Şifahi olmayan ünsiyyət

Şifahi olmayan ünsiyyət — insanların sözlərdən istifadə etmədən duyğu, fikir və məlumatları jestlər, bədən dili, üz ifadələri, işarələr, göz kontaktı, rənglər və simvollar vasitəsilə ötürməsi prosesidir. Bu ünsiyyət növü insanlığın tarixində nitq yaranmazdan əvvəl mövcud olmuş və mədəniyyətlərin inkişafı ilə formalaşaraq müxtəlif formalara bölünmüşdür.^[1]

Tarixi

xəstə ilə şifahi olmayan ünsiyyət üçün simvol cədvəli

İbtidai dövr (Nitqdən əvvəlki ünsiyyət)

İnsanların əcdadları nitq formalaşmazdan əvvəl ünsiyyət üçün şifahi olmayan vasitələrdən istifadə edirdi. İbtidai dövrdə bu vasitələr: Jestlər və Bədən Hərəkətləri: Ovçuluq zamanı və təhlükələrə reaksiya üçün istifadə olunurdu.^[2] Üz İfadələri: Qorxu, qəzəb və sevinc kimi duyğuların göstərilməsi üçün üz cizgilərindən istifadə olunurdu. Səs Tonları və Qışqırıqlar: Hələ nitqin mövcud olmadığı dövrdə müəyyən səslər duyğuların ifadəsi üçün vasitə olmuşdur. ^[3]

Qədim dövr (Mədəniyyətlərin formalaşması)

Mədəniyyətlərin yaranması ilə şifahi olmayan ünsiyyət daha strukturlaşmış formalar almışdır: Mağara Rəsmləri (e.ə. 30.000-40.000 il): Qədim insanlar mağara divarlarına heyvanlar və ov səhnələri təsvir edərək, digər insanlara mesaj ötürürdülər. Simvolik İşarələr: Tüstü siqnalları, daşlara həkk olunmuş işarələr təhlükəni bildirmək, məlumat ötürmək üçün istifadə edilirdi. Qədim Misir: Heroqliflər (şəkilli yazılar) və dini mərasimlərdə xüsusi jestlər və işarələr istifadə olunurdu. Qədim Çin: Rəsmi münasibətlərdə baş əymək, bədən hərəkətləri və geyim rəngləri xüsusi məna daşıyırdı.^[4] Qədim Roma və Yunanıstan: Teatr tamaşalarında və siyasi çıxışlarda jestlər və mimikalar ifadənin təsirini gücləndirirdi. Məsələn, Roma imperiyasının məşhur “baş barmaq” jesti gladiator döyüşlərində həyat və ölüm qərarını bildirirdi.

Orta Əsrlər

Simvollar və rənglər: Orta əsrlərdə bayraqlar və rənglər ordular arasında ünsiyyət üçün istifadə olunurdu. Geyim və bədən dili: Saray mədəniyyətində və dini mərasimlərdə jestlər və duruşlar ciddi mənalar daşıyırdı. Poçt sistemi və siqnal vasitələri: Güzgü işıqları, tüstü siqnalları və işarə bayraqları uzaq məsafəli ünsiyyət vasitələrinə çevrildi.

Yeni dövr və elm inkişafı

Çarlz Darvin (19-cu əsr): “İnsan və heyvanlarda emosiyaların ifadəsi” adlı əsərində insanın bədən dili və üz ifadələrinin bioloji əsaslarını izah etmişdir. Jest və bədən dilinin tədqiqi: 20-ci əsrdə antropoloqlar və psixoloqlar şifahi olmayan ünsiyyəti tədqiq etməyə başladılar. Texnologiyanın inkişafı: Fotolar və video çəkilişlər vasitəsilə insan davranışları daha dərindən analiz edilməyə başladı.

Müasir dövrdə şifahi olmayan ünsiyyət

Bu iki skaterin əlaqəsi və təsiri haqqında məlumat onların bədən duruşu, göz baxışı və fiziki təmas vasitəsilə ötürülür.

Rəqəmsal ünsiyyət: Sosial şəbəkələrdə və mesajlaşmalarda emoji, stikerlər və GIF-lər şifahi olmayan ünsiyyətin rəqəmsal formasını əks etdirir. Kütləvi incəsənət və media: Teatr, kino və televiziya jestlər və mimikalar vasitəsilə duyğuları çatdırmaq üçün güclü vasitə rolunu oynayır. Mədəni əlaqələr: Qloballaşma ilə fərqli mədəniyyətlərin şifahi olmayan ünsiyyət formaları (məsələn, baş əymə, əl sıxma və göz kontaktı) beynəlxalq əlaqələrdə nəzərə alınır. Şifahi olmayan ünsiyyət insan tarixində nitqin yaranmasından əvvəl başlamış, müxtəlif mərhələlərdən keçərək müasir dövrdə rəqəmsal ünsiyyətlə zənginləşmişdir. İbtidai jestlərdən və mağara rəsmlərindən başlayaraq, bu gün emojilər və bədən dili insan təcrübəsində və ünsiyyətində mühüm rol oynamağa davam edir.

