Banqladeş–Pakistan münasibətləri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Pakistan–Banqladeş münasibətləri
Pakistan və Banqladeş
 Pakistan  Banqladeş
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Pakistan–Banqladeş münasibətləri — Pakistan və Banqladeş arasında iki tərəfki diplomatik əlaqələr. Banqladeş 1947-ci ildən 1971-ci ilə qədər Pakistanın bir parçası olmuşdur. Banqladeş istiqlal müharibəsi sonrasında müstəqillik əldə etmişdir. Hindistan Şimla müqaviləsi cərçivəsində Pakitanın Banqladeşi tanımasına çalışır. Pakistan Çinlə olan isti münasibətlərindən istifadə edərək Banqladeşin BMT-də tanınmasının qarşısını almağa cəhd göstərirdi. Hindistan isə onun beynəlxalq arenada tanınmasına çalışırdı. Artıq 1973-cü ilin sonlarına Banqladeşı 98 ölkə tanışışdı[1]. 1974-cü ildə isə Pakistan islam ölkələrinin, xüsusi ilə ərəb ölkələrinin təziqi ilə Banqladeşin müstəqilliyini tanımalı olmuşdur. Mucibur Rəhman Lahorda keçirilən İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının konfransında ancaq Pakistanın Banqladeşi müstəqil dövlət kimi tanıyacağı təqdirdə iştirak edəcəyini bildirmişdir[2]. Pakistan bu dövlətlə hər tərəfli diplomatik əlaqələri 18 yanvar 1976-cı ildə qurmuşdur.

Banqladeşin Pakistandan müstəqillik əldə etməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1947 - 1971-ci illərdə Pakistanın bir parçası olaraq 1955-ci ilə qədər Şərqi Benqaliya , 1955-1971-ci illər aralığında isə Şərqi Pakistan adlandırılmışdır. Qərbi və Şərqi Pakistan arasında ilk gərginliklər benqal dilinin tanınmaması, demokratiyanın olmaması, etnik diskriminasiya, regional muxtariyyətə yol verilməməsi və Bhola siklonunun vurduğu zərərin aradan qaldırılmasında adekvatlığın olmamasından qatynaqlanmışdır. Bu kimi hadisələrdən dolayı xalq narazılıqları baş qaldırır. Nəticədə Pakistan vətəndaş müharibəsinə sürüklənirdi. 1971-ci ilin martında Pakistan silahlı qüvvələri siyasi fəallların aradn götürülməsi, hinduist və digər azlıqların fəaliyyətini önləmək məqsədi ilə Projektor əməliyyatını gerçəkləşdirir[3]. Pakistan ordusu tərəfindən əməliyyatlarda nə qədər banqladeşlinin öldürülməsi məsələsi mübahisəlidir. Belə ki, bunun 300 min ilə 3 mln arasında olması ehtrimal edilir[4][5]. 8-10 milyon insan isə Hindistana qaçmaq məcburiyyətində qalır[6]. Bir çox baqladeşli polis və əsgərlər Muxti-baxini adlı partizan dəstələri təşkil edirlər. Onlara SSRİ və Hindistan yardım edirdi. 1971-ci ilin dekabrında Hindistan Pakistana müharibə elan etmişdir. ardından Pakistan müharibədə ağır itkilər verərək məğlunb olur və nəticədə Banqladeş müstəqilliyini əldə edə bilir[7].

İki tərəfli əlaqədərin qurulması və inkişafı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Pakistan və onun müttəfiqləri Banqladeşimn müstəqilliyini tanımaq istəmirdi. Banqladeş isə Pakistanın müharibədəki cinayətlərinə görə ondan rəsmi üzr tələb edirdi. Pakistan Banqladeşin Millətlər Birliyinə üzv qəbul edilməsinə etiraz olaraq bu təşkilatı tərk edir. 1975-ci ildə hər iki dövlət nə zamansa olduqkları vahid dövlətin ümümi borcunu birlikdə ödəməyə razılıq verirlər[8]. İki tərəfli əlaqələr Ziaur Rəhman və Hüsseyn Məhəmməd Erşadın dönəmində yaxşılaşır[8][9].

BMT-də Banqladeşin müstəqillik məsələsi qaldırılanda Çin Pakistanın xaişi ilə ona veto qoyur. Bu isə Pakistanın öz hərbi əsirlərini qaytarmağa imkan verir[10]. 1980-ci ildən 5 Pakistna hökumət başçısı Banqladeşdə olur.0 bu isə iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafına səsbəb olur[11]. Ancaq Hindistan bu münasibətlərin stateji əməkdaşlıq səviyyəsinə çatmasına imkan vermir. Pakistan 1980-ci ilin sonunda Banqladeşəbir necə Shenyang J-6 eskadriliyası satır. Anqaq növbəsi siklonların birində onlar hamısı məhv olur.

