Şəfəqsaçan
| Şəfəqsaçan | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Anthocharis gruneri | |||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||||
| Anthocharis gruneri Herrich-Schäffer, 1851 | |||||||||||||||||||
| Mühafizə statusu | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Şəfəqsaçan (lat. Anthocharis gruneri) — pulcuqqanadlılar dəstəsinin ağ kəpənəklər fəsiləsinə aid növ.
Təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Qanadları açılmış halda 25-30 mm-dir. Limonu-sarı rəngdə olub dişi fərdlərin ön qanadlarının zirvəsində qırmızı, erkəklərdə isə qara ləkə vardır.[1]
Yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Yunanıstan, Türkiyə, Kiçik Asiya, Cənubi Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda Kiçik Qafqazın dağ ətəklərində və dağlarında, kserofil yamaclarında rast gəlinir (Laçın rayonu, Naxçıvan MR və Talış (Zuvand))
Həyat tərzi[redaktə | əsas redaktə]
Yaxşı inkişaf etmiş dağlıq kserofil bitkilər (gəvən və akantolimon) bitən yamaclar. Kəpənəklər mayda uçur, dişi fərdlər adətən otlar içərisində gizlənir və az hallarda uçur. Mayın axırında bitkinin yarpaqları ilə qidalanır. Puplaşma iyulun əvvəllərində müxtəlif sığınacaqlarda baş verir, pupları qışlayır və ildə bir nəsil verir. Yumurtalarını xaççiçəklilər fəsiləsindən olan köynəkotu bitkisinin üzərinə qoyur. Tırtıllar iyun ayına qədər həmin bitkidə gizlənir. Kəpənəklər quşlar, yırtıcı milçəklər, cırcıramalar və hörümçəklər tərəfindən məhv edilir. Tırtılları üzərində müxtəlif minicilər, xalsid və taxin milçəkləri parazitlik edir.[2]
Sayı[redaktə | əsas redaktə]
Kəpənəklərin miqdarı illər üzrə dəyişilir və bəzən çox az miqdarda olur. Talışda R.M.Əffəndi tərəfindən 3 fərd, 1982-ci ildə P.İ.Bedı tərəfindən 2 fərd, 2011-ci ildə V.V. Tixonov tərəfindən 2 fərd qeydə alınmışdır.[3]
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | əsas redaktə]
Laçın rayonu işğal altında olduğundan kəpənəyin buradakı yaşayış yerlərinin indiki vəziyyəti barədə məlumat əldə etmək mümkün deyil. Başqa ərazilərdəki yaşayiş yerlərinin mal-qara otlaqlarına çevrilməsi və tapdaq altında qalması bu kəpənəyin arealının məhdudlaşmasına səbəb olur.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanın Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Kəpənəyin yayıldığı ərazilərdə qorunan sahələr təşkil etməli, onun sayı və populyasiyanın vəziyyəti barədə məlumat əldə etmək üşün hər il monitorinqlər keçirilməlidir.
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- Azərbaycan Qırmızı Kitabı. Bakı: 1989.
- Azərbaycan Qırmızı Kitabı. II cild. Bakı: 2013.
- Рябов М.А. Чешуекрылые Кавказа. Животный мир СССР, т. V, М.- Л.: изд-во АН СССР, 1958, с. 351-475.
- Эффенди Р.М. Высшие чешуекрылые Азербайджана. Автореф.дис.канд.биол.наук. Баку: 1971, 24 с.
- Коршунов Ю.П. Каталог булавоусых чешуекрылых (Lepidoptera, Rhopalocera) фауны СССР. Энтомологич. обозрение. т. LI, вып. 1-2, 1972, с. 136-154, 352-368.