Azərbaycanda YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısı
Azərbaycandan YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına 13 qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi daxildir (2018-ci il üçün). İlk nümunə olan Azərbaycan muğamı 2008-ci ildə siyahıya daxil edilib.[1]
Mündəricat
Siyahılar[redaktə | əsas redaktə]
Nümunə siyahısı[redaktə | əsas redaktə]
# | Ad | İllüstrasiya | Növ | Bölgə | İl | № |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Azərbaycan muğamı | ![]() |
ifaçılıq sənətləri | 2008 | 39 | |
2 | Azərbaycan aşıq sənəti | ![]() |
ifaçılıq sənətləri | 2009 | 253 | |
3 | Novruz bayramı[qeyd 1] | ![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
2009 | 1161 | |
4 | Azərbaycan xalça toxuculuğu | ![]() |
ənənəvi sənətkarlıq | 2010 | 389 | |
5 | Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti və onun hazırlanma ustalığı |
![]() |
ifaçılıq sənətləri, ənənəvi sənətkarlıq |
2012 | 671 | |
6 | Qadın baş örtüyü kəlağayının düzəldilməsi və geyinməsi ənənəvi incəsənəti və onun simvolizmi |
ənənəvi sənətkarlıq | Şəki və Basqal | 2014 | 669 | |
7 | Lahıc misgərlik sənəti | ![]() |
ənənəvi sənətkarlıq | Lahıc | 2015 | 675 |
8 | Lavaş[qeyd 2] | ![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
2016 | 1181 | |
9 | Dolma hazırlama və paylaşma ənənəsi |
![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
2017 | 1188 | |
10 | Kamança[qeyd 3] | ![]() |
ifaçılıq sənətləri, ənənəvi sənətkarlıq |
2017 | 1286 | |
11 | Dədə Qorqud dastan mədəniyyəti, nağılları və musiqisi[2] |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
2018 | [4] |
Təcili qorunma ehtiyacı olan qeyri-maddi irs[redaktə | əsas redaktə]
# | Ad | İllüstrasiya | Növ | Bölgə | İl | № |
---|---|---|---|---|---|---|
12 | Qarabağ atı ilə oynanılan Çovqan atüstü oyunu |
![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
2013 | 905 | |
13 | Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri – yallı, köçəri, tənzərə |
![]() |
ifaçılıq sənətləri | Naxçıvan | 2018 | 1190 |
Ən yaxşı mühafizə praktikaları[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycandan bu siyahıya heç bir nümunə daxil deyil.
Nominasiyalar[redaktə | əsas redaktə]
Davam edən nominasiyalar[redaktə | əsas redaktə]
# | Ad | Rəsm | Növ | Bölgə | İl | № |
---|---|---|---|---|---|---|
14 | Nar bayramı, ənənəvi nar festivalı |
![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
Göyçay | 2020 | [5] |
15 | Azərbaycanda miniatür sənəti | ![]() |
ənənəvi sənətkarlıq | 2020 | [6] |
Ehtiyatdakı nominasiyalar[redaktə | əsas redaktə]
# | Ad | Rəsm | Növ | Bölgə | İl | № |
---|---|---|---|---|---|---|
16 | Balabanın hazırlanma və ifa edilmə ustalığı |
![]() |
ifaçılıq sənətləri, ənənəvi sənətkarlıq |
2013 | [7] | |
17 | Nicin mədəni mühiti | ![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
Nic | 2012 | [8] |
18 | Qırmızı Qəsəbənin mədəni mühiti |
![]() |
sosial təcrübələr, ayin və bayramlar |
Qırmızı Qəsəbə | 2012 | [9] |
Xəritə[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycan mədəni irsi digər ölkələrin siyahısında[redaktə | əsas redaktə]
Ermənistan 2014-cü il və 2017-ci ildə müvafiq olaraq lavaş və Köçəri rəqsini öz UNESCO siyahısına daxil etmişdir. Bunlardan birincisi 2016-ci ildə, ikincisi isə 2018-ci ildə Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. Bundan başqa Ermənistanın iddiasında olduğu dolma və kamança Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs siyahısı 2017-ci ildə daxil edilmişdir.
Zorxana (İran, 2010)[redaktə | əsas redaktə]
![]() | |
---|---|
![]() |
Yallı Zorxana rəqsi |
![]() |
Zorxana ifası |
![]() |
Zorxana "Qorxma mən səninleyem 1919" filmində |
![]() |
Zorxana Novruz bayramında |
İran sivilizasiyasının tədqiq edən İranika ensiklopediyasına görə, İrandan sonra zorxananın yayıldığı ikinci ərazi Azərbaycandır.[3]
Zorxana Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində FO0105000001 nömrəsi ilə qeyd edilib.[4]
Koroğlu (Türkmənistan, 2015)[redaktə | əsas redaktə]
![]() | |
---|---|
![]() |
Cəngi Koroğlu |
![]() |
Çartoyu Koroğlu |
![]() |
Misri Koroğlu |
![]() |
Dəli Koroğlu |
![]() |
Koroğlunun Durnatel səfəri |
![]() |
Novruzu Koroğlu |
2015-ci ildə Koroğlu dastanının türkmən versiyası Türkmənistanda YUNESCO-un dünya irsi siyahısına daxil edilib. Koroğlu dastanı azərbaycanlılar arasında çox məşhurdur. Koroğlunun mənşəyi olaraq İran Azərbaycanı, Qafqaz və ya Şərqi Anadolu göstərilir. İlya Berezin Koroğlunu Azərbaycan xalq ozanı olaraq təqdim edir.[5] Koroğlunun fars-Azərbaycan dilindəki əlyazması Fransanın Milli Kitabxanasında saxlanılır. Bu əlyazmada fars nəsri və Azərbaycan dilindəki qoşmalar bir-birini əvəz edir.[6][7]
Koroğluya aid bir çox xalq mahnıları vardır. Üzeyir Hacıbəyov bu dastanın motivləri əsasında "Koroğlu" operasını yazmışdır. Bundan başqa Koroğluya Azərbaycan bir çox rəsm və heykəl əsərləri, həmçinin film həsr edilmişdir.
