Adi qarquşu
| Adi qarquşu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Klad: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Adi qarquşu |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Adi qarquşu (lat. Pyrrhula pyrrhula) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin sərçəkimilər dəstəsinin vüroklar fəsiləsinin qarquşu cinsinə aid heyvan növü.
Taksonomiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Avrasiya qarquşunu, 1758-ci ildə Karl Linney, özünün "Təbiət sistemi"nin 10-cu nəşrində, Loxia pyrrhula binominal adı altında vermişdir. Latın dilində olan pyrrhula sözünü ilk dəfə Aristotel yunan πυρρός (alov rəngli quş, πυρρός alov rəngli, πuyr yanğın: Pyrrha), "qurd yeyən quş" kimi işlətmişdir. Bu növlərin latın adı ilk dəfə 1555-ci ildə "Historiae animalium"da İsveçrə naturalisti Konrad Gesner tərəfindən istifadə edilmişdir.
Qarquşunun ən yaxın qohumları Pinicola cinsinə daxildir.
Yarımnövləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qarquşunun aşağıdakı subnövləri vardır:
- P. p. pileata W. MacGillivray, 1837 – Britaniya adaları
- P. p. europaea Vieillot, 1816 – Qərbi və Mərkəzi Avropa
- P. p. iberiae Voous, 1951 – cənub-qərbi Fransa dağları, şimali Portuqaliya və şimali İspaniya
- P. p. pyrrhula (Linnaeus, 1758) – Sibir və Orta Asiya arası, Oxot dənizinə qədər şimali, cənubi, mərkəzi və şərqi Avropa
- P. p. rossikowi Derjugin & Bianchi, 1900 – Türkiyə, Qafqaz və şimal-qərbi İran
- P. p. caspica Witherby, 1908 – Azərbaycan və şimali İran
- P. p. cineracea Cabanis, 1872 (Baikal bullfinch) – Sibir, Şimal-şərqi Qazaxıstan, Monqolustan və Çin
- P. p. cassinii S. F. Baird, 1869 – Rusiyanın Uzaq şərqi və şimal-şərqi Çin
- P. p. griseiventris Lafresnaye, 1841 – Rusiyanın Uzaq Şərqi, Çin, Koreya və Yaponiya.
- Daha əvvəl Avrasiya məkanında bir alt növü olaraq qəbul edilən Azor qarquşu (P. murina) artıq fərqli bir növ olaraq tanınır.
Təsviri
[redaktə | mənbəni redaktə et].jpg)
Quş kiçik bir ölçüyə malikdir, lakin sərçədən daha böyükdür. Başının üst hissəsi, dimdiyi və göz ətrafı — qaradır. İri lələk və quyruq lələkləri də mavi metallik rənglidir. Bel və quruq altı ağ rənglidir. Bel hissəsi, çiyin və boynu bozdur. Yanaqlar, boynun aşağı hissəsi, qarın və yanları qırmızıdır. Alt gövdənin rəng və tonlarının intensivliyi yarımnövlər və fərdi xüsusiyyətlərdən asılıdır. Dişilərin boyun ardı və çiyinləri bozdur. Belləri qəhvəyidir. Alt yanaqları, boyun, qarın və tərəflər boz-qəhvəyidir. Lələkləri əsasən oxra-qəhvəyi rənglidir. Yetkin və yaşlılardakı kimi "qara qapaq", orada cücələrin başında da olur.
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qarquşu bütün Avropada, Ön Asiya, Sibir, Kamçatka və Yaponiya da daxil olmaqla Şərqi Asiya ərazilərində məskunlaşmışdırlar. Cənub sərhədi təxminən şimal İspaniyanın, şimali Yunanıstanın, Apennin yarımadasının və Kiçik Asiyanın şimalını əhatə edir.
Qarquşu həm aranərazilərdə, həm də meşə zonasının şimalında yerləşən dağlıq və dağ meşələrində yaşayır. Qarquşu, meşə boyunca Rusiyada yayılmışdır və qismən, qıvrımlı ağacların qərbdən şərqə doğru olduğu meşə-çöl zonasıdır.
Qidalanma
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarquşu qalın yeraltı ilə meşələrdə yaşayır, buna həmçinin baharatlarda və şəhər parklarında (xüsusilə köklənmə zamanı) da rast gəlmək olar. Yaz aylarında quş həm də sıx meşələrdə və yüngül meşələrdə yaşayır, lakin nadir hallarda fərqlənir. Qışda qarquşu topaları parkın yarpaqsız ağacları üzərində fərdi quşlar kimi fərqlənir. Erkək qarquşunun sinəsi çəhrayı-qırmızı rəngdə, dişilərdə qəhvəyi-boz rəngdə olur. Qarquşu əsasən məskunlaşan quşlara aiddir, yalnız qış üçün şimal tayqasından, Orta Asiya və Şərqi Çindən keçən köçərilərə tamamilə qarışır.
Qarqauşu çörək, toxum, qönçə, bəzən araxis və giləmeyvə (xüsusilə, quşarmudu) qidalanır. Meyvələri yeyərkən, pulpa buraxaraq onlardan toxum yeyir. Balalarını əsasən bitki mənşəli qidalandırır, həşərat və giləmeyvə əlavə edir.
İynəyarpaqlı və qarışıq meşələrdə cinslər, küknar çox olan əraziləri üstün tuturlar, minimal — şam meşələrində də məskunlaşırlar.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- ↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3