Şərqi Anadolu fay xətti
Şərqi Anadolu fay xətti və ya Şərqi Anadolu qırılma xətti — Türkiyədə Anadolu plitəsinin qərbə doğru irəliləməsini və Ərəbistan plitəsi ilə Qafqazın yaxınlaşmasını təmin edən aktiv sol qırılma. Bu, İskəndərun körfəzinin şərqində Antakya şəhəri yaxınlığında birləşdiyi meridional Levant qırığının davamıdır.[1]
Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şərqi Anadolu fay xətti Kür çayının yuxarı axınına qədər davam edərək şimal-şərqə doğru uzanır. Ərzincan şəhəri yaxınlığında, Şimali Anadolu fay xətti ilə demək olar ki, düz bucaq altında kəsişir. Kəsişməyə yaxın hər iki qırılma digər qırılma boyunca kəsici yerdəyişmələr istiqamətində əyilir. Bu iki qırılmanın kəsişmə sahəsi seysmik baxımdan ən təhlükəlidir. Bu ərazidə dəfələrlə maqnitudası ən azı 7 bal olan zəlzələlər qeydə alınıb.[2] 1971-ci ildə 6,9 bal gücündə olan Bingöl zəlzələsi zamanı 20 sm sola sürüşmə baş verdi. Davamı Kazbek dağına çatan yeni Kazbek-Tsxinvali qırığıdır.
Şərqi Anadolu qırağının şimalında, Sarıqamış şəhərindən 50 km qərbdə Şimali Ermənistanın iri aktiv qırılmaları qırılmadan ayrılaraq şimala doğru iki əsas qırılmadan ibarət qövs qabarıqlığı əmələ gətirir. Bu qırılmalar Qərbdə Amasiya-Sarıqamış, şərqdə isə Pəmbək-Göyçədir. Onlar çox kəskin bucaq altında birləşir və cənubdan daha kiçik qırıqlara söykənirlər. 1988-ci ildə Spitak zəlzələsi bu qövsün cənubunda baş verib.[3][4]
1939-cu ildən 1999-cu ilə qədər bir sıra zəlzələlər Şimali Anadolu qırığı boyunca qərbə doğru irəliləyirdi. Amma 1998-ci ildən Şərqi Anadolu fayı ilə bağlı bir neçə silsilə zəlzələ olub. Bunlara 1998-ci ildə Adana-Ceyhan zəlzələsi ilə başlamış və 2003-cü il Bingöl zəlzələsi, 2010-cu il Elazığ zəlzələsi, 2020-ci il Elazığ zəlzələsi və 2023-cü il Türkiyə-Suriya zəlzələsi daxildir.[5][6]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Zukerman, Wendy. "Turkey earthquake reveals a new active fault zone". New Scientist. 24 October 2011. 26 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2011.
- ↑ Карапетян Н. К. Сейсмогеодинамика и механизм возникновения землетрясений Армянского нагорья. Ереван: Изд-во АН АрмССР. АН АрмССР, Ин-т геофизики и инж. сейсмологии. 1990. 29. ISBN 5-8080-0063-7.
- ↑ Трифонов В. Г., Караханян А. С., Кожурин А. И. Активные разломы и сейсмичность (PDF) // Природа. № 12. 1989. 32–38. 2022-06-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Трифонов В. Г., Караханян А. С., Кожурин А. И. Спитакское землетрясение как проявление современной тектонической активности (PDF) // Геотектоника. № 6. 1990. 46–60.
- ↑ USGS. "M 6.7 – 4km ENE of Doganyol, Turkey". United States Geological Survey. 24 January 2020. 26 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 January 2020.
- ↑ Belam, Martin; Abdul, Geneva; Beazley, Jordyn; Lock, Samantha; Abdul, Martin Belam (now); Geneva; Lock (earlier), Samantha. "Turkey and Syria: more than 1,700 people confirmed dead after two large earthquakes strike – latest updates". the Guardian (ingilis). 2023-02-06. ISSN 0261-3077. 2023-02-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-06.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Chorowicz, Jean; Luxey, Pascal; Lyberis, Nikos; Carvalho, José; Parrot, Jean-François; Yürür, Tekin; Gündogdu, Niyazi. "The Maras Triple Junction (southern Turkey) based on digital elevation model and satellite imagery interpretation". Journal of Geophysical Research: Solid Earth. 99 (B10). 1994: 20225–20242. doi:10.1029/94jb00321. ISSN 0148-0227.
- Duman, Tamer Y.; Emre, Ömer. "The East Anatolian Fault: geometry, segmentation and jog characteristics". Geological Society, London, Special Publications. 372 (1). 2013: 495–529. doi:10.1144/sp372.14. ISSN 0305-8719.
- Güvercin, Sezim Ezgi; Karabulut, Hayrullah; Konca, A Özgün; Doğan, Uğur; Ergintav, Semih. "Active seismotectonics of the East Anatolian Fault". Geophysical Journal International. 230 (1). 2022: 50–69. doi:10.1093/gji/ggac045. ISSN 0956-540X.