Böyük Teodorix

Böyük Teodorix
Böyük Teodorix
	qot 𐌸𐌹𐌿𐌳𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐍃 𐍃𐌰 𐌼𐌹𐌺𐌹𐌻𐌰; Þiudareiks sa Mikila‎
İtaliya kralı
	15 mart 493 – 30 avqust 526
Əvvəlki	Odoakr
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	12 may 454
Doğum yeri	Karnunt, Qərbi Roma imperiyası;
Vəfat tarixi	30 avqust 526 (72 yaşında)
Vəfat yeri	Ravenna, Ostqot krallığı;
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Böyük Teodorix (qot 𐌸𐌹𐌿𐌳𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐍃 𐍃𐌰 𐌼𐌹𐌺𐌹𐌻𐌰/Þiudareiks sa Mikila, lat. Flavius Theodericus (Theodoricus), yun. Θευδέριχος (Θεοδώριχος) ὁ Μέγας, anqlosaks. Þēodrīc, alm. Theoderich der Große‎, Şablon:Lang-on; 12 may 454, Karnunt, Qərbi Roma imperiyası – 30 avqust 526^[1]^[2], Ravenna, Ostqot krallığı^[3]) — Ostqot krallığının hökmdarlarından biri, 454-526-cı illərdə hökmranlıq etmiş və Avropada Ostqotlar dövrünün ən əhəmiyyətli şəxsiyyətlərindən biri olmuşdur.^[4] O, Ostqotları İtaliyanın böyük hissəsində birləşdirərək güclü bir dövlət qurmuş və Roma imperiyasının mirasını davam etdirmək üçün bir çox siyasi və mədəni islahatlar həyata keçirmişdir.^[5]

Həyatı

Teodorix, 454-cü ildə doğulmuşdur. O, Ostqot qəbiləsinin rəhbəri olan Teodorixin oğludur.^[6] Ostqotlar, V əsrin əvvəllərində Hun imperiyasının parçalanmasından sonra İtaliya və Qərbi Avropanın müxtəlif bölgələrinə yayılmağa başlamışdılar. Teodorixin həyatında ən əhəmiyyətli hadisələrdən biri, 471-ci ildə, 17 yaşında, Qərbi Roma imperatoru Avitus tərəfindən Ostqotların Roma imperiyası ilə ittifaq bağlamağa məcbur edilməsidir. Teodorix, Ostqotların krallığını qurmaq üçün böyük mübarizələr aparmışdır.^[7]

Hakimiyyətə gəlişi

493-cü ildə Qərbi Roma imperatorluğunun sonuncu imperatoru Romlus Avqustusu devirmiş və İtaliyaya Ostqotlar hakimiyyətini gətirmişdir.^[8] Bu hadisə, həmçinin, Qərbi Roma imperatorluğunun rəsmi olaraq sona çatmasını qeyd etmişdir. Teodorix Roma və İtaliya torpaqlarında öz hökmdarlığını qurmadan əvvəl, o, İtaliya üzərində Roma imperiyasının mirasını davam etdirmək məqsədini güdərək güclü bir hərbi strateji plan qurmuşdur.^[9]

Teodorixin hakimiyyəti dövründə İtaliya, Ostqotların mərkəzi olmuşdur, amma Teodorix həm də Roma imperiyasının köklərinə çox hörmətlə yanaşmışdır.^[10] Onun siyasətində, həm Roma mədəniyyətini qorumaq, həm də Ostqotların müstəqilliyini və gücünü saxlamaq məqsədini izləmək önəmlidir. Teodorix dövründə Ravenna şəhəri, Ostqot mədəniyyətinin mərkəzinə çevrilmişdir.^[11] O, həmçinin Roma imperiyasının mirasını qorumağa çalışan bir hökmdar idi və qədim Roma abidələrinin bərpasına diqqət yetirmişdir. Ravenna şəhərindəki Teodorix Mavzoleyi və Sant'Apollinare Nuovo Bazilikası bu dövrün ən mühüm memarlıq nümunələrindəndir. Teodorix, katolik xristianlığının inkişafına mane olmadan, dini tolerantlıq siyasəti izləyirdi. O, katoliklər və arianlar arasında din baxımından balans yaratmağa çalışırdı.^[12] Onun özü arian xristianı olsa da, həm katoliklərə, həm də digər dini icmalara sərbəst ibadət etməyə icazə vermişdir.^[13]

