41°12′09″ şm. e. 47°11′30″ ş. u.HGYO
≛

Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Qəbiristanlıq
Xan qəbiristanlığı
Şəki şəhərindəki Xan məscidi və Xan qəbiristanlığı
Şəki şəhərindəki Xan məscidi və Xan qəbiristanlığı
Xəritə
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Şəhər Şəki Şəki
İlk məlumat 1815
Dini tərkib İslam (sünni)
41°12′09″ şm. e. 47°11′30″ ş. u.HGYO
Xan qəbiristanlığı xəritədə
Xan qəbiristanlığı
Xan qəbiristanlığı
Xan qəbiristanlığı xəritədə
Xan qəbiristanlığı
Xan qəbiristanlığı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr hal-hazırda orada mövcud olan, yaxud vaxtilə orada mövcud olmuş yazılı başdaşılardan, yazılı başdaşı qəlpələrindən və bir yazılı qəbirüstü abidədən ibarətdir.

Ümumi məlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəki Xan məscidinın şərq tərəfində yerləşən Şəki Xan qəbiristanlığında vaxtilə 15-20-yə qədər yazılı başdaşı olmuşdur[1]. Hal-hazırda orada cəmi 10 yazılı başdaşı və bir yazılı qəbirüstü abidə var.

Qəbiristanlıqdakı 9 başdaşının kitabəsi haqqında Məşədixanım Nemət 1961-ci ildə elmi nəşrdə dərc olunmuş məqaləsində[1], bir neçə başdaşı haqqında isə 1984-cü və 2001-ci ildə çap olunmuş kitablarında[2][3] məlumat vermişdir. Bir başdaşı hissəsi üzərindəki kitabəni 2009-cu ildə Aydın Məmmədov oxumuş və həmin başdaşının İsmayıl xanın qızı Saadət bəyimə aid olduğunu ilk dəfə müəyyənləşdirmişdir[4]. 2018-ci ilin sonlarında isə AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi qəbristanlıqdakı epiqrafik abidələrin kompleks tədqiqinə başlayıb.

Qəbiristanlıqda Şəki xanlarından cəmi birinin — Fətəli xanın, qəbrinin üzərində başdaşı var. Onun 1831-ci ildə Həştərxanda dünyasını dəyişmiş qardaşı Məhəmmədhəsən xanın da bu qəbiristanlıqda torpağa tapşırılması[5], atası Məhəmmədhüseyn xanın isə Xan məscidinin mehrabı içində dəfn edilməsi[6] məlum olsa da başdaşıları aşkar edilməmişdir.

Heç bir şübhə yoxdur ki, gəncəli Cavad xanın arvadının da qəbri buradadır; mənbədə göstərilir ki, Cavad xan ruslarla döyüşdə öldürüldükdən sonra onun arvadı Nuxaya qayıtmış (Məhəmmədhəsən xanın bacısı idi) və 1830-cu ildə burada dünyasını dəyişmişdir[7].

2022-ci ildə aparılmış "Yuxarı Baş" Milli Tarix-Memarlıq Qoruğunun apardığı elmi tədqiqat işlərinin nəticəsində məlum olmuşdur ki, Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinin topladığı və fondunda saxlanılan və dövlət mühafizəsinə götürülmüş dekorativ-tətbiqi sənət nümunəsi olan baş daşlarından bəziləri Şəki Xan qəbirstanlığında vaxtı ilə mövcud olmuş qəbirüstü abidələrdir. Qoruğun apardığı elmi təqdiqat işləri nəticəsində məlum olmuşdur ki, bu baş daşlarından biri Məhəmmədhüseyn xanın Xanlar adlı gənc yaşında vəfat etmiş oğluna məxsus olmuşdur. Bu fakt Şəki xan qəbirstanlığını tədqiq edən əvvəlki dövr mütəxəssislərinə məlum olmayan bir faktdır.

Bəzi müəlliflərin fikrincə 2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bir bütöv başdaşı və bir neçə başdaşı hissəsi qəbristanlıqdan götürülmüş və muzeyə aparılmışdır[8]. Xan qəbristanlığından götürülmüş bütöv başdaşı Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı Səltənət bəyimə, başdaşı qəlpələrindən biri isə Səltənət bəyimin anası Səadət bəyimə (İsmayıl xan Xoyskinin qızı) aid idi.

