Şimali Makedoniyada ay adları
Makedoniya ayları (mak. Македонски месеци) — Şimali Makedoniyada və makedon icmalarının yaşadığı digər ölkələrdə rəsmi olaraq istifadə edilən 12 təqvim ayının adları. Ümumlikdə həm latın mənşəli standart beynəlxalq formalar (rəsmi mənbələrdə və kilsə təqvimlərində), həm də bəzi kənd yaşayış məntəqələrində qədim slavyan adları da (onlar müəyyən təbii dövrlərə və ya kənd təsərrüfatı işlərinə əsasən qoyulurdu) istifadə olunur. Adların müasir formaları 19-cu əsrin sonunda istifadə olunmağa başladı və sözlər ilk öncə “-ja” ilə bitirdi (јануарија, февруарија, септемврија, декемврија və s.). Standart normalar makedon dilində təhsilin sayəsində bərqərar olundu.
Hamı tərəfindən qəbul edilmiş adlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
| Ay | Makedonca adı | Qədim slavyanca adı | Təsviri |
|---|---|---|---|
| Yanvar | Јануари [Yanuari] | Коложег [Koljeq] | Odun yandırılan ay |
| Fevral | Февруари [Fevruari] | Сечко [Seçko] | Şaxta ayı |
| Mart | Март [Mart] | Цутар [Tsutar] | Çiçəkaçma ayı |
| Aprel | Април [April] | Тревен [Treven] | Ot ayı |
| May | Мај [May] | Косар [Kosar] | Ot biçmə ayı |
| İyun | Јуни [Yuni] | Жетвар [Jetvar] | Biçin ayı |
| İyul | Јули [Yuli} | Златец [Zlatets] | Qızıl ay |
| Avqust | Август [Avqust] | Житар [Jitar] | Çörək ayı |
| Sentyabr | Септември [Septemvri] | Гроздобер [Qrozdober] | Üzüm salxımın yığılması ayı |
| Oktyabr | Октомври [Oktomvri] | Листопад [Listopad] | Yarpaq tökülməsi ayı |
| Noyabr | Ноември [Noyemvri] | Студен [Studen] | Soyuq ay |
| Dekabr | Декември [Dekemvri] | Снежник [Snejnik] | Qarlı ay |
Müxtəlif rayonlarda xalq adları[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Gevgeliya şəhərində S. Tanoviç elar arasında istifadə olunan ay adlarında aşağıdakı fərqləri qeyd etdi: may— црешар [tsreşar], iyun — житвар [jitvar], iyul — билјар [bilyar], avqust — прабражденски [prabrajdenski], sentyabr — бугуројчин [buquroyçin] və ya груздобер [qruzdober], oktyabr — митровски [mitrovski] və ya касим [kasım], noyabr — листупад [listupad], dekabr — гулемијут месиц [qulemuyım mesits] və ya бужикјов [bujikyov].[1]
- Pirava, Valadnovo kəndlərində növbəti adlar istifadə olunur: коложег [kolojeq] — yanvar, сечко [seçko] — fevral, летник [letnik] — mart, тревен [treven] — aprel, цутник [tsutnik] — may, црвеник [tsrevnik] — iyun, горешник [qoreşnik] — iyun, гумнар [qumnar] — avqust, гроздобер [qrozdober]— sentyabr, листокап [listokap] — oktyabr, снежен [snejen] — noyabr, студен [studen] — dekabr.[2]
- Boşaviya rayonlarında, Kojuf dağının ətəyində kavadarlar ayları fərqli adlandırırlar. Belə ki, onlar noyabr ayına алистоп [alistop] deyirlər, dekabra isə андреја [andreja] deyirlər, çünki makedon eli arasında yayılmış deyimə görə, Həvari Andreyin anım günü ərəfəsində həmişə qar yağır. Yanvar ayı ən pis və ən soyuq qış ayı hesab olunduğundan коложег [kolojeq] adlanır, ona görə də keçmişdə bu ayda yandırıb istilənmək üçün odun doğrayırdılar.
- Qolo-Brdo (Albaniya) yaşayış məntəqəsində yanvar "kolojek" və "kolotsek", iyun "çereşnar" və ya "tsreşnar", iyul "jetvar", noyabr "dorvar" və "drvar", dekabr "yödre" adlanır.[3]
Xristian bayramları ilə müvafiqlik[redaktə | mənbəni redaktə et]
Etnoloqlar və antropoloqlar Makedoniya xalq mədəniyyətində hər ay müddətinin makedon dilində "menitsi" və ya "sinori" adlandırılan bəzi kilsə və ya xalq bayramlarına görə təyin oluna biləcəyini təsbit etdilər. Makedoniya xalq təqvimində aylar bu cür bölünmüşdür:
- Yanvar: Həvari Varfolomeydən Vasilitsaya qədər
- Kolojeq: Vasilitsadan Müqəddəs Trifuna qədər
- Fevral: Müqəddəs Trifundan Letnikə qədər
- Mart: Letnikdən Müjdəyə qədər
- Aprel: Müjdədən İyeremiyaya qədər
- May: İyeremiyadan və ya Müqəddəs Georgi günündən Müqəddəs üç üqnum gününə və ya Petrov orucluğuna qədər[4]
- İyun: Müqəddəs üç üqnum günündən və ya Petrov orucluğundan İohann gününə qədər
- İyul: İliya günündən Uspeniye bayramına qədər
- Avqust: Uspeniye bayramından Tanrı Xaçının Ucaltması bayramına qədər
- Sentyabr: Tanrı Xaçının Ucaltması bayramınından Petkovden bayramına qədər
- Oktyabr: Petkovden bayramından Müqəddəs Dimitri günü bayramına qədər
- Noyabr: Dimitri günü bayramından Məryəmin təqdim edilməsi bayramına qədər
- Dekabr: Məryəmin təqdim edilməsi bayramından Müqəddəs Annanın və ya Müqəddəs İqnatinin anım gününə qədər[5]
Bu traktovkada il 13 aydan ibarətdir (fevral iki ayla əvəz olunub), bu da ona işarədir ki, keçmişdə makedoniyalılar ay təqvimindən istifadə edirdilər.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Ристески С. Љупчо. „Категориите простор и време во народната култура на Македонците“. „Матица“, Скопје, 2005. стр.355
- ↑ Ристески С. Љупчо. „Категориите простор и време во народната култура на Македонците“. „Матица“, Скопје, 2005. стр.356.
- ↑ Будимовски К. Драгослав. „Македонците во Албанија“. „Студентски збор“, Скопје, 1980. стр.121.
- ↑ Запис од теренските истражувања во Порече на полскиот етноантрополог Јозеф Обрембски во книгата на Ристески С. Љупчо. „Категориите простор и време во народната култура на Македонците“. „Матица“, Скопје, 2005. стр.359.
- ↑ Ристески С. Љупчо. „Категориите простор и време во народната култура на Македонците“. „Матица“, Скопје, 2005. стр.360.