Teodorix, Roma imperiyasının hüquq sistemini qoruyub saxlayaraq Ostqotların öz qayda-qanunlarını tətbiq etməyə çalışdı. O, Teodorix Kodeksi (lat. Codex Theodorici) adlı qanunlar toplusu hazırladı ki, bu da həm Ostqotların, həm də yerli əhalinin hüquqlarını nizamlayan mühüm bir sənəd olmuşdur.^[14]

Hərbi fəaliyyətləri

Teodorixin ən mühüm hərbi uğurlarından biri, 507-ci ildə Franklar krallığına qarşı aparılan döyüşlərdir. Bu döyüşdə Franklar krallığının lideri I Klodvikə qarşı qalib gəlmişdir.^[15] Teodorixin Franklar üzərindəki qələbəsi, onun Avropada daha geniş əraziyə sahib olmasını təmin etdi. O, həmçinin, Visiqotlar və digər qerman xalqları ilə də mübarizələr aparmışdır. Teodorix, həmçinin, Bizans imperiyası ilə qarşıdurmalarda iştirak etmişdir. Bizans imperatoru I Yustinian tərəfindən hədələnən Ostqotlar, Bizansın İtaliya üzərində iddialarını rədd edərək, öz müstəqilliklərini qorumağa çalışmışdır.^[16]

Vəfatı və irsi

Teodorix 526-cı ildə vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra Ostqot krallığı ziddiyyətlər və daxili çəkişmələr səbəbindən zəifləməyə başlamışdır.^[17] Oğlu Atalarik, Teodorixin yerinə taxta çıxsa da, onun hakimiyyəti stabil olmayıb. Atalarikin zəif rəhbərliyi, Ostqot krallığının Bizans imperiyası tərəfindən 535-554-cü illərdə işğalına gətirib çıxarmışdır.^[18] Teodorix, həm Roma imperiyasının mirasını yaşadaraq, həm də Ostqot xalqının öz müstəqil dövlətini qurmasına imkan verərək Avropanın tarixinə mühüm bir şəxsiyyət olaraq daxil olmuşdur. O, həm döyüşçü, həm də siyasətçi olaraq, əhəmiyyətli bir lider olmuş və Avropanın qərb hissəsindəki qlobal güclərin mübarizələrində öz yerini tapmışdır.^[19] Onun hakimiyyəti dövründə İtaliya, mədəniyyət, memarlıq və iqtisadi inkişaf baxımından əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmişdir. Teodorixin mirası həm də onun Roma imperiyasının mədəniyyətini və hüquq sistemini qorumağa çalışması ilə yanaşı, dini tolerantlıq siyasəti ilə də qeyd olunur.^[20] Onun dövründə Ostqotlar, həm Roma, həm də Qərbi Avropa mədəniyyətlərinin birləşməsinə uğurla rəhbərlik etmişdir.^[21]