Koroğlu Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində FL0104010002 nömrəsi ilə qeyd edilib.[8]
Corc Səndin Koroğlu dastanının fars-Azərbaycan dilindəki əlyazmasına həsr etdiyi rəsm
"Koroğlu" operası
"Koroğlu" operası
"Koroğlu" filmi
Plov (Özbəkistan, 2016)[redaktə | əsas redaktə]
Hazırlanma üsuluna, tərkib zənginliyinə, süfrəyə təqdim etmə qaydalarına görə Azərbaycanda plovun üç növü – daşma plov, süzmə plov və döşəmə plov geniş yayılmışdır. Bu plov növləri içərisində daşma plov hazırlanma qaydasına görə daha bəsit olub digər plov növlərinə nisbətən qədimliyi ilə seçilir. Onu hazırlamaq üçün saxsı çölməyə tökülən düyünün üzərinə su əlavə edilir, suyu tam çəkilənə qədər bişirilir. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində plovun bu növü “çəkmə”, südlə su qarışığında bişirilirsə, “südlü plov” adlanır. Daşma plovdan fərqli olaraq, çəkmə plovun düyüsünə xırda-xırda doğranmış ət, südlü plova isə zövqdən asılı olaraq kişmiş, qaysı, xurma, hətta doğranmış balqabaq da əlavə olunur. Daşma plov süfrəyə, bir qayda olaraq, isti-isti və ya soyuq şəkildə verilir. Lənkəran bölgəsində bu plov səfər yeməyi kimi də hazırlanır. Bunun üçün axşamdan bişirilən plov bir müddət çölməkdə saxlanır, çölməyin formasını aldıqdan sonra onu dəsmala büküb səfər yeməyi kimi yola tədarük edirlər. Çörəyin düyü ilə əvəzləndiyi bu bölgədə daşma plov yemiş-qarpızla, soğanla, şor balıqla, yağla, qatıqla yeyilir.
Plov Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində ST0901120001 nömrəsi ilə qeyd edilib.[9]
Xıdırəlləz (Makedoniya və Türkiyə, 2017)[redaktə | əsas redaktə]

2017-ci ildə Xıdırəlləz "Yaz bayramı" olaraq Türkiyə və Makedoniyada YUNESCO-un dünya irsi siyahısına daxil edilib. Bu ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycanda Xıdırəlləz "Qış bayramı" kimi, 10 fevralda (Kiçik Çillənin 10-cu günündə, Novruz bayramından 6 həftə əvvəl) keçirilir. Kiçik Çillə və ya Xızır Nəbi bayramı adlandırılan bu bayramda müxtəlif şənliklər təşkil edilir, gənclər və uşaqlar evləri gəzərək hədiyələr toplayır, şeirlər oxunur, oyunlar oynanılır. Yemək olaraq xəşil və plov bişirilir.[10]
Azərbaycanlıların etnik qrupu olan qarapapaqların Türkiyədə yaşayan qrupu Anadolu türklərindən fərqli olaraq Xızır Nəbi bayramını mayda yox, fevralda qeyd edirlər.[11] Quba rayonunun Xınalıq kəndində Xıdır Nəbi türbə-məscid yerləşir. Bundan başqa Xızır Nəbi "Aşıq Qərib" dastanının Azərbaycan versiyasının qəhrəmanıdır. "Xıdır İlyas" Azərbaycan xalq oyunlarından biridir, ona aid nəğmələr vardır. Azərbaycan aşığı Miskin Abdal öz şeirində onun adını çəkir:
![]() |
Bu tac, bu taxt qılınc vəfa,
Şıx oğlu Şah İsmayıla. Xızır Nəbi ol Mustafa, Olsun pənah İsmayıla. |
![]() |
Xıdır Nəbi Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində DB0204010002 nömrəsi ilə qeyd edilib.[12]
Qeydlər[redaktə | əsas redaktə]
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ Azerbaijan - Information related to Intangible Cultural Heritage (ing.)
- ↑ Qazaxıstan və Türkiyə ilə birlikdə
- ↑ [1]
- ↑ intangible.az. "Zorxana oyunları". İstifadə tarixi: 2018-10-02.
- ↑ Березин И. Н. Путешествие по Северной Персии. — Казань, 1852. — С. 90.
- ↑ [2]
- ↑ [3]
- ↑ intangible.az. "Koroğlu". İstifadə tarixi: 2018-10-02.
- ↑ "Plov". intangible.az. İstifadə tarixi: 2018-10-02.
- ↑ Alaattin UCA (2007). "TÜRK TOPLUMUNDA HIDIRELLEZ - I" (PDF). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. İstifadə tarixi: 2018-01-04.
- ↑ Erkan ASLAN. "KARAPAPAK-TEREKEME TÜRKLERİNDE HIDIRELLEZ GELENEĞİ". İstifadə tarixi: 2018-01-04.
- ↑ "Xıdır Nəbi". intangible.az. İstifadə tarixi: 2018-10-02.