Əfşarlar sülaləsi
 | Bu məqalənin giriş hissəsi yoxdur. |
[1]Afşarlıq dövrü
[redaktə | vikimətni redaktə et]| Əfşar sülaləsi | |
|---|---|
.svg) Əfşarların bayrağı (Nadir şahın dövründən sonra) | |
| Banisi | Nadir şah Əfşar |
| Sonuncu hökmdar | Nadir Mirzə Əfşar |
| Əsası qoyulub | 1736 |
| Milliyyət | Azərbaycan türklərini təşkil edən tayfalardan biri olan Əfşarlara aiddir. |
| Titullar | |
| Şah | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Afşarlıq dövrü, 1736-1796-cı illərdə İranda hakim olan böyük İran Afşarlıq xanlığını ifadə edir. Bu xanlıq, Səfəvilik imperiyasının zəifləməsi və bölgəvi qüvvələrin yüksəlişi dövründə yaranmış və İran yarımtövləsini siyasi baxımdan yenidən qurmağa böyük töhfə vermişdir. Afşarlılar, İranda bölgənin tarixini kökündən dəyişdirən əhəmiyyətli bir rol oynayıblar.
Erken mənbələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]Afşarlıq xanlığının mənbələri, mənsub olduğu türk dilli Afşar qoluna qaytarıla bilər ki, bu da əslində Mərkəzi Asiyadan gələn etnik qrupdur. Afşarlar Səfəvilik imperiyasının iç münaqişə və xarici təhdidlər dövründə, 17-ci əsrin sonlarına doğru, başlıca Qərbi Asiya bölgəsinə köçürülüblər. Afşarlar regionun daxili böhranlar dövründə müəyyən bir hərbi güc olaraq özünü təsis etməyi bacarıblar.
Nadir Şah və Afşarlıq xanlığının yüksəlişi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Afşarlıq xanlığının yüksəlişində mühüm rolu olan şəxs Nadir Şah Afşar idi. O mənbənin arxasında humğayri bir tərəfdən anadan olmuş ambisiyalı hərbi komandandır. Nadir Şah, Səfəvilik imperiyasının çökməsi ilə törətdiyi güc boşluğunda nüfuzlu bir lider kimi ortaya çıxmışdır. Hərbi bacarığı və strateji təfəkkürü ona müxtəlif qabilə və etnik qrupları Afşar qolu bayrağı altında birləşdirmək imkanı verdi.
1736-cı ildə Nadir Şah sonuncu Səfəvi hakimi Şah Sultan Hüseyini azad edib və özünü İran Şahı elan edərək Afşarlıq xanlığının rəsmi formalaşmasını başlatdı. Nadir Şahın hakimiyəti hərbi fəthlər və ərazi genişləndirmələrlə şənliklənib. O müvəffəq olaraq Qafqazın bir hissəsini, Mərkəzi Asiyani və şimali Hindistanı Persiyaya qaytarıb. Hərbi kampaniyaları Persiyaya böyük servət gətirdi və bu da onun hakimiyyətini daha da möhkəmləndirdi.
Mədəni və iqtisadi nailiyyətlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Nadir Şahın hakimiyyəti dövründə Afşarlıq xanlığı pers mədəniyyətinin və incəsənətinin bərpa edilməsini təmin etdi. Saray şairləri, alimləri və incəsənətçiləri təmin edərək pers dilində ədəbiyyat və memarlığın inkişafını dəstəklədi. Əlavə olaraq, Nadir Şahın iqtisadi inkişaf və idarəetdə tənzimləməsi siyasi sabitlik və idarəçilik sferalarını gücləndirməyə kömək etdi.
Çöküş və vərəqə
[redaktə | vikimətni redaktə et]İlk uğurlarına baxmayaraq, Nadir Şahın hakimiyyəti nəhayət çətinliklərlə üzləşdi. Onun gücün mərkəzləşməsi, yerli elitlərin ciddi müsəlmanlığı və hərbi kampaniyaları imperianın resurslarını gerilətdi və müxtəlif qrupların arasında narahatlığa səbəb oldu. 1747-ci ildə, Nadir Şah öldürüldü və bu da Afşarlıq xanlığında instabil dövrün və güc mübarizələrinin başlamasına səbəb oldu.
Nadir Şahın ölümündən sonra imperiya tezliklə parçalandı. Müxtəlif bölgə liderləri nüfuz üçün mübarizə apardılar və 1749-cu ildə güc mübarizəsi Afşarlıq dövlətinin daha kiçik xanlıqlara bölünməsinə səbəb oldu. Ağa Möhəmməd xan Qacar törətməsinin qurmağı ilə Qacar xanlığı təsəvvür edildi və nəticədə Afşarlıq xanlığının çökməsinə səbəb oldu.
Nəsil və təsir
[redaktə | vikimətni redaktə et]Afşarlıq xanlığının nəsilinə yanaşı, bu nəsil kompleks və çox tərəflidir. Onların hakimiyyəti nisbi olaraq qısa ömürlü olmasına baxmayaraq, onlar İranın siyasi, mə
| Sırası | Şah | Rəsmi | Hakimiyyətinin başlaması | Hakimiyyətinin sonlanması | Hakimiyyət müddəti | Möhürü | Sikkəsi | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Nadir şah Əfşar | .jpg)
|
8 mart 1736 | 20 iyun 1747 | 11 il 104 gün |
|
| |
| 2 | Adil şah Əfşar | 
|
6 iyul 1747 | 1 oktyabr 1748 | 1 il 87 gün | 
| ||
| 3 | Şahrux şah Əfşar | 1 oktyabr1748 | yanvar 1750 | 1 il 92 gün | 
| |||
| 4 | İbrahim şah Əfşar | 8 dekabr 1748 | 1749 | 
| ||||
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ "Nadir Shah | Biography, Empire, & Peacock Throne | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2023-07-19. 2015-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-14.
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Amanat, Abbas. Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831-1896. I.B.Tauris. 1997. ISBN 978-1845118280.
- Amanat, Abbas. Iran: A Modern History. Yale University Press. 2017. 1–992. ISBN 978-0300112542.
- Axworthy, Michael. The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B.Tauris. 2006. ISBN 978-1850437062.
- Fisher, William Bayne; Avery, P.; Hambly, G. R. G; Melville, C. The Cambridge History of Iran. 7. Cambridge: Cambridge University Press. 1991. ISBN 0521200954.
- Ali A. Bulookbashi və Farzin Negahban. "Afshār". Encyclopaedia Islamica Online.
- P. Oberling. "AFŠĀR". outledge & Kegan Paul/Encyclopædia Iranica.
- Ernest Tucker. . Encyclopaedia of Islam. 2012 https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/afshar-COM_23658?s.num=15&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=Azeri (#bare_url_missing_title).
- Georg Stöber. "Afshār". Encyclopaedia of Islam. 2010.