Köməkçi nitq hissələri

Köməkçi nitq hissələri — Azərbaycan dilinin qrammatikasında nitq hissələrinin növlərindən biri.

Növləri

Köməkçi nitq hissələrini əsas nitq hissələrindən fərqləndirən cəhətlər bunlardır:

1. Əsas nitq hissələri həm qrammatik, həm də leksik mənası var. Lakin köməkçi nitq hissələrinin yalnız qrammatik mənası var.
2. Əsas nitq hissələri suala cavab verir, köməkçi nitq hissələrinin isə heç bir sualı yoxdur.
3. Əsas nitq hissələrinin sintaktik vəzifəsi var və cümlə üzvü ola bilir. Köməkçi nitq hissələrinin isə sintaktik vəzifəsi yoxdur və heç bir cümlə üzvü olmur.
4. Əsas nitq hissələri həm leksik, həm də qrammatik şəkilçi qəbul edir. Köməkçi nitq hissələri isə heç bir şəkilçi qəbul etmir.

Köməkçi nitq hissələri bunlardır: qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida.

Qoşma

İsmin adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq hallarında olan sözlərə qoşularaq müəyyən məna çaları yaradan köməkçi nitq hissəsinə qoşma deyilir. Qoşmanın 9 məna növü var:

1. Birgəlik, vasitə, alət
2. Zaman
3. Məsafə
4. İstiqamət
5. Bənzətmə
6. Fərqləndirmə
7. İstinad
8. Səbəb, məqsəd
9. Aidlik

Bağlayıcı

Bağlayıcı sözlər, cümlələr, abzaslar və mətnlər arasında əlaqə yaradır, onları qrammatik cəhətdən bir-birinə bağlayır. Sintaktik funksiyasına görə (cümlədəki vəzifəsinə görə) bağlayıcılar iki yerə bölünür:

1. Tabesizlik bağlayıcıları
2. Tabelilik bağlayıcıları

Tabesizlik bağlayıcılar

Tabesizlik bağlayıcıları bərabərhüquqlu üzvləri — cümlənin həmcins üzvlərini, eləcə də tabesiz cümlənin tərəflərini birləşdirir. Tabesizlik bağlayıcılarının 6 qrammatik məna növü var:

1. Birləşdirmə
2. Qarşılaşdırma
3. Bölüşdürmə
4. İştirak
5. İnkar
6. Aydınlaşdırma

Tabelilik bağlayıcıları

Tabelilik bağlayıcıları yalnız tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərini əlaqələndirir. Tabelilik bağlayıcılarının 4 qrammatik məna növü var:

1. Aydınlaşdırma
2. Səbəb
3. Güzəşt
4. Şərt

Həmçinin bax

• Nitq hissələri
• Əsas nitq hissələri

Mənbə

• Azərbaycan dili. Hədəf Nəşrləri. X nəşr.