Atlı xalq nəzəriyyəsi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Atlı xalq nəzəriyyəsi (騎馬民族説, Kiba minzoku setsu?) – Qədim Yaponiyada ilk mərkəzi dövlətin Koreyadan gələn və Yaponiyanı işğal edən atlı xalq tərəfindən qurulduğunu müdafiə edən nəzəriyyə.[1] Atlı xalq nəzəriyyəsinin standart versiyası Tokio Universitetinin professoru Eqami Namio tərəfindən işlənib hazırlanmış, nəzəriyyəsindən 1948-ci ildə Yaponiya mədəniyyətinin köklərinə həsr olunmuş simpoziumda və "Atlı xalq dövləti" kitabında bəhs etmişdir.[1]

Haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaponiyanın ən böyük kofunu olan, IV əsrə aid Daysenryo. Atlı xalq nəzəriyyəsinə görə qıfılşəkilli kofunlar atlı xalqla təmas nəticəsində ortaya çıxıb.

Eqami Namiodan əvvəlki Yaponiya alimləri Yaponiya mədəniyyətinin formalaşmasında Çin, Koreya, Şimal-şərqi və Cənub-şərqi Asiya, Sakit okean adalarının təsirinin olduğunu qəbul etsələr də, bunların ölkədə artıq formalaşmış olan unikal Yaponiya mədəniyyətinə əlavələr olduğunu bildirirdilər.[1] İkinci dünya müharibəsinin başa çatmasından əvvəlki dövrdə Yaponiya tarixçiləri Yaponiyanın mənşəyini sorğulamağa cəsarət etmirdilər.[2] 1942-ci ildə tarixçi Tsuda Sokiçi ilk 9 imperatorun həqiqətən mövcud olub-olmadığını sorğuladığı üçün həbs olunmuşdu.[2] 1945-ci ildən etibarən Yaponiyanın mənşəyi ilə bağlı araşdırmalar yenə populyar olmuşdur.[2]

1948-ci ildə İşida Eyiçiro tərəfindən keçirilən "Yaponiya xalqı və mədəniyyətinin mənşəyi və Yaponiya dövlətinin formalaşması" simpozimunda ilk dəfə Eqami Namio tərəfindən Atlı xalq nəzəriyyəsi ortaya atılmışdır.[2] Simpoziumda etnoloq Oka Masao və arxeoloq Yavata İçiro da iştirak etmişdirlər.[2]

1948-ci ildəki simpozium tarixçi Oka Masaoya təsir etmiş və nəzəriyyəni genişləndirmişdir.[1] Masao bildirmişdir ki, Yaponiya mədəniyyətinin formalaşması cənubi Çin və Cənub-şərqi Asiyadan gələn 3 mədəni axınla bərabər, Mançuriyadan Koreyaya, ordan da Yaponiyaya gələn dördüncü axınla baş vermişdir.[3] Onun fikrincə Altay dillərinin birində danışan köçəri xalqlardan biri 5 qəbilə ilə Yaponiyaya gələrək işğalçı siyasət yürütmüşdür.[3] Masao bu qrupu "imperatorluq irqi" (tenno zoku) adlandıraraq Kofun dövrünün (300–710) kurqan mədəniyyəti ilə əlaqələndirmişdir.[3] Namio iddia etmişdir ki, bu atlı xalq Kofun dövrünün sonlarında Yaponiyanı işğal etmiş və Yamato klanının imperatorluq xəttinin əsasını qoymuşdular.[3] Nəzəriyyəyə görə Yaponiyanın mifik 10-cu imperatoru olan İmperator Sucin və ya digər adı ilə Mimakiirihiko əslən Cənubi Koreyadan idi və bu işğalın lideri idi.[4]

