Bandalılar
Bandalılar, 1) Köhnəbandalılar, eli-elatlar, vadanlar — Şərqi İndoneziyada (Nuxu-Çit adası, Kay arxipelaqı) Ambon-Timor xalqlarından biri. Sayları 3 min nəfərdir (1998)[1]. Şərqi İndoneziya keçid irqi qrupuna mənsubdurlar. Banda, yaxud eli-elat dilində danışırlar. Key və İndoneziya dilləri də yayılmışdır. Dindarları müsəlmandır. Bandalılar Banda adalarının aborigenlərinin, həmçinin gəlmə İndoneziya, Çin və ərəb komponentlərinin əsasında təşəkkül tapmış orta əsr ticarət etnosunun nəsilləridir. XIV–XVI əsrlərdə Avropa bazarlarında böyük tələbat duyulan fındıq və Hind qozu becərilməsi və satışı ilə məşğul olmuşdur. Avropalılar Banda adalarına gələnədək burada orang kaya ("zəngin kişi")nin başçılıq etdiyi oliqarxiya hakimiyyət formasından istifadə olunmuşdur. Mənbələrə görə, XVI əsrin əvvəllərində Bandalıların sayı 2500–3000 nəfərə çatırdı. Adalar XVI əsrdə portuqaliyalılar, XVII əsrin əvvəllərində isə Hollandiya Ost-Hind şirkəti tərəfindən işğal olunmuşdur. Hollandlar silah gücünə yerli əhalini ağır şərtlərlə sülh müqaviləsi bağlamağa məcbur etdilər.[2]. Müqavilə şərtlərinə yerli əhalinin əməl etmədiyini görən hollandlar yapon muzdluların köməyi ilə yerlilərin varlı və nüfuzlu adamlarını qılıncdan keçirdi.[3][4][5][6][7][8] Hollandlar Banda adalarına gələnədək bu ərazidə 13–15 min nəfər yaşayırdı. Ədviyyat ticarətini tamamilə ələ keçirmək məqsədilə apardığı mübarizənin gedişində holland müstəmləkəçiləri 1621-ci ildə Bandalıların əksəriyyətini qırmışlar, sağ qalan təxminən 1000 nəfərə yaxın sakin Molukk arxipelaqının adalarına köçmüş və tədricən yerli əhali (ambonlular, geserlər və b.) ilə qaynayıb qarışmışlar.[9]. Yerli əhaliyə divan tutan müstəmləkəçilər ələ keçirdikləri geniş torpaq ərazilərini holland plantatorları arasında bölüşdürdülər.
1810-cu ildə Hollandiya İngiltərə ilə kəskin ziddiyyətdə olan Napoleon Fransasından vassal asılılığına düşəndən sonra bandalıların yaşadıqları ərazi fransızlarla ingilislər arasında mübarizə meydanına çevrildi.
Nuxu-Çit adalarında Bandalılarla kaylar arasında konsolidasiya prosesi gedir. Əsas məşğuliyyətləri tropik toxa əkinçiliyi (meyvəköklülər, paxlalılar, meyvələr), balıqçılıq, ticarətdir. Folklor (çariça Boiratan haqqında rəvayətlər silsiləsi) saxlanılır.
2)Orand-bandalılar — İndoneziyanın Banda adalarında etnik birlik. Sayları 12,5 min nəfərdir (1998). Malayya dilinin Ambon dialektində (melayu-ambon) danışırlar. Dindarları müsəlmandır, xristianları da var. 1621-ci ildə yerli bandalıların qovulmasından sonra holland müstəmləkəçilərinin İndoneziyanın Timor və digər adalarından ədviyyat yetişdirmək üçün gətirdikləri fəhlələrdən təşəkkül tapmışlar. Etnik tərkibin müxtəlifliyi sürətlə kreollaşmaya səbəb olmuşdur. Əsas ənənəvi məşğuliyyətləri qoz yetişdirmək, tropik toxa əkinçiliyi (tərəvəz və meyvə) və balıqçılıqdır. Maddi-mənəvi mədəniyyətləri zəif öyrənilmişdir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 3-cü cild: Babilistan – Bəzirxana (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2011. səh. 158. ISBN 978-9952-441-07-9.
- ↑ Hannard (1991)
- ↑ Simon Worrall. "The world's oldest clove tree". BBC News. 23 June 2012. 7 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 September 2012.
- ↑ Simon Worrall. "The world's oldest clove tree – BBC News". bbc.com. 23 June 2012. 26 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- ↑ 记者来鸿：阿和的传奇 Arxivləşdirilib 2017-12-29 at the Wayback Machine BBC China
- ↑ "Reigniting the Mystique of the 'Spice Islands' to Benefit Farmers". matatraders.com. 16 December 2011. 30 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- ↑ "Nothing changes". herbicidefree.co. 18 January 2014. 17 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- ↑ "1542–1820 AD/CE". lloydthomas.org. 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-06.
- ↑ Hanna 1991, p.54; Loth 1995, p.18