Bataqlıq kəcəvəri
| Bataqlıq kəcəvəri | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Acorus calamus | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Elmi adı | ||||||||||||||||
| Acorus calamus L. (1753) | ||||||||||||||||
| Sinonimlər | ||||||||||||||||
|
Calamus aromaticus Garsault (1764) |
||||||||||||||||
| Areal | ||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Bataqlıq kəcəvəri (lat. Acorus calamus)[1] - kəcəvər cinsinə aid bitki növü.[2]
Botaniki xarakteristikası:[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çoxillik ot bitkisi olub, sürünən, üfüqi kökümsova malikdir. Kökümsovu qol-budaqlı, diametri 0,3 sm, uzunluğu 1,5 m, xaricdən qonur və ya yaşılımtıl-sarı, kənarları çoxsaylı qaytanabənzər, köklərinin uzunluğu 40-50 sm, yuxarı tərəfdən iri yarımaypara yarpaqlardan ibarətdir. Yarpaqlarının uzunluğu 10-15 sm, açıq-yaşıl, yumşaq, itiuclu, zirvə və yan budaqlıdır. Gövdə üzərindəki çiçək qruplarının hündürlüyü 40-80 sm, yastılaşmış hamaşçiçəkləri yuxarıdan silindrik, azacıq daralmış, uzunluğu 12 sm, qalınlığı 2 sm-ə bərabərdir. Çiçəkləri kiçik, yaşılımtıl-sarı olub, ikicinslidir.
Kökümsovları yüngül, silindrik, azacıq yastılaşmış, əyilmiş, qatlanmış, bəzən budaqlanan və çox hissəsi uzununa yarılmış olur. Yuxarı hissəsi yarımaypara formalı, iri dişli, yarpaqlı, aşağı hissəsi çoxsaylı kiçik dairəvi, köklü, bərabər olmayan məsaməli olub, deşik-deşikdir. Parçalanmış hissələri 30 sm, qalınlığı isə 2 sm-ə qədər olur. Çiçəkləri xaricdən sarımtıl və ya qırmızımtıl-qonur, bəzən yaşılımtıl-qonur olmaqla, yarpaqları tünd-qonur rəngli olur. Çiçəkləri sarımtıl, çəhrayı, bəzən yaşıl olur. Güclü aromat iyli və şirintəhər-acı dadılıdır.
Çay, göl, nohur, çəmənlik və bataqlıq sahillərində yayılır.
Yayın sonu və bütün payız fəsli ərzində sututarlarda su azalan zaman, bəzən yazda aprel ayında yarpaqların uzanma fazasında toplanılmalıdır. Kökümsovu və yerüstü hissəsi kəsilərək götürülür, soyuq suda yuyularaq təmizlənir və 2-5 sm ölçüdə kəsilərək bir neçə gün açıq havada naves və ya çardaxda qurudulur. Kökümsovların uzunluğu 5-30 sm kəsilməlidir.Kökümsovları yaxşı ventiliyasiyalı olan çardax və naveslərdə qurudulmalıdır. Quruducu şkafda 40ºС-də qurudulmalıdır.
Efiryağlı bitki olduğundan xammalı yaxşı bükülməli, tıxanmalı və bağlanmalıdır. Bütöv və doğranmış xammalının saxlanılma müddəti 3 il, tozununku isə 1,5 ildir.[3]
Tərkibi və təsiri:[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kökümsovunda aşı maddələri, qatran, nişasta, qlükozid, vitaminlər (çoxlu miqdarda askorbin turşusu), efir yağları (evqenol, azorin aldehid, kalamin, kalamenol) vardır.
İştahartırıcı (iştah stimulyatoru), ödqovucudur.
Kökümsovunda acı qlükozid olan akorin vardır ki, bu dad sinirin həssaslığını və mədə şirəsi ifrazını reflektor olaraq artırır, xüsusən xlorid turşusunun artmasına kömək edir. Eyni zamanda qaraciyərin funksiyasını, öd yolunun tonusunu və diurezi artırır. Efiryağlı olduğundan iltihabsorucu və antimikrob xassəyə malikdir. Bundan başqa parodontoz, stafilakokk, eşerix və funqistik təsirə də malikdir. Komponent efir yağlı olan azaron preparatı qıcolma, antiaritmik, spazmolotik və bronxolitik təsirə malikdir.
Mədə-bağırsaq sisteminin mator funksiyasını artırır, iştahı yaxşılaşdırır, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorasında, sinir xəstəliklərində tonuslandırıcı dərman kimi istifadə olunur. Spirtli ekstraktı iltihab əleyhinə, ağrıkəsici, ağciyər xəstəliklərində öskürəkkəsici dərman kimi istifadə edilir. Kökümsovları üyüdülmüş şəkildə hipersekresiyada (mədə turşuluğunda) qusma refleksini artırdığından siqaretin tərgidilