Ağac iyesi
Ağac iyesi — tatar ve türk mifologiyasında ağacın qoruyucu ruhu. Müxtəlif dillərdə Ağaç (Ağaş, Ağas, Yağaç, Yığaç, Cığaç, Eves) İyesi olaraq da tanınar. Monqolcada Mod (Modun, Modon) Ezen olaraq keçər.
Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hər ağac üçün fərqli bir iye vardır. Xüsusilə böyük, yaşlı və müqəddəs sayılan ağacların mütləq bir iyesi vardır. Bəzən mənfi xüsusiyyətlər də daşıyan Ağac iyesinin bütün bədəni ağac kimi qabıqlarla və tüklərlə örtülüdür. Çürümüş yarpaq və ağac qabığı kimi iy verər. Ağac iyesi bir yerdən başqa bir yerə havada uçaraq gedə bilər. Bütün bədəninə yarpaqlar yapışmış, saçı, saqqalı bir-birinə qarışmışdır. Bəzi əfsanələrdə sehrli gücləri olan qanadlı bir atı olduğu deyilər. Bundan başqa ağac növləri ilə əlaqəli olaraq müxtəlif iyelər ola bilər. Məsələn; Palıd iyesi, Kavak iyesi, Söyüd iyesi, Şam iyesi, Qoz iyesi, Qayın iyesi, Çinar iyesi, Ardıc iyesi, Gürgen iyesi, Tut iyesi, Ərik iyesi, Armud iyesi, İydə iyesi, Sərv iyesi, Albalı iyesi, Cökə iyesi kimi ... Türk mədəniyyətində ağac əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Xüsusilə xarici görünüşü yaxşı olan olan ağaclar Uluqayını xatırlatdığı üçün hörmət göstərilir. Ağac daim Uluqkayın anlayışı ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Türklərdə alma ağacı böyük bir əhəmiyyətə malik olması, əncir və zeytun ağacları isə İslami dininiin təsiriylə müqəddəslik qazanmışdır. Çünki Quran-ı Kərimdə bu ağac (və / və ya meyvələri) üzərinə and eiçilir: "Əncir və zeytuna and olsun ki..." (Tin surəsi, 1. Ayə). Buddizmin qurucusu olan Budda bir ağacın altında düşünərək həqiqətə çatmışdır. Zeytun Aralıq dənizi və Egey mədəniyyətində çox əhəmiyyətli bir yerə sahib olub, Qərb mifologiyalarında vurğulanır. Türklərdə isə ağacın növündən çox böyüklüyü və ehtişamı ön plana çıxar.
Meşə iyesi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Meşə iyesi - türk, tatar və altay mifologiyasında və xalq inancında meşə ruhudur. Ağac iyesinə çox bənzər xüsusiyyətlər daşıyır. Orman iyesi və ya Urman iyesi ya da "Yış iyesi" olaraq da bilinər. Toxay iyesi də deyilir. Monqollar isə Seber (Sibir) Ezen və ya Oy (Oyın) Ezen deyərlər. Meşənin qoruyucu ruhudur. Hər meşə üçün fərqli bir iye vardır. Kefi yerində olduqda qalın səslə mahnı oxuyur. Palıd ağacı qılığındadır. Ağaclara hər il yeni bir xalqa əlavə edərək onları böyüdür. Qır saçlı, ağ saqqallı bir qocadır. Uzun boyludur, əlində uzun bir çubuq vardır. Tunguslar Ura Amaka deyə bəhs edərlər.
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
(Ağ/Ak) kökünden törəmişdir. Müxtəlif növləri olan odunlu bitki. Ağmak (yuxarı çıxmaq) hərəkətiylə əlaqəlidir. Uzanma mənası daşıyır. Bu məzmunda göyə doğru olmağı bildirir.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
