İranda Bəhailik

İranda qızlar üçün təşkil edilmiş Tərbiyə adlı bəhai məktəbi. (Tehran, 1933). Məktəb hökumətin qərarı ilə 1934-cü ildə qapadılmışdır.

İranda Bəhailik və ya İranda bəhai dini azlığı — İran İslam Respublikasında İslamdan sonra Bəhailik ən çox ardıcı olan ikinci din hesab olunur. İran, Bəhai dinin əsas fiqurlarından olan Bab, Bəhaullah və Əbdül-Bəha Abbasın doğum yeridir. Dəqiq sayları məlum olmasa da, İranda hal-hazırda 350 min civarında bəhai inancına mənsub şəxsin yaşadığı təxmin olunur. Bəhailik inancı İranda rəsmi şəkildə qadağan olunmuş və 1979-cu il İran İslam İnqilabından sonra sistematik şəkildə zülm görən bir inanc olaraq qalmaqdadır. 1979-cu ildə İranda yaşayan bəhailərin həbs olunması, onlara məxsus əmkakların yandırılması, bəhai mərkəzlərinin dağıdılması kompaniyası aparılmışdır.

Dövlətə bağlı din xadimləri tərəfindən insanlara Şiə vəhhabiliyi və ya ciddi təhlükə olaraq qəbul etdirilməyə çalışan bəhailərin vəziyyəti bu gündə İranda ağır olmaqda qalmaqdadır. 1979-cu ildən bu günə qədər ölkədə 200-dən çox şəxs öz inancına görə əvvəlcə həbs olunmuş, daha sonra isə öldürülmüşdür. Şiraz şəhərində yerləşən bəhai qəbirsanlıqlarının dağıdılması və ölkə üzrə bəhailərinin toplaşdığı mərkəzlərə silahlı basqınların edilməsi baş verən təziqlər arasında göstərilə bilər.

1983-cü ildə Muna Mahmudnizad və onunla birlikdə olan doqquz digər qadının sırf dini inancları səbəbindən edam edilməsi Şimali Amerika və Avropada böyük rezonansa səbəb olmuşdur. Bəhai dinin İrandakı vəziyyəti səbəbindən, dinin əsas şərtlərindən biri olan zəvvarlıq ziyarətləri tam olaraq icra olunmur. Belə ki, Bəhai dinində mövcud olan zəvvarlıq qaydalarına görə bəhailər həcc ziyarətləri zamanı Bağdad şəhərində yerləşən Bəhaullahın evi və Şiraz şəhərindəki Babın evini ziyarət etməlidirlər. İran hökuməti tərəfindən Şiraz şəhərində yerləşən Babın evi dağıdılmış və yerində məscid-bazar kompleksi tikilmişdir.

Say

İranın Yəzd şəhərində dağıdılmış bəhai məzarlığı. Bəhai dininə görə vəfat etmiş şəxs taxta, şüşə və ya daş tabutda olmaqla dəfn edilməlidir və bu qaydanı əsas gətirən bir çox iranlı di xadimi bəhai məzarlıqlarının dağıdılmasında heç bir problem görmürlər.

İran İslam Respublikasında yaşayan bəhai inancına mənsub şəxslərin dəqiq sayı baxımdan ciddi mənbələr mövcud deyildir. Dövlətin bəhai dinin mənsublarına qarşı apardığı siyasət nəticəsində bu sayı dəqiq olaraq öyrənmək heç bir zaman mümkün olmamışdır. İran Bəhai Məhfilinin məlumatına görə İranda 1979-cu il İran İslam İnqilabına qədər 500 minə qədər bəhai inancına mənsub şəxs yaşamışdır. 1979-cu il inqilabından sonra inancın daşıyıcısı olan şəxslərin bir çoxu məcburi şəkildə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalmışdır. Amerika Birləşmiş Ştatlarına mühacirət etmiş iran əsilli şəxslərin 15% yaxını bəhai inancına mənsub şəxslərdir və əsasən ölkənin qərb ştatlarında məskunlaşmışdılar.

1980-cı ildən etibarən dövlət səviyyəsində dinə qarşı aparılan təbliğat nəticəsində ölkədə yaşayan bir çox bəhai dinini dəyişdirməyə məcbur edilmiş, həbs edilmiş, ən yaxşı halda isə ölkəni tərk etməsinə şərait yaradılmışdır. Bu səbəbdəndir ki, İranda yaşayan digər dini azlıqların saylarında kiçik olsa belə artım baş verdiyi halda bəhai inancına mənsub şəxslərin saylarında azalma müşahidə olunmuşdur. Hal-hazırda İranda 320-350 min civarında bəhai inancına mənsub şəxsin yaşadığı ehtimal olunur və bu şəxslərin mütləq əksəriyyəti ictimai və sosial həyatlarında öz inanclarını gizlətmək məcburiyyətində qalırlar.

