Məzmuna keç

Şimali və Mərkəzi Asiyada ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı

Vikipediya, azad ensiklopediya

UNESCO (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumu) Mərkəzi və Şimali Asiyanın altı ölkəsində: Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və Rusiyanın Asiya hissəsində, 19 Ümumdünya irsi obyektini təyin etmişdir.[1] Rusiyanın Avropa hissəsi də Şərqi Avropaya daxildir.[2]

Rusiya, Şərqi Asiyada Monqolustanla paylaşılan transsərhəd ərazilər olmaqla, 8 obyekti ilə ən çox qeydə alınmış obyektlərə ev sahibliyi edir.[3] Bölgədən ilk olaraq sayt 1990-cı ildə qeydə alınmış ərazi Özbəkistandakı İçan qala olub.[4] UNESCO-nun Ümumdünya İrsi Komitəsi hər il siyahıya yeni obyektlər daxil edə və ya artıq meyarlara cavab verməyən obyektləri siyahıdan çıxara bilər. Seçim on meyara əsaslanmaqla: altı meyar mədəni irsi (i–vi) və dörd təbii irsi (vii–x) ehtiva edir.[5] "Qarışıq ərazilər" kimi qeydə alınmış bəzi ərazilər həm mədəni, həm də təbii irsi təmsil edir. Şimali və Orta Asiyada 11 mədəni, 8 təbii ərazi vardır, "qarışıq ərazilər" isə yoxdur. Bütün Rusiya əraziləri (7) təbii meyara və Sarıarka istisna olmaqla, Mərkəzi Asiyadakı bütün ərazilər isə mədəni meyara uyğundur.[6]

Ümumdünya İrsi Komitəsi, həmçinin "obyektlərin Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edildiyi xüsusiyyətləri təhlükə altına alan şərtləri" əsas gətirərək ərazini təhlükə altında olduğunu müəyyən edə bilər. Bu bölgədəki ərazilərin heç biri nəsli kəsilməkdə olanlar siyahısına daxil edilməyib, lakin bir sıra hallarda mümkün təhlükə siyahısı YUNESKO tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir.[7]

Cədvəl

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Cədvəl müvafiq sütunun yuxarı hissəsi üzərinə klikləməklə; ərazi, sahə, il, əlifba sırası və təsvir sütunları üzrə çeşidlənir. Transsərhəd ərazilər aşağıdakı kimi sıralanıb:

  • Ərazi (obyekt); Ümumdünya İrsi Komitəsinin rəsmi təyinatına görə adlandırılmışdır
  • Yer; regional və ya əyalət səviyyəsindəki bölgə ilə müşaiyyət olunan ölkəyə görə sıralanır
  • Meyar; Ümumdünya İrsi Komitəsi tərəfindən təyin olunub
  • Sahə; hektar və akrla. Əgər varsa, bufer zonasının ölçüsü də qeyd edilir. Sıfır dəyər, UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını göstərir
  • İl; obyektin Ümumdünya irsi siyahısına yazıldığı tarix
  • Təsvir; obyekt (ərazi) haqqında qısa məlumat

Dünya irsi əraziləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

 * Trans-sərhəd obyekt

Ərazi Şəkil Yer Kriteriya Sahəsi
Hektar (akr)
 İl istinadlar
Sixote-Alin Primorsk diyarı,  Rusiya
45°20′ şm. e. 136°10′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(x) 		1,553,928 (3,839,840); bufer zonası 65,250 (161,200) 2001 [8]
Altayın Qızıl Dağları Altay Respublikası,  Rusiya
50°28′ şm. e. 86°00′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(x) 		1,611,457 (3,982,000) 1998 [9]
Buxaranın tarixi mərkəzi Buxara vilayəti,  Özbəkistan
39°46′29″ şm. e. 64°25′43″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(ii), (iv), (vi)
—
 1993 [10]
Şəhrisəbzin tarixi mərkəzi Qaşqadərya vilayəti,  Özbəkistan
39°03′ şm. e. 66°50′ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(iii), (iv) 		240 (590); buffer zone 82 (200) 2000 [11]
İçan qala Xivə, Xarəzm vilayəti,  Özbəkistan
41°22′42″ şm. e. 60°21′50″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(iii), (iv), (v) 		26 (64) 1990 [12]
Köhnə Ürgənc Daşoğuz vilayəti,  Türkmənistan
42°10′59″ şm. e. 59°05′06″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(ii), (iii)
—
 2005 [13]
Baykal gölü İrkutsk vilayəti və Buryatiya,  Rusiya
53°10′25″ şm. e. 107°39′45″ ş. u.HGYO 		Təbii:
(vii), (viii), (ix), (x) 		8,800,000 (22,000,000) 1996 [14]
Dauriayanın təbiəti Zabaykal diyarı,  Rusiya*
Dornod vilayəti,  Monqolustan*
49°55′ şm. e. 115°25′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(ix), (x) 		912,624 (2,255,140); buffer zone 307,317 (759,400) 2017 [15]
Lena dirəkləri təbiət parkı Saxa Respublikası,  Rusiya
60°40′ şm. e. 127°00′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(viii) 		1,272,150 (3,143,600) 2012 [16]
Əhməd Yasəvi türbəsi Türküstan, Türküstan vilayəti,  Qazaxıstan
43°17′35″ şm. e. 68°16′28″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(i), (iii), (iv) 		0.55 (1.4); buffer zone 88 (220) 2003 [17]
Vrangel adası Çukotka Muxtar Dairəsi,  Rusiya
71°11′20″ şm. e. 179°42′55″ ş. u.HGYO 		Təbii:
(ix), (x) 		916,300 (2,264,000); buffer zone 3,745,300 (9,255,000) 2004 [18]
Nisa Bağır qəsəbəsi, Dervezinski rayonu, Ahal vilayəti,  Türkmənistan
37°59′59″ şm. e. 58°11′55″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(ii), (iii) 		78 (190); buffer zone 400 (990) 2007 [19]
Tamqalı Almatı vilayəti,  Qazaxıstan
43°48′12″ şm. e. 75°32′06″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(iii) 		900 (2,200); buffer zone 2,900 (7,200) 2004 [20]
Sarazm Pencikent,  Tacikistan
39°30′28″ şm. e. 67°27′37″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(ii), (iii) 		16 (40); buffer zone 142 (350) 2010 [21]
Putorana Krasnoyarsk diyarı,  Rusiya
69°02′49″ şm. e. 94°09′29″ ş. u.HGYO 		Natural:
(vii), (ix) 		1,887,251 (4,663,500); buffer zone 1,773,300 (4,382,000) 2010 [22]
Səmərqənd - Mədəniyyətlərin kəsişməsi Səmərqənd vilayəti,  Özbəkistan
39°40′07″ şm. e. 67°00′00″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(i), (ii), (iv) 		965 (2,380) 2001 [23]
Sarıarka - Şimali Qazaxıstan səhra və gölləri Akmola vilayəti və Kostanay vilayəti,  Qazaxıstan
50°26′ şm. e. 69°11′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(ix), (x) 		450,344 (1,112,820); buffer zone 211,148 (521,760) 2008 [24]
İpək yolu: Çanqan-Tyan-Şan dəhlizinin marşrutlar şəbəkəsi 22ərazi  ÇXR*: Henan əyalətinin Loyan, Linbao və Sinan dairələri; Şensi əyalətinin Sian, Binçjou və Çenqu dairələri ; Qansu əyalətinin Yuntsin, Tyanşuy, Dunxuan və Quancjou dairələri; Sintszyan-Uyğur muxtar rayonunun Cimasar, Kuça və Turfan dairələri.
8 ərazi  Qazaxıstan*: Almatı vilayəti və Cambul vilayəti.
3 ərazi  Qırğızıstan*: Çuy vilayəti 		Mədəni:
(ii)(iii)(iv)(vi) 		42,668.16 (105,435.3); buffer zone 189,963.13 (469,409.1) 2014 [25]
"Qədim Mərv" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Parkı Marı vilayəti,  Türkmənistan
37°42′03″ şm. e. 62°10′39″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(ii), (iii) 		353 (870); buffer zone 883 (2,180) 1999 [26]
Süleyman dağı Oş,  Qırğızıstan
40°31′52″ şm. e. 72°46′58″ ş. u.HGYO 		Mədəni:
(iii), (vi) 		112 (280); buffer zone 4,788 (11,830) 2009 [27]
Pamir Milli Parkı  Tacikistan
38°45′54″ şm. e. 72°18′19″ ş. u.HGYO 		Təbii:
(vii), (viii) 		2,611,674 (6,453,590) 2013 [28]
Ubsu-Nur çökəkliyi Uvs vilayəti, Zavxan vilayəti və Xövsgöl vilayəti  Monqolustan*
Monqun-Tayqinski kojjun, Ovyurski kojjun, Tes-Xemski kojjun və Erzinski kojjun, Tıva Respublikası,  Rusiya*
50°16′30″ şm. e. 92°43′01″ ş. u.HGYO 		Təbii:
(ix), (x) 		898,064 (2,219,160); buffer zone 170,790 (422,000) 2003 [29]
Kamçatka vulkanları Kamçatka diyarı,  Rusiya
56°20′ şm. e. 158°30′ ş. u.HGYO 		Təbii:
(vii), (viii), (ix), (x) 		3,830,200 (9,465,000) 1996[qeyd 1] [30][31]

İlkin siyahı

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Ərazi Şəkil Yer Kriteriya İl İstinadlar
Ulıtau Ulıtau vilayəti,  Qazaxıstan Mədəni:
(v) 		2021 [32]
Şimali İle-Alatau Milli Parkı Almatı vilayəti,  Qazaxıstan Təbii: (x) 2002 [33]
Altın-Emel Milli Parkı Almatı vilayəti,  Qazaxıstan Təbii: (vii), (viii), (ix) 2002 [34]
Saymaluu-Taş Cəlalabad vilayəti,  Qırğızıstan Mədəni: (iii), (iv), (vi) 2001 [35]
Hulbuk - Qədim Xuttalın paytaxtı
Hulbuk, Vosey rayonu, Xatlon vilayəti,  Tacikistan Mədəni: (ii), (iii), (iv) 2021 [36]
Fann dağları
Soqd vilayəti,  Tacikistan Qarışıq: (vii), (x) 2006 [37]
Həzrəti Baba məqbərəsi Çorkux, İsfara rayonu, Soqd vilayəti,  Tacikistan Mədəni 1999 [38]
Xoca Məşhəd məqbərəsi Xatlon vilayəti,  Tacikistan Mədəni 1999 [39]
Taxti Sangin
Xatlon vilayəti,  Tacikistan Mədəni 1999 [40]
Bahaəddin Nəqşibənd məqbərəsi
Buxara, Buxara vilayəti,  Özbəkistan Mədəni: (iv) 2008 [41]
Kokandın tarixi mərkəzi

Kokand

Kokand, Fərqanə vilayəti,  Özbəkistan Mədəni: (ii) 2008 [42]
Əndican Əndican, Əndican vilayəti,  Özbəkistan Mədəni: (iii), (iv), (v) 2008 [43]
Termez Termez, Surxandərya vilayəti,  Özbəkistan Qarışıq: (i), (ii), (iii), (iv), (v), (vi), (ix) 2008 [44]
İrkutsk tarixi mərkəzi İrkutsk, İrkutsk vilayəti,  Rusiya Mədəni 1998 [45]
Yeniseysk tarixi mərkəzi Yeniseysk, Krasnoyarsk diyarı,  Rusiya Mədəni: (ii), (iii), (iv) 2000 [46]
Arjan
Tıva Respublikası,  Rusiya Mədəni: (i), (iii), (iv) 2021 [47]
Kıtalık Milli Parkı Saxa Respublikası ,  Rusiya Təbii: (ix), (x) 2021 [48]
Stolbı Dövlət Təbiət Qoruğu Krasnoyarsk diyarı,  Rusiya Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) 2007 [49]
Maqadan qoruğu Maqadan vilayəti,  Rusiya Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) 2007 [50]

Qeydlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 2001-ci ildə Kluçevskoy Təbiət Parkını da əhatə etməklə genişləndirildi.

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ "Number of World Heritage Properties by region". UNESCO. 14 may 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2011.
  2. ↑ "Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings". Geographical region and composition of each region. United Nations Statistics Division. 2010. 25 iyun 2002 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  3. ↑ "World Heritage List". UNESCO. 14 mart 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 may 2010.
  4. ↑ "Number of World Heritage properties inscribed each Year". UNESCO. 5 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 sentyabr 2011.
  5. ↑ "The Criteria for Selection". UNESCO. 2 sentyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2011.
  6. ↑ "World Heritage List Nominations". UNESCO. 20 fevral 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 may 2010.
  7. ↑ "World Heritage in Danger". UNESCO. 13 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 may 2010.
  8. ↑ "Central Sikhote-Alin". UNESCO. 8 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  9. ↑ "Golden Mountains of Altai". UNESCO. 18 avqust 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  10. ↑ "Historic Centre of Bukhara". UNESCO. 4 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  11. ↑ "Historic Centre of Shakhrisyabz". UNESCO. 23 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  12. ↑ "Itchan Kala". UNESCO. 22 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  13. ↑ "Kunya-Urgench". UNESCO. 12 noyabr 2005 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  14. ↑ "Lake Baikal". UNESCO. 26 may 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  15. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Landscapes of Dauria". whc.unesco.org (ingilis). 8 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2018.
  16. ↑ "Lena Pillars Nature Park". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2013.
  17. ↑ "Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi". UNESCO. 23 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  18. ↑ "Natural System of Wrangel Island Reserve". UNESCO. 11 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  19. ↑ "Parthian Fortresses of Nisa". UNESCO. 16 oktyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  20. ↑ "Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly". UNESCO. 22 sentyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  21. ↑ "Proto-urban site of Sarazm". UNESCO. 4 avqust 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  22. ↑ "Putorana Plateau". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  23. ↑ "Samarkand – Crossroads of Cultures". UNESCO. 22 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  24. ↑ "Saryarka — Steppe and Lakes of Northern Kazakhstan". UNESCO. 7 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  25. ↑ "Silk Road". UNESCO. 7 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyun 2014.
  26. ↑ "State Historical and Cultural Park "Ancient Merv"". UNESCO. 27 fevral 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  27. ↑ "Sulaiman-Too Sacred Mountain". UNESCO. 1 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  28. ↑ "Tajik National Park (Mountains of the Pamirs)". UNESCO. 20 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2013.
  29. ↑ "Uvs Nuur Basin". UNESCO. 11 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  30. ↑ "Volcanoes of Kamchatka". UNESCO. 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  31. ↑ "Decision – 25COM X.B – Volcanoes of Kamchatka [Extension to include Kluchevskoy Nature Park] (Russian Federation)". UNESCO. 7 noyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  32. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Cultural Landscape of Ulytau". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 20 noyabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  33. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Northern Tyan-Shan (Ile-Alatau State National Park)". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 23 oktyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  34. ↑ "State National Natural Park "Altyn-Emel" - UNESCO World Heritage Centre". 22 iyun 2020. 22 iyun 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  35. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Saimaly-Tash Petroglyphs". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 24 fevral 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  36. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Khulbuk – the capital of ancient Khuttal". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 28 iyun 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  37. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Fann mountains". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 2 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  38. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Mausoleum of "Amir Khamza Khasti Podshoh"". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 2 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  39. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Mausoleum of "Khoja Mashkhad"". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 2 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  40. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "The Site of Ancient Town of Takhti-Sangin". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 2 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  41. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Bahoutdin Architectural Complex". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 15 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  42. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Center of Qoqon". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 14 fevral 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  43. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Andijon". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 22 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  44. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Ancient Termiz". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 22 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  45. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Centre historique d'Irkoutsk". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  46. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Center of the Yenisseisk". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  47. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Valley of the Kings of Tuva". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 26 yanvar 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  48. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "National Park Kytalyk". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 9 noyabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  49. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Krasnoyarsk Stolby". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 11 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
  50. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Magadansky State Nature Reserve". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). 12 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2022.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şimali_və_Mərkəzi_Asiyada_ümumdünya_irsi_obyektlərinin_siyahısı&oldid=8174746"