İstinadlar

↑ ¹ ² И. Г. Теодорих Великий (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1901. Т. XXXIIа. С. 882–885.
↑ ¹ ² T. H. Theodoric (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 26. P. 768–769.
↑ ¹ ² Deutsche Nationalbibliothek Record #11862167X // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
↑ Arnold, Jonathan J. Theoderic and the Roman Imperial Restoration. Cambridge; New York: Cambridge University Press. 2014. ISBN 978-1-107-05440-0.
↑ Amory, Patrick. People and Identity in Ostrogothic Italy, 489–554. Cambridge; New York: Cambridge University Press. 1997. ISBN 0-521-57151-0.
↑ Boethius. The Consolation of Philosophy. P. G. Walsh tərəfindən tərcümə olunub. Oxford and New York: Oxford University Press. 2000. ISBN 0-19-283883-0.
↑ Brown, Peter. The World of Late Antiquity: AD 150–750. New York and London: W.W. Norton and Co. 1989. ISBN 978-0-39395-803-4.
↑ Brown, Thomas S. The Role of Arianism in Ostrogothic Italy: The Evidence from Ravenna // J. B. Barnish; Sam J. Barnish; Federico Marazzi (redaktorlar ). The Ostrogoths from the Migration Period to the Sixth Century: An Ethnographic Perspective. Woodridge; Suffolk; Rochester, NY: Boydell Press. 2007. ISBN 978-1-84383-074-0.
↑ Burns, Thomas. A History of the Ostrogoths. Bloomington; Indianapolis: Indiana University Press. 1991. ISBN 978-0-25320-600-8.
↑ Collins, Roger. Visigothic Spain, 409–711. Malden, MA: Blackwell Publishing. 2004. ISBN 978-0-47075-461-0.
↑ Dailey, E. T. Queens, Consorts, Concubines: Gregory of Tours and Women of the Merovingian Elite. Leiden; Boston: Brill. 2015. ISBN 978-9-00429-089-1.
↑ Delbrück, Hans. The Barbarian Invasions. History of the Art of War. II. Lincoln and London: University of Nebraska Press. 1990. ISBN 978-0-80329-200-0.
↑ Elton, Hugh. The Roman Empire in Late Antiquity: A Political and Military History. Cambridge and New York: Cambridge University Press. 2018. ISBN 978-1-10845-631-9.
↑ Fletcher, Richard. The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity. New York: Henry Holt. 1997. ISBN 0-8050-2763-7.
↑ Fried, Johannes. The Middle Ages. Cambridge and London: The Belknap Press of Harvard University Press. 2015. ISBN 978-0-67405-562-9.
↑ Frassetto, Michael. Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. 2003. ISBN 978-1-57607-263-9.
↑ Geary, Patrick J. Barbarians and Ethnicity // G.W. Bowersock; Peter Brown; Oleg Grabar (redaktorlar ). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. 1999. ISBN 978-0-67451-173-6.
↑ Halsall, Guy. Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568. Cambridge and New York: Cambridge University Press. 2007. ISBN 978-0-52143-543-7.
↑ Hartmann, Martina. Die Königen im frühen Mittelalter (alman). Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer. 2009. ISBN 978-3-17018-473-2.
↑ Haymes, Edward R.; Samples, Susan T. Heroic legends of the North: an introduction to the Nibelung and Dietrich cycles. New York: Garland. 1996. ISBN 0815300336.
↑ Heather, Peter. The Restoration of Rome: Barbarian Popes & Imperial Pretenders. Oxford: Oxford University Press. 2013. ISBN 978-0-19-936851-8.