Namio nəzəriyyəsinə dəstək kimi Kofun dövrünün sonundakı mədəni dəyişikliyi göstərmiş və bu mədəni dəyişikliyin atlı xalq tərəfindən qaynaqlandığını irəli sürmüşdür.[4] O, həmin dövrün arxeoloji qazıntılarını sübut kimi təqdim etmişdir.[4] İddiasına görə həmin dövrə aid qızıldan hazırlanmış zərgərlik məmulatları qitədən gətirilib, çünki VIII əsrə qədər Yaponiyada qızıl resursları kəşf edilməmişdir.[4] Dövrün qızılişləmə texnikasının da Koreyaya aid olduğu güman olunur. Namioya görə alətlərin pərçimləmə texnikası V əsrə qədər Yaponiyaya məlum olmamamışdır və Koreyadan gəlmişdir.[4] Namio dövrün yapon silah, geyim, dekorativ əşya, zirehlərinin Şimali Asiyada yaşayan syanbilər, puyolar, hunlar, koquryolar kimi atlı xalqlardan gəldiyini, haniva heykəllərinin də bir atlı xalqın Yaponiya işğalı nəticəsində yarandığını düşünmüşdür.[4] Nəzəriyyənin digər bir vacib elementi isə Kofun dövrünün qıfılşəkilli qəbirlərinin atlı xalqla əlaqələndirilməsidir.[4]

Nəzəriyyə üzərində işləyən digər alim Qeri Ledyard isə "Nihon Şoki"ni araşdırmış və orada Yaponiyanın IV əsrdə Koreyanı işğal etmək cəhdləri barədə məlumatların həqiqəti əks etdirmədiyini bildirmişdir.[4] Onun fikrincə, "Nihon Şoki"də yaponların fəaliyyəti kimi göstərilən hərbi fəaliyyətlər əslində Şimali Asiyadan gələn atlı xalq olan puyolara aiddir.[4] Ledyardın fikrincə puyolar Koreyanı işğal edərək Pekçe dövlətini qurmuş, daha da Yaponiyanın Kyuşu adasına irəliləyərək Yamatonu tutmuş və IV əsrin sonunda İmperator Ocinin başçılığı altında ilk mərkəzi Yaponiya dövlətini qurmuşdurlar.[4] Ledyardın iddiasına əsasən bu hadisədən bir neçə əsr sonra tərtib olunmuş "Nihon Şoki"dəki "Yaponiyanın Koreya işğalı" hadisələri əslində budur və Kyuşu hərəkatı əslində İmperator Cimmu əfsanəsinin yaranmasının mənbəyidir.[4] Ledyardın iddialarını dəstəkləyəcək konkret tarixi qeydlər tapılmamışdır.[4]

Tənqid[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atlı xalq nəzəriyyəsi heç vaxt geniş şəkildə qəbul olunmayıb və nəzəriyyəti sübut edən konkret dəlillər tapılmayıb. Namionun nəzəriyyəsini təkzib etməyə çalışan alimlər iddia edirlər ki, Namio nəzəriyyəsini doğru göstərmək üçün xronologiyanı manipulyası edərək məzarların tarixlərini işğal dövrü ilə uyğunlaşdırmağa çalışıb.[5] Namio Kofun dövrünün qıfılşəkilli qəbirlərini atlı xalqla əlaqələndirsə də, nəzəriyyənin tənqidçiləri qıfıl formasının Yaponiyaya xas olduğunu, Koreyada isə kvadrat və dairə formasına üstünlük verildiyini bildirir.[4] Həmin qəbirlərdə arxeoloji qazıntılar qadağan olduğu üçün geniş tədqiqat işləri aparılmamışdır.[4]

Nəzəriyyənin tənqidçiləri Yaponiyada ilk mərkəzi dövlətin işğalçı atlı xalq tərəfindən deyil, yaponların özləri tərəfindən diplomatiya və ticarət kimi sülhpərəst metodlarla qurulduğunu düşünürlər və buna sübut olaraq dövrün bir çox qıfılşəkilli qəbrində tapılmış bürünc güzgüləri göstərirlər.[4]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 Perkins, 1991, 134
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Kodansha Encyclopedia of Japan. səh. 229
  3. ↑ 1 2 3 4 Perkins, 1991, 135
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Edwards, 1983
  5. ↑ "The Horse-rider Theory in Ancient Japan". World History Encyclopedia (ingiliscə). 2022-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 avqust 2021.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Atlı_xalq_nəzəriyyəsi&oldid=7470152"