Böyük Karlın tacı

Vyanadakı Hofburq Sarayında, İmperiya Xəzinədarlığında saxlanılan tac

Böyük Karlın tacı və ya Müqəddəs Roma İmperiyasının tacı (alm. Reichskrone‎) — Müqəddəs Roma imperatorlarının 11-ci əsrdən 1806-cı ildə Müqəddəs Roma İmperiyasının ləvğinə qədər taxdığı tac. Tac, Roma kralları, seçildikdən dərhal sonra isə İmperator tərəfindən istifadə edildi. X əsrin sonu və ya XI əsrin əvvəllərində hazırlanmışdır. Bir çox digər taclardan fərqli olaraq, dairəvi bir formada deyil, səkkizbucaqlıdır və səkkiz menteşəli löhədən hazırlanmışdır. Tacın ön hissəsindən başlayan və arxasına qədər dəvam edən hisssənin önündə xaç yerləşir. Tac Avstriyanın Vyana, Hofburqdakı İmperiya Xəzinəsində saxlanılır.

Tarix

Müqəddəs Roma İmperiyası dəsti (reqaliyası) və I Karlın tacı

Tacın 10-cu əsrin sonlarında və erkən 11-ci əsrdə Qərbi Almanyada, I Otto, I Konrad və III Konradın hakimiyyəti zamanı hazırlandığı düşünülür. Bu barədə ilk qorunan qeydlərin XII əsrdən bəri eyni tac haqqında olduğunu düşünsək bunun həqiqətə uyğun olduğu düşünülür. Müqəddəs Roma İmperiyası Krallarının əksəriyyət bu tacı taxmışdır. Tacqoymada tac yeni krala əsa (alm. Reichszepter‎) və İmperator Orbu (alm. Reichsapfel‎) ilə birlikdə verilirdi.

Müqəddəs Roma İmperariyasının reqaliyası və xüsusən da imperator tacı 1349–1421-ci illərdə qorunması üçün Bohemiyada (hazırda Çex Respublikasında), Karişteyin qəsrinin inşa edildiyi ərazidə saxlanılırdı. 1424–1796 illərdə bütün hissələr Nürnberq, Fransada saxlanılırdı və yalnız tacqoyma zamanı şəhəri tərk edə bilərdilər.

Hal hazırda tac və qalan imperator reqaliyası Vyanadakı Hofburqda sərgilənir.

Tacın eyni sürəti Karlın keçmiş sarayı, indi bələdiyyə binası olan Krönungssaal-da, Almaniyanın Aaxen şəhərindədir. Frankfurtdakı tarix muzeyində də tac və reqaliyanın nüsxələri ar, çünki sonrakı imperatorların əksəriyyətinin tacqoyma mərasimi şəhərin kafedralında, eləcə də İmperator Tacının yerləşdiyi Palatinat elektoratındakı Trifels qalasında keçirilmişdir. Ən yeni səlahiyyətli nüsxəsi isə Karlşteyn qəsrində, Çexiya Kraliyyət reqaliyasının bir nüsxəsi ilə birlikdə saxlanılır.

Görünüş

Tacın "daş lövhə"-lərindən biri və üzərindəki mina işi ilə onu əhətə edən daş-qaşlı çərçivə

İmperator Tacı digər müasir taclara bənzəmir. Tac dəyirmi deyil, səkkizbucaqlı formasındadır. Bu forması ilə tac olduqca və qəsdən Bizans imperatorlarının taclarına bənzədilib. Tacən ətrafında halqa yerinə, səkkiz menteşeli lövhə var. Plitələrə qızıl pərçimlər ilə bərkidilmiş iki dəmir zolaq tacı bir yerdə tutur və ona səkkizbucaqlı forma verir. Bu dəmir zolaqların hansı nöqtədə quraşdırıldığı bilinmir. Zolaqların əlavə edilməsindən əvvəl plitələr uzun qızıl sancaqlar ilə tutulmuşdu və beləliklə lövhələri və qövsləri daha asan nəql etmək üçün ayırmağa imkan verirdi.

Tacın hər bir lövhəsi yüksək karatlı, 22 karat civarında qızıldan düzəldilmişdir və bu taca "yağlı" rəng verir. Lövhələrin üzəri inci və qiymətli daşlarla işlənirb Daşlar düz səthlərə deyil (tac düzəldildiyi zaman hələ məlum olmayan bir texnikadır) əksinə yuvarlaq formalara cilalanmışdır. Bu texnika qədim bir üsuldur və bu günə qədər istifadə edilir. İncilər və daşlar metalın içinə kəsilmiş açıq yerlərə qoyulmuş və nazik məftillərlə bərkidilmişdir. Bu işləmənin təsiri o idi ki, işıq parıldayanda daşlar içəridən parlayırmış kimi görünürdü.