Məşrutə inqilabından sonra qəbul edilmiş yeni konstitusiyaya görə ölkədə yaşayan dini azlıq nümayəndələrinə parlamentdə təmsil olunmaq hüququ verilmişdir. İran parlamentində dini azlıqların rezervlənmiş yerləri olaraq tanınmış bu hüquqa görə İranda yaşayan etnik ermənilər ölkə parlamentində 2 nəfərlə, aysorlar, yəhudilər və zərdüştlərin hərəsi isə bir nəfər millət vəkili ilə təmsil olunmaqdadırlar.

Bəhai inancına məxsus şəxslərin sayı yuxarıda adı göstərilən dini azlıqların hər birindən daha çox olmasına baxmayaraq iran bəhailəri heç bir hüquqlara malik deyillər. Təxmini hesablamalara görə Tehran şəhərində 10 min bəhai yaşamaqdadır. Xorasan vilayətinin kəndlərinin demək olaraq ki, əksəriyyəti, İsfahan ostanının kəndlərində isə əhalinin 2/3 hissəsi bəhai inancına mənsubdur.

Arxa plan

Tehran şəhərində yerləşən və bəhai mərkəzi kimi məşhur olan Haziratu'l-Quds binasının dağıdılması. Sağ tərəfdə dayanmış şəxs İran İslam İnqilabından sonra ölkədəki əsas din xadimlərdən hesab olunan Məhəmməd Tağ Fəlsəfidir. O, bəhai mərkəzinin dağıdılmasına şəxsən nəzarət etmiş və bir necə saat ərzində bina tamamilə sökülmüşdür.

Bəhai dini qadın və kişi hüquq bərabərliyi, dünyanın təbii sərvətləri üzərində beynəlxalq nəzarətin qoyulması, vahid qlobal təhsil sistemi, Ümumdünya Sülhü və kollektiv təhlükəsizliyin qurulması, Bəşəriyyətin və Dinlərin Birliyi, Dünya Vətəndaşlığı, Beynəlxalq dilin qəbulu və planetimizdə yeni beynəlxalq münasibətlərin yaradılması ideyalarını təbliğ edir.

İran Bəhai dininin vətəni olmasına baxmayaraq, ölkə vətəndaşları – bəhailər mövcud siyasi rejimi tərəfindən ciddi şəkildə təqib olunurlar. Bəhailərin gündəlik həyatı dövlət tərəfindən qəbul edilmiş hüquqi sənədlər əsasında çərçivəyə salınıbdır: bəhailər ali təhsil, yaşa görə təqaüd almaq, dövlət idarələrində işləmək hüququndan məhrumdurlar; bəhai uşaqlarına məktəblərdə müsəlman uşaqları ilə bir parta arxasında oturmağa icazə verilmir (onlar rəsmən nəcis hesab olunur). Bəhai İcmasının BMT-dəki baş nümayəndəsi Bani Doqal jurnalistlərə açıqlamasında deyibdir:

İrandakı orta məktəblərdə təhsil almaq hüquqlarından məhrum edilmiş bəhai uşaqlara əlavə dərs verməkdə ittiham olunaraq, bu hərəkətləri ilə həmin uşaqları pis yola çəkməkdə günahlandırılmış Muna Mahmudnizad. Muna 1982-ci ilin 18 iyun tarixində Şiraz şəhərində digər 9 bəhai qadınla birlikdə mərkəzi stadionların birində edam edilmişdir.

İranda bəhailərin ən zəif zümrəsi sayılan məktəbli uşaqlar və yeniyetmələr ibtidai və orta məktəblərdə açıq-aşkar təhqir edilirlər. Bəzi hallarda azyaşlı məktəbliləri tənbeh etmək üçün onların gözlərini bağlayıb döyürlər. Məktəblərdə azyaşlı bəhai şagirdlərini məcbur edirlər ki, öz dini mənsubiyyətlərini bildirsinlər. Uşaqlar bəhai olduqlarını bildirdikdən sonra onlara hədə-qorxu gəlirlər. Məktəb məsulları bəzən şagirdlərdən tələb edirlər ki, onlar yenidən islama qayıtsınlar.

Son 30 ildə İran İslam Respublikası qurulandan bəri bəhai əqidəsinə görə 200 nəfərdən çox insan edam edilmişdir. Minlərlə insan isə heç bir rəsmi ittiham olmadan, aylarla, illərlə həbsxanalarda qalmalı olurlar.

Bu cür şiddətli təqib və zülm dalğası Bəhai dini icmasına qarşı ölkədə hələ də davam etməkdədir. Belə ki, 2008-ci il may ayında yenə də Bəhai icmasının işlərini idarə edən yeddi nəfər həbs edilərək Tehranda işgəncə mexanizmləri ilə məşhur olan Evin həbsxanasına salınmışlar. İttihamlar arasında onların İslam Respublikası əleyhinə təbliğat kimi ittiham da yer tutur.

İcma əlehinə tədbirlər

Bəhai liderlər qrupunun həbs olunması 30 ildir davam edən Bəhai icması əleyhinə başladılmış təqib kampaniyasının kontekstində baş vermişdir. Bu kampaniyaya aşağıdakı tədbirlər daxildir:

• Bəhai siyahılarınınn xüsusi dövlət orqanlarına paylanması və onların fəaliyyətlərinin nəzarət altında saxlanması;
• Bəhai evlərinə edilən reydlər və şəxsi əmlakın müsadirəsi;
• Həbs olunan bəhailərin sayınını kəskin şəkildə artması;
• İnformasiya vasitələrində bəhailər əleyhinə təbliğat aparmaqla onlara qarşı nifrət oyadılması;
• Bəhailərin evlərinə və mülklərinə mütəşəkkil hücumlar edilməsi;
• Bəhai qəbirstanlıqlarının və Müqəddəs Yerlərinin dağıdılması;
• Bəhailərin ali təhsil almaqdan məhrum edilmələri və uşaqların məktəbdə müəllimlər tərəfindən təhqir edilməsi;
• Bir sıra biznes sahələrinin bəhailər üçün qadağan edilməsi; bəhailərə banklardan kreditlər verilməsinin qadağan edilməsi;
• Evlərini bəhailərə kirayə verən insanlara bəhailəri evdən çıxarmaq üçün təzyiqlər edilməsi;
• Bəhailərlə ünsiyyət edən müsəlmanların hədələnməsi.

Bütün bunlar İran bəhailərinin müntəzəm olaraq məruz qaldıqları təqiblərin ancaq bir neçə formasıdır.

İranın hakim dairələrinin Bəhai məsələsi adı altında qəbul etdikləri 1991-ci il tarixli məxfi Memorandum Bəhai İcmasını tamamilə məhv etmək strategiyasının əsas istiqamətlərini müəyyən edir. Əli Xameneiin imzaladığı bu sənəd bəhailərin təhsil almalarına və qazanc yeri əldə etmələrinə bir sıra məhdudiyyətlər qoyulmasına çağırır ki, bu da Bəha icmasının boğulması və məhv olması məqsədi daşıyır.

Həmçinin bax

• Muna Mahmudnizad
• Bəhai düşmənçiliyi

Ədəbiyyat

• Brookshaw, Dominic Parviz; Fazel, Seena B., redaktorlar The Bahá'ís of Iran. Routledge Advances in Middle East and Islamic Studies. 12 (illustrated, reprint). Psychology Press. Oct 2, 2012 [2008]. ISBN 978-0-203-00280-3.
• Castellino, Joshua; Cavanaugh, Kathleen A. Minority Rights in the Middle East. Oxford University Press. 25 April 2013. 135–138. ISBN 978-0-19-967949-2.
• Moojan, Momen. The Baha'i Communities of Iran, 1851-1921. Oxford, UK: George Ronald. 2015. ISBN 978-0-85398-585-3. 2019-04-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-04.
• Shahvar, Soli. The Forgotten Schools: The Bahá'ís and Modern Education in Iran 1899-1934. International library of Iranian studies. 11 (illustrated). I. B. Tauris. 2009. ISBN 978-1845116835.

• Smith, Peter. Carole M. Cusack; Christopher Hartney (redaktorlar ). "The Baha'i Faith: Distribution Statistics, 1925–1949". Journal of Religious History. 39 (3). Dec 2014: 352–369. doi:10.1111/1467-9809.12207. ISSN 1467-9809.

• Mina Yazdani. "Higher Education under the Islamic Republic: the Case of the Baha'is". Journal of Educational Controversy. 10 (1). 2015.

• Yazdani, Mina. "Towards a History of Iran's Baha'i Community During the Reign of Mohammad Reza Shah, 1941-1979". Iran Namag. 2 (1). Spring 2017: 66–93. İstifadə tarixi: Mar 4, 2017.