, 334–C23P112, doi:10.1093/oxfordhb/9780198873457.013.22, ISBN 978-0-19-887345-7, 2024-08-12 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2025-01-22
↑ Suesse, Marvin, redaktor"The Birth of the National Economy in Europe, 1789–1860", The Nationalist Dilemma: A Global History of Economic Nationalism, 1776–Present, Cambridge University Press, 2023, 44–75, ISBN 978-1-108-83138-3
↑ Notz, William. "Frederick List in America". The American Economic Review. 16. June 1926: 249–266.
↑ Capron, Laurence; Guillén, Mauro. "Fighting economic nationalism in deals". Financial Times. 12 October 2006. 10 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.
↑ "Don't take the high roads". The Economist. 7 August 2006. 22 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.

Ədəbiyyat

Baker, David, "The political economy of fascism: Myth or reality, or myth and reality?", New Political Economy, 11 (2), 2006: 227–250, doi:10.1080/13563460600655581 (a review of economic nationalism as manifested under the various forms of generic fascism)
Buell, Raymond Leslie. 1925. "Economic Nationalism." in International Relations. H. Holt.
Fetzer, T. (2020). Nationalism and Economy. Nationalities Papers.
Suesse, Marvin (2023). The Nationalist Dilemma: A Global History of Economic Nationalism, 1776–Present. Cambridge University Press.

Xarici keçidlər

Vikianbarda İqtisadi millətçilik ilə əlaqəli mediafayllar var.

[1] "To the barricades". The Economist. 2 March 2006. 22 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.

[:0-2] Gilpin, Robert. The Political Economy of International Relations (ingilis). Princeton University Press. 1987. 31–34. ISBN 978-0-691-02262-8. 2021-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-22.

[3] Helleiner, Eric. "The Diversity of Economic Nationalism". New Political Economy. 26 (2). 2021: 229–238. doi:10.1080/13563467.2020.1841137. ISSN 1356-3467.

[4] Levi-Faur, David. "Economic nationalism: from Friedrich List to Robert Reich". Review of International Studies (ingilis). 23 (3). 1997: 359–370. doi:10.1017/S0260210597003598. ISSN 1469-9044.

[5] Buell, Raymond Leslie. International Relations (ingilis). H. Holt. 1929. 95–120.

[6] Helleiner, Eric. The Neomercantilists: A Global Intellectual History (ingilis). Cornell University Press. 2021. ISBN 978-1-5017-6014-3.

[EconomistColbert-7] "French economic nationalism: Colbert was here". The Economist. 23 March 2006. 23 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.

[8] Callaghan, Helen; Lagneau-Ymonet, Paul. "The Phantom of Palais Brongniart: "Economic Patriotism" and the Paris Stock Exchange" (PDF). MPIfG Discussion Paper 10/14. December 2010: 6. 4 August 2020 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2018.

[9] Liuhto, Kari. "Genesis of Economic Nationalism in Russia" (PDF). University of Turku. March 2008. 23 May 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 May 2018.

[Rutland2016-10] Rutland, Peter. The place of economics in Russian national identity debates // Pål Kolstø; Helge Blakkisrud (redaktorlar ). The New Russian Nationalism: Imperialism, Ethnicity and Authoritarianism 2000–2015. Edinburgh University Press. 2016. səh. 348. ISBN 978-1-4744-1042-7. JSTOR 10.3366/j.ctt1bh2kk5.19.

[11] Bump, Philip. "'Economic patriotism': Explaining the vague, finger-wagging, immortal phrase". The Washington Post. 2014-07-17. 2020-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-24.

[12] Safire, William. "The Year of Dee-fense". The New York Times. 19 September 1985. 29 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2018.

[Moosa2012-13] Imad Moosa. The US-China Trade Dispute: Facts, Figures and Myths. Edward Elgar Publishing. 1 January 2012. səh. 62. ISBN 978-1-78100-155-4.

[:1-14] de Rosa, Luigi. "Economic Nationalism in Italy". Faculty of Maritime Economics: 537–574.

[:2-15] Schulz, Max-Stephen; Wolf, Nikolaus. "Economic nationalism and economic integration: the Austro-Hungarian Empire in the late nineteenth century" (PDF). The Economic History Review. 65 (2). May 2012: 652–674. doi:10.1111/j.1468-0289.2010.00587.x.

[16] Simon, William E. "The Financial Conference on Inflation, Washington, D.C., September 20, 1974". 1974.

[:3-17] Abbas, Ali. "Economic Nationalism". Journal of Competitiveness Studies. 25.

[:02-18] Helleiner, Eric, Bukovansky, Mlada; Keene, Edward; Reus-Smit, Christian; Spanu, Maja (redaktorlar ), "Regulating Commerce", The Oxford Handbook of History and International Relations (ingilis), Oxford University Press, 2023, 334–C23P112, doi:10.1093/oxfordhb/9780198873457.013.22, ISBN 978-0-19-887345-7, 2024-08-12 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2025-01-22

[19] Suesse, Marvin, redaktor"The Birth of the National Economy in Europe, 1789–1860", The Nationalist Dilemma: A Global History of Economic Nationalism, 1776–Present, Cambridge University Press, 2023, 44–75, ISBN 978-1-108-83138-3

[20] Notz, William. "Frederick List in America". The American Economic Review. 16. June 1926: 249–266.

[21] Capron, Laurence; Guillén, Mauro. "Fighting economic nationalism in deals". Financial Times. 12 October 2006. 10 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.

[22] "Don't take the high roads". The Economist. 7 August 2006. 22 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]