Böyük əyridimdik
| Böyük əyridimdik | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
| ||||||||||
| Cins: | Əyridimdik | |||||||||
| Cins: | Əyridimdik | |||||||||
| Cins: | Əyridimdik | |||||||||
| Cins: | Əyridimdik | |||||||||
| Cins: | Əyridimdik | |||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Böyük əyridimdik (lat. Numenius arquata) — Tənbəlcüllütlər fəsiləsinin Əyridimdik cinsinə aid quş növü.
Statusu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nadirdir.
Kateqoriyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
(NT). Təhlükə həddinə yaxındır.
Genefond əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan faunasında cinsin 3 növündən biridir.
Qısa təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarğadan böyükdür (0,5-1,2 kq). Ümumi rənginə görə kiçik əyridimdiyə oxşayır. Amma başında və döşündə qonur fon üzərində uzanan qara naxışlar var. Quyruqüstü lələkləri ağdır [4].
Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Reproduktiv arealı Avropa və Asiyanın meşə-bozqır zonasında yerləşib. Avropanın qərb hissəsində, Aralıq dənizi sahillərində, Afrikada və Asiyanın cənubunda qışlayır [5]. Azərbaycana qışlamaq üçün gəlir, payızda və yazda buradan ötüb keçən miqrant populyasiyası da var [6].
Yaşayış yeri və həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rusiyada reproduktiv populyasiyası meşə-bozqır zonasının bataqlıq sahələrində məskunlaşıb nəsil verir [7]. Azərbaycanda əsas qışlaq və miqrasiya yeri Xəzər dənizi sahilidir. Miqrant populyasiyası yazda mart ayında, payızda isə avqustdan oktyabra qədər müşahidə edilir. Qalıb qışlayanlara tək-tək təsadüf edilir. Əsas yemi həşərat və başqa onurğasız heyvanlardır.
Sayı[redaktə | mənbəni redaktə et]
XX əsrin ortalarına qədər miqrant populyasiyası çoxsaylı, Azərbaycanda qalıb qışlayanlar isə adi saylı olublar [8]. Sonralar hər iki populyasiyası azalıb nadir olub.
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azalmasının əsas səbəbi reproduktiv arealında antropogen və antropik təsirlər olub: ovçuların birbaşa təqib etməsi, xam torpaqların istifadəsi, səs-küyün çoxalması, otlaqlarda yuvaların dağıdılması və s. [9]. Azərbaycanda miqrant və qışlamağa gələn populyasiyasının ovlanması da olub.
Əhali üçün əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Elmi və estetik əhəmiyyəti var.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ramsar, Bern, Bonn konvensiyalarına və AEWA sazişinə daxildir. Azərbaycanda xüsusi mühafizə statusu yoxdur.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycanda ovlanma hallarının aradan qaldırılması və "Qırmızı Kitab"a daxil edilməsi məsləhətdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Cins:Əyridimdik
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- ↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
- ↑ Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları. Bakı “Çaşıoğlu”, 2005, 419 s.;
- ↑ Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları. Bakı “Çaşıoğlu”, 2005, 419 s.;
- ↑ Мустафаев Г.Т. Изменение орнитофауны в Азербайджане за последние 100 лет. Мат-лы VІІ Всесоюзн. Орнитол. Конф. М., 1974, с. 219-221;
- ↑ Рябицев В.К. Птицы Урала, Приамурья и Западной Сибири. Екатринбург, Уральск. Университет, 2002, 605 с.
- ↑ Mustafayev Q.T. və b. Onurğalı heyvanların ekologiyası. Bakı, BDU, 2011, 342 s.;
- ↑ Рябицев В.К. Птицы Урала, Приамурья и Западной Сибири. Екатринбург, Уральск. Университет, 2002, 605 с.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Lənkəran-Talış bölgəsində nadir və nəslinin kəsilməsi qorxusu olan quşlar. “M.Ə. Musayev-85 əsərlər toplusu”. Bakı, “Elm”, 2006, s. 180-182;
- Mustafayev Q.T., Babayev İ.R. Quşların qorunması (monoqrafiya). Bakı, "Elm", 2012, 255 s.