Tac sapfir, zümrüd və ametist də daxil olmaqla 144 qiymətli daşla (Bizans imperiya protokolunda imperatorlara uyğun olan yaşıl və mavi qiymətli daşlar) və təxminən eyni sayda inci ilə bəzədilmişdir.

Səkkiz lövhədən dörd kiçik lövhədə Bizans üslubunda işlənmiş mina üzərində Müqəddəs Kitabdan fiqurlar və səhnələr təsvir edilmişdir. Hər biri "şəkil lövhələri" (Bildplatten) adlanan dörd lövhə Əhdi-Ətiqdən nümunələr nümayiş etdirir. Bu mina lövhələrinin hər biri mavi sapfir və inci ilə bəzədilmiş çərçivə ilə əhatə olunmuşdur.

"Daş plitələr" (Steinplatten) adlanan digər dörd lövhə müxtəlif ölçülüdür və yalnız qiymətli daş və incilərlə bəzədilmişdir. Ön və arxa plitələrdəki on iki daş, yəqin ki, yəhudi baş kahinin döş nişanındakı on iki daşa birbaşa istinaddır.
Ön lövhənin üst mərkəzində hal-hazırda üçbucaq bir sapfir var. Burada əvvəllər Waise ("yetim", daş nadir olduğu üçün belə adlandırılmışdı) adlanan və hal-hazırda itmiş bir nadir daş yerləşirdi. Həmin daşın ağ rəngli opal, bəlkə də sadəcə parlaq bir qranat və ya qırmızı zirkon olduğu düşünülür.

Tacın önündəki lövhənin yaxından görünüşü. Ən üstdəki üçbucaq sapfir itmiş daşı əvəz edir.

Orta əsr ilahiyyatçısı və filosofu Albert Maqnus bu barədə 1250-ci ildə yazır:

"Yetim" Roma imperatorunun tacındakı bir cəvahirdir. Buna bənzəri heç bir başqa yerdə görülməmişdir, ona "yetim" deyilir. Şərabın, zərif qırmızı şərabın rənginə malikdir və sanki parlaq qar bəyazı parlaq şərabın içinə girir və bu qızartıda hərəkətsiz qalır. Daş güclü bir şəkildə parlayır və deyilir ki, bizim dövrümüzdə olmasa da, hətta bir dəfə gecə də parlayıb, amma imperiyanın şərəfini qoruyacağı deyilir.

Tacın İmperator dəstindən necə və ya niyə çıxarıldığı bilinmir. Sonuncu xatırlatma, Çarlzın 1350-ci ildə sifariş verdiyi bir siyahıyaalmadadır.

Tacın ön hissəsindən arxa lövhəyə qədər uzanan tək bir tağ var. Tağın sol üzündə kiçik incilərlə CHUONRADUS DEI GRATIA ("Konrad, Allahın lütfü ilə"), sağ üzündə isə ROMANORU (M) IMPERATOR AUG(USTUS) ("Romalıların İmperatoru (və) Augustus") yazılmışdır.

Öndəki lövhənin üzərində və tağın qarşısında daş-qaşlı bir xaç var. Xaçın əvvəlcə II Henriyə aid döşnişanı olduğu düşünülürdü və yalnız sonralar İmperator Tacı ilə əlaqələndi. Həm tağ, həm də xaç ehtimal ki, yalnız Konradın hakimiyyəti dövründə əlavə edilmişdir.

Tacın iki yan lövhəsinin hər biri üzərində pendiliya adlandırılan asma daş-qaş üçün açıldığı ehtimal edilən üç deşik var.

Tacın içərisindəki indiki qırmızı məxmər papaq 17-ci əsrə aiddir. Bundan əvvəl imperator tacı bir miter üzərindən taxırdılar.

Xatirə sikkəsi

Müqəddəs Roma İmperator Tacı 2008-ci ildə buraxılmış, Müqəddəs Roma İmperiyasının 100 € olan yüksək dəyərli xatirə sikkəsinin əsas motivi seçilmişdir. Sikkənin ön tərəfində Müqəddəs Roma İmperatorluğunun Tacı, əks tərəfində isə İmperator I Ottonun tacının yer aldığı fonda Romadakı Köhnə Müqəddəs Pyotr Bazilikası təsvir edilmişdir.

Mənbə

• Leithe-Jasper, Manfred (2005). ''The Kunsthistorisches Museum Vienna: The Imperial and Ecclesiastical Treasury''. Scala Publisher. ISBN 9783406429385

Vikianbarda Böyük Karlın tacı ilə əlaqəli mediafayllar var.