Ədəbiyyat

Heinzle, Joachim. Einführung in die mittelhochdeutsche Dietrichepik. Berlin, New York: De Gruyter. 1999. ISBN 3-11-015094-8.
Heydemann, Gerda. The Ostrogothic Kingdom: Ideologies and Transitions // Jonathan J. Arnold; M. Shane Bjornlie; Kristina Sessa (redaktorlar ). A Companion to Ostrogothic Italy. Leiden and Boston: Brill. 2016. ISBN 978-9004-31376-7.
Hodgkin, Thomas. Italy and Her Invaders. London: Oxford University Press. 1896.
James, Edward. Europe's Barbarians, AD 200–600. London and New York: Routledge. 2014. ISBN 978-0-58277-296-0.
Johnson, Mark J. "Toward a History of Theoderic's Building Program". Dumbarton Oaks Papers. 42. 1988: 73–96. doi:10.2307/1291590. JSTOR 1291590.
Kim, Hyun Jin. The Huns, Rome and the Birth of Europe. Cambridge University Press. 2013.
Koenigsberger, H.G. Medieval Europe, 400–1500. Essex: Longman. 1987. ISBN 0-582-49403-6.
Kulikowski, Michael. The Tragedy of Empire: From Constantine to the Destruction of Roman Italy. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. 2019. ISBN 978-0-67466-013-7.
Langer, William L. Italy, 489–554 // An Encyclopedia of World History. George G. Harrap and Co. 1968.
Lienert, Elisabeth, redaktorDietrich-Testimonien des 6. bis 16. Jahrhunderts. Texte und Studien zur mittelhochdeutschen Heldenepik (alman). 4. Berlin: de Gruyter. 2008. ISBN 978-3484645042.
Mango, Cyril. Introduction // Cyril Mango (redaktor). The Oxford History of Byzantium. New York: Oxford University Press. 2002. ISBN 978-0-19814-098-6.
Näsman, Ulf. Från Attila till Karl den Store // M. Olausson (redaktor). Hem till Jarlabanke: Jord, makt och evigt liv i östra Mälardalen under järnåder och medeltid [Home to Jarlabanke: Land, power and eternal life in eastern Mälardalen during the Iron Age and the Middle Ages] (Swedish). Lund: Historiska media. 2008. ISBN 978-91-85507-94-8.
Norwich, John Julius. Byzantium: The Early Centuries. London: Guild Publishing. 1988.
O'Donnell, James. "Cassiodorus". Georgetown University online text. Berkeley, CA: University of California Press. 1995. İstifadə tarixi: 16 July 2017.
Owen, Francis. The Germanic People: Their Origin, Expansion & Culture. New York: Dorset Press. 1990. ISBN 978-0-88029-579-6.
Ring, Trudy; Salkin, Robert M.; La Boda, Sharon. International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Taylor & Francis. 1996. ISBN 978-1-884964-02-2.
Rosenwein, Barbara H. A Short History of the Middle Ages. Toronto: University of Toronto Press. 2009. ISBN 978-1-44260-104-8.
Silber, Manfred. The Gallic Royalty of the Merovingians in Its Relationship to the Orbis Terrarum Romanum During the 5th and the 6th Centuries A.D. Zürich: Peter Lang. 1970.
Steffens, Franz. Lateinische Paläographie: Hundert Tafeln in Lichtdruck, mit gegenüberstehender Transscription, nebst Erläuterungen und einer systematischen Darstellung der Entwicklung der lateinischen Schrift. Freiburg: Universitäts-Buchhandlung. 1903. ISBN 9783112202593.
Stenroth, Ingmar. Goternas Historia (isveç). Göteborg: Citytidningen CT. 2015. ISBN 978-91-974194-8-2.
Tung, Anthony M. Preserving the World's Great Cities: The Destruction and Renewal of the Historic Metropolis. New York: Clarkson Potter. 2001. ISBN 978-0-51770-148-5.
Vasiliev, A. A. Justin the First. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1950. OCLC 310492065.
Wiemer, Hans-Ulrich. "Rezension von: Jonathan J. Arnold: Theoderic and the Roman Imperial Restoration". Sehepunkt. 15 (10). 2015.
Wiemer, Hans-Ulrich. Theoderic the Great: King of Goths, Ruler of Romans. Noël Dillon tərəfindən tərcümə olunub. New Haven and London: Yale University Press. 2023. ISBN 978-0-30025-443-3.
Wolfram, Herwig. History of the Goths. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1988. ISBN 0-520-05259-5.
Wolfram, Herwig. The Roman Empire and its Germanic Peoples. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1997. ISBN 0-520-08511-6.

Əlavə ədəbiyyat

Andreas Goltz, Barbar – König – Tyrann. Das Bild Theoderichs des Großen in der Überlieferung des 5. bis 9. Jahrhunderts (Berlin: de Gruyter 2008) (Millenium-Studien zu Kultur und Geschichte des ersten Jahrtausends n. Chr., 12).
Heather, Peter. "Theoderic, king of the Goths". Early Medieval Europe. Wiley. 4 (2). September 1995: 145–173. doi:10.1111/j.1468-0254.1995.tb00065.x.
Heather, Peter. The Goths. Oxford, UK: Wiley. 1998. ISBN 0-631-20932-8. OCLC 39945694.
Moorhead, John. Theoderic in Italy. Oxford: Clarendon Press. 1992. ISBN 0-19-814781-3. OCLC 25547805.
Kisholm, Hyu, redaktorTheodoric // Britannika Ensiklopediyası. 26 (XI). Cambridge University Press. 1911.
Kisholm, Hyu, redaktorDietrich of Bern // Britannika Ensiklopediyası. 8 (XI). Cambridge University Press. 1911.
Kampers, Franz. Theodoric the Great // Herbermann, Charles (redaktor). Catholic Encyclopedia. 14. New York: Robert Appleton Company. 1912.
Theodoric the Great at MiddleAges.net
Theodoric the Goth, 1897, by Thomas Hodgkin, from Project Gutenberg

[_3387df88981e395b-1] ¹ ² И. Г. Теодорих Великий (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1901. Т. XXXIIа. С. 882–885.

[_0b954749c47c2e9b-2] ¹ ² T. H. Theodoric (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 26. P. 768–769.

[_2caf0979e616776c-3] ¹ ² Deutsche Nationalbibliothek Record #11862167X // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.

[4] Arnold, Jonathan J. Theoderic and the Roman Imperial Restoration. Cambridge; New York: Cambridge University Press. 2014. ISBN 978-1-107-05440-0.

[5] Amory, Patrick. People and Identity in Ostrogothic Italy, 489–554. Cambridge; New York: Cambridge University Press. 1997. ISBN 0-521-57151-0.

[6] Boethius. The Consolation of Philosophy. P. G. Walsh tərəfindən tərcümə olunub. Oxford and New York: Oxford University Press. 2000. ISBN 0-19-283883-0.

[7] Brown, Peter. The World of Late Antiquity: AD 150–750. New York and London: W.W. Norton and Co. 1989. ISBN 978-0-39395-803-4.

[8] Brown, Thomas S. The Role of Arianism in Ostrogothic Italy: The Evidence from Ravenna // J. B. Barnish; Sam J. Barnish; Federico Marazzi (redaktorlar ). The Ostrogoths from the Migration Period to the Sixth Century: An Ethnographic Perspective. Woodridge; Suffolk; Rochester, NY: Boydell Press. 2007. ISBN 978-1-84383-074-0.

[9] Burns, Thomas. A History of the Ostrogoths. Bloomington; Indianapolis: Indiana University Press. 1991. ISBN 978-0-25320-600-8.

[10] Collins, Roger. Visigothic Spain, 409–711. Malden, MA: Blackwell Publishing. 2004. ISBN 978-0-47075-461-0.

[11] Dailey, E. T. Queens, Consorts, Concubines: Gregory of Tours and Women of the Merovingian Elite. Leiden; Boston: Brill. 2015. ISBN 978-9-00429-089-1.

[12] Delbrück, Hans. The Barbarian Invasions. History of the Art of War. II. Lincoln and London: University of Nebraska Press. 1990. ISBN 978-0-80329-200-0.

[13] Elton, Hugh. The Roman Empire in Late Antiquity: A Political and Military History. Cambridge and New York: Cambridge University Press. 2018. ISBN 978-1-10845-631-9.

[14] Fletcher, Richard. The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity. New York: Henry Holt. 1997. ISBN 0-8050-2763-7.

[15] Fried, Johannes. The Middle Ages. Cambridge and London: The Belknap Press of Harvard University Press. 2015. ISBN 978-0-67405-562-9.

[16] Frassetto, Michael. Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. 2003. ISBN 978-1-57607-263-9.

[17] Geary, Patrick J. Barbarians and Ethnicity // G.W. Bowersock; Peter Brown; Oleg Grabar (redaktorlar ). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. 1999. ISBN 978-0-67451-173-6.

[18] Halsall, Guy. Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568. Cambridge and New York: Cambridge University Press. 2007. ISBN 978-0-52143-543-7.

[19] Hartmann, Martina. Die Königen im frühen Mittelalter (alman). Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer. 2009. ISBN 978-3-17018-473-2.

[20] Haymes, Edward R.; Samples, Susan T. Heroic legends of the North: an introduction to the Nibelung and Dietrich cycles. New York: Garland. 1996. ISBN 0815300336.

[21] Heather, Peter. The Restoration of Rome: Barbarian Popes & Imperial Pretenders. Oxford: Oxford University Press. 2013. ISBN 978-0-19-936851-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]