Məzmuna keç

Azərbaycan Demokrat Firqəsi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Bu məqalə Azərbaycan Demokrat Firqəsi haqqındadır. 1991-cı ildə yaranmış partiya üçün Azərbaycan Demokrat Partiyası səhifəsinə baxın.

Azərbaycan Demokrat Firqəsi — 1945-ci il sentyabrın 3-də Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən yaradılmış partiya.

Azərbaycan Demokrat Firqəsi 1945-ci il sentyabrın 3-də Təbrizdə Təbrizdə 77 nəfərdən ibarət qrup tərəfindən yaradılıb.[1][2][3] Elə həmin gün Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) yarandığını və onun məqsəd və vəzifələrini elan edən müraciətnamə yayıldı.[4][2] Partiyanın əsas vəzifə və tələbləri bunlar idi:[2] 1945-ci ilin sonunda partiyanın rəsmi mətbuat orqanı olan Azərbaycan qəzetində onun 70 minlik üzvünün tərkibi verilib. Bu məqaləyə görə partiya üzvlərindən 56 mini kəndli, 6 mini fəhlə, 3 mini sənətkar, 2 mini tacir, 2 mini ziyalı, 500 nəfəri mülkədar 100 nəfəri isə molladır.[5]

  • Azərbaycan xalqına daxili azadlıq və mədəni muxtariyyət verilməsi.
  • Məktəbdə dərslərin Azərbaycan (üçüncü sinfə qədər ancaq Azərbaycan dilində) və fars dillərində aparılması.
  • Azərbaycanlıların məclisdə daha ədalətli və mütənasib şəkildə (deputatların 1/3 Azərbaycandan seçilməlidir) təmsil olunmaları.
  • Həmin vəzifələri yerinə yetirmək ucün əyalət və vilayət əncümənlərinin təşkil edilməsi.

25 gün ərzində partiya üzvlərinin sayı 10 mini keçib.[6] Tudə Partiyasının Azərbaycan Əyalət Komitəsi ilə birləşdikdən sonra partiya üzvlərinin sayı 70 minə çatıb.[7] 1945-ci il oktyabrın 2-də Təbriz şəhərində partiya üzvlərindən seçilmiş 237 nümayəndənin iştirakı ilə Azərbaycan Demokrat Partiyasının birinci təsis qurultayı keçirilib.[8]

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra partiya mühacirətdə fəaliyyət göstərib. 1947-ci ilin dekabrın 2-də Azərbaycan qəzetinin mühacirətdə ilk sayı çap olunub.[9] Seyid Cəfər Pişəvəri dünyasını dəyişdikdən sonra partiyaya 1947-ci ilin noyabr ayından 1954-cü ilin sentyabr ayınadək Sadıq Padeqan, 1954-cü ilin sentyabr ayında 1959-cu ilin avqust ayınadək Mirqasım Çeşmazər, 1959-cu ilin avqust ayından 1979-cu ilin oktyabr ayınadək Qulam Yəhya, 1979-cu ildən isə Əmirəli Lahrudi rəhbərlik edib.[10]

1946-cı ildə firqə üzvlərinin sayı 360.000 nəfər olduğu halda onlardan yalnız 3122 nəfəri mühacirət edib.[11]

  1. Həsənov, 2004. səh. 100
  2. 1 2 3 Mustafayev, 1998. səh. 89
  3. Bərdəli, 2007. səh. 33
  4. Atabaki, 2000. səh. 102
  5. Cənubi Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi (az.). II. Qanun nəşriyyatı. 2013. 312. ISBN 978-9952-26-639-9.
  6. Həsənov, 2004. səh. 110
  7. Həsənov, 2004. səh. 111
  8. Həsənov, 2004. səh. 113
  9. XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar, 1990. səh. 181
  10. Balayev, Xaqan. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin mühacirətdə fəaliyyəti (PDF) (az. və türk). TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi. 2010. 79. eISSN 1309-4033.
  11. Azərbaycan xalqının azadlığı uğrunda mübarizlər, 2005. səh. 11