Ticarət əlaqələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu ilə görə iki ölkə arasında ticarətr dövrüyyəsi 340 mln dollar olmuşdur. bu isə olduqca cuzi bir rəqəm sayıla bilər. Pakistandan Banqladeşə əsasən tekstil və energetika sahələrinə investisiya ayrılır[12]. 2016-cı ildə Banqladeşdən Pakistana 47,7 mln ABŞ dolları dəyərində mal satılmışdır. Bunlar əsasən ayaqqabı, texstil, dəri və dəri məmulatları, kənd təsərrüfatı məhsulları olmuşdur. 2016-cı ildə Pakistandan Banqladeşə 507,5 mln dollar dəyərində mal satılmışdır. Bunlar əsasən pambıq, pambıq məhsulları trikotaj parşaları, dəri və kürk, maşın və mexaniki avadanlıqlar, mineral yağlar, ərzaqlar, plasmas və ondan hazırlanmış müxtəlif məhsullar[13].

Bihari[redaktə | mənbəni redaktə et]

Biharilərin Banqladeşdəki statusları hazırdada mübahiisə predmetidir[14]. Bu icmaya 540 min insan daxildir. Onlar Şərqi Pakistana Hindistanın Bihar əyalətindən gəlmişlər. Banqladeş istiqlal müharibəsi zamanı mərkəsi hökuməti dəstəkləmələri ilə seçilmişlər. 1982-ci ildə 127.000 bihar Pakistana köçürülmüşdür. 250 min insanda bu köçürülməni davam etdirilməsini arzulayır. Bu məsələdə 1985-ci ildə irəliləyiş qeydə alınmışdır. 2002-ci ildə Pərviz Müşərrəf Banqladeşı ziyarət etmiş və iki tərəfli anlaşmalar imzalanmışdır. Ancaq biharilərin yaxın gələcəkdə köçürülməsinin mümkünsüzlüyünü bildirmişdir[14].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Situation in the Indian Subcontinent". www.mofa.go.jp. 1972. 2012-08-12 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ South Asia in world politics By Devin T. Hagerty, Rowman & Littlefield, 2005, p 73.
  3. ↑ Sarmila Bose Anatomy of Violence: Analysis of Civil War in East Pakistan in 1971: Military Action: Operation Searchlight Arxivləşdirilib 2007-03-01 at the Wayback Machine Economic and Political Weekly Special Articles, 8 October 2005
  4. ↑ Matthew White’s Death Tolls for the Major Wars and Atrocities of the Twentieth Century Arxivləşdirilib 2007-06-09 at the Wayback Machine
  5. ↑ "Virtual Bangladesh : History : The Bangali Genocide, 1971". 2011-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-19.
  6. ↑ Rummel, Rudolph J., «Statistics of Democide: Genocide and Mass Murder Since 1900» Arxivləşdirilib 2016-02-21 at the Wayback Machine, ISBN 3-8258-4010-7, Chapter 8, Table 8.2 Pakistan Genocide in Bangladesh Estimates, Sources, and Calcualtions Arxivləşdirilib 2012-02-04 at the Wayback Machine: lowest estimate 2 million claimed by Pakistan (reported by Aziz, Qutubuddin. Blood and tears Karachi: United Press of Pakistan, 1974. pp. 74,226), all the other sources used by Rummel suggest a figure of between 8 and 10 million with one (Johnson, B. L. C. Bangladesh. New York: Barnes & Noble, 1975. pp. 73,75) that «could have been» 12 million
  7. ↑ "Bangladeshi war for independence". 2006-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Bangladesh — Pakistan". 2009-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  9. ↑ "The Zia regime". 2016-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  10. ↑ "Eager Eyes Fixed on Eurasia Russia and Its Neighbors in Crisis Russia and Its Neighbors in Crisis, Edited by IWASHITA Akihiro, Slavic Research Center, p 211-" (PDF). 2013-05-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  11. ↑ "Bangladesh's emotional scars". 2013-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  12. ↑ "Dhaka offers Pakistani businessmen multiple visas". 2018-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  13. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2017-03-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  14. ↑ 14,0 14,1 "Musharraf's visit". 2011-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Banqladeş–Pakistan_münasibətləri&oldid=7139390"