Şəki Xan qəbiristanlığının ümumi görünüşüTelli bəyimin başdaşıƏbdülhəmid ağanın başdaşıTutu ağanın başdaşıHacı Ağa Nigarın/Zeynəbin başdaşıBulaq kitabəsiCəmilə xanımın başdaşıKərim ağa Şəkixanovun başdaşıFətəli xanın başdaşıGüllü xanımın başdaşıGöyçək xanımın başdaşıMustafa ağanın başdaşıBulaq kitabəsi
Şəki Xan qəbiristanlığının ümumi görünüşü
Şəkil Adı,
atasının adı,
və familiyası
Anadan
olduğu
il
Vəfat
tarixi
Əlavə qeyd
Mustafa ağanın başdaşı
Mustafa ağa
Kərim ağa oğlu
Şəkixanov
≈1831 1895, 5 noyabr
(Hicri 1313, cəmadiyəl-əvvəl ayının 17-si)
Göyçək xanımın başdaşı
Göyçək xanım
Məhəmmədhüseyn xan qızı
1849, may/iyun ayı
(Hicri 1265-ci il ilin rəcəb ayı)
Güllü xanımın başdaşı
Güllü xanım
Kərim ağa qızı
Şəkixanova
19.11.1858-ci il
(Hicri 12.04.1275-ci il)
Fətəli xanın başdaşı
Fətəli xan
Məhəmmədhüseyn xan oğlu
11.05.1815-ci il
(Hicri 02.05.1230-cu il)
Kərim ağa Şəkixanovun başdaşı
Kərim ağa
Fətəli xan oğlu Şəkixanov
≈1788 10.12.1858-ci il
(Hicri 14.05.1275-ci il)
Cəmilə xanımın başdaşı
Cəmilə xanım
Məhəmmədhüseyn xan qızı
26.07.1835-ci il
(Hicri 02.01.1251-ci il)
Telli bəyimin başdaşı
Telli bəyim
Əbdülhəmid ağa qızı
1899/1900-ci il
(Hicri 1317-ci il)
Əbdülhəmid ağanın başdaşı
Əbdülhəmid ağa
Əbdülhəşım ağa oğlu
1854/55-ci il
(Hicri 1271-ci il)
Tutu ağanın başdaşı
Tutu ağa
Məhəmmədhəsən xan qızı
23.11.1859-ci il
(Hicri 23.04. 1276-cı il)
Hacı Ağa Nigarın/Zeynəbin başdaşı
Hacı Ağa Nigarın/
Zeynəbin başdaşı
1817/1818
(Hicri 1233)
Meşədixanım Neymət 2001-ci ildə çap olunmuş kitabında başdaşı üzərindəki adı "şəkili Hacı Ağa bəyin qızı Zeynəb" [3] kimi göstərsə də, 1981-ci ildə çap olunan kitabında bu adı "Hacı Ağa Nigar Hacı qızı"[9] kimi təqdim edib.
Səltənət bəyimin başdaşı
Səltənət bəyim
İskəndər xan qızı
05.01.1869-cu il
(Hicri 22.09.1285-cı il)
2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bu başdaşı bir neçə başdaşı hissəsi ilə birlikdə qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış[8] və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Səltənət bəyim Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı idi.
Səadət xanımın başdaşı
Səadət xanım
İsmayıl xan qızı
1819 24.07.1892-cu il
(Hicri 28.12.1309 -cu il)
2010-cu ilin əvvəllərində qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Saadət xanımın anası Tuti ağa idi.
Bulaq kitabəsi
Məhəmməd paşa
Əhməd xan oğlu
20 may
1859
(Hicri 17 şəvval 1275-ci il)
5 oktyabr 1920-ci il
(Hicri 21 məhərrəm 1339-cu il)
Bulaq daşı üzərinə həkk olunmuş kitabə

İstifadə edilmiş mənbələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Nemətova M.S. Nuxa "Xan qəbiristanlığı"ndakı başdaşıların kitabələri haqqında // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri (İctimai elmlər seriyası). № 6. Bakı. 1961.
  • Tahirzadə Ə.Ş. Şəkinin tarixi qaynaqlarda. Bakı: “Master” nəşriyyatı. 2005.