Şifahi olmayan ünsiyyətin mənşəyi

Şifahi olmayan ünsiyyət, insanların və hətta heyvanların da bir-biri ilə ünsiyyət qurmaq üçün istifadə etdikləri ən qədim ünsiyyət növüdür. Nitqin və yazının inkişafından əvvəl şifahi olmayan ünsiyyət jestlər, bədən dili, üz ifadələri, göz təması və müxtəlif səs siqnalları vasitəsilə baş verirdi. Bu növ ünsiyyət insanların təkamülündə mühüm rol oynayıb və onların həm ətraf mühitə uyğunlaşmasına, həm də sosial əlaqələr qurmasına kömək edib.^[5]

Bioloji mənşə

Şifahi olmayan ünsiyyətin kökləri insan və heyvan təkamülünə əsaslanır. Bir çox heyvan növündə də şifahi olmayan ünsiyyət formaları mövcuddur. Bu, insanlarda olduğu kimi genetik kodlaşdırılmış davranışlarla bağlıdır. Heyvanlarda Ünsiyyət: Təhlükə, yemək və cütləşmə siqnalları jestlər, səs siqnalları və bədən hərəkətləri ilə bildirilirdi. Primat davranışları: Şimpanzelər və digər primatlar ünsiyyət zamanı mimika, əl hərəkətləri və bədən dillərindən geniş istifadə edirlər. Bu da insanların ilkin əcdadlarında şifahi olmayan ünsiyyətin mövcud olduğunu göstərir. Darvinin nəzəriyyəsi: Çarlz Darvin hesab edirdi ki, üz ifadələri və emosiyaların ifadəsi bioloji instinkt nəticəsində yaranıb və təkamül prosesində bütün canlılarda müşahidə edilir.

Təkamül prosesi

İnsanlar nitq qabiliyyətini qazanmamışdan əvvəl jestlər və şifahi olmayan vasitələrlə bir-birilərinə siqnallar göndərirdilər. Homo Erektus və Homo Habilis: Təxminən 2 milyon il əvvəlki bu növlər öz aralarında jestlər, üz ifadələri və digər hərəkətlərlə ünsiyyət qururdu. Əllərin rolu: İnsanların iki ayaq üstə yeriməsi əllərin jestlər üçün istifadə olunmasına səbəb oldu. Ovçuluq və təhlükə zamanı səssiz siqnallar həyati əhəmiyyət kəsb edirdi. Emosiyaların ifadəsi: Qorxu, qəzəb, sevinc kimi emosiyalar üz əzələlərinin və bədən hərəkətlərinin köməyi ilə təbii şəkildə ifadə olunurdu.

İstinadlar

↑ Craighead WE, Nemeroff CB (2004). "Nonverbal Communication". The Concise Corsini Encyclopedia of Psychology and Behavioral Science. ISBN 9780471604150.
↑ McCornack S (2019). Choices & Connections: an Introduction to Communication (2nd ed.). Boston: Bedford Books St Martin's. p. 138. ISBN 978-1-319-04352-0.
↑ Burgoon JK, Guerrero LK, Floyd K. Introduction to Nonverbal Communication // Nonverbal communication. New York: Routledge. 2016. 1–26. ISBN 978-0205525003.
↑ (Burgoon, J., Guerrero, L., Floyd, K., (2010). Nonverbal Communication, Taylor & Francis. p. 3 )
↑ Demarais A, White V. First Impressions (PDF). New York: Bantam Books. 2004. ISBN 978-0553803204. 2023-04-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-16.

[1] Craighead WE, Nemeroff CB (2004). "Nonverbal Communication". The Concise Corsini Encyclopedia of Psychology and Behavioral Science. ISBN 9780471604150.

[2] McCornack S (2019). Choices & Connections: an Introduction to Communication (2nd ed.). Boston: Bedford Books St Martin's. p. 138. ISBN 978-1-319-04352-0.

[3] Burgoon JK, Guerrero LK, Floyd K. Introduction to Nonverbal Communication // Nonverbal communication. New York: Routledge. 2016. 1–26. ISBN 978-0205525003.

[4] (Burgoon, J., Guerrero, L., Floyd, K., (2010). Nonverbal Communication, Taylor & Francis. p. 3 )

[5] Demarais A, White V. First Impressions (PDF). New York: Bantam Books. 2004. ISBN 978-0553803204. 2023-04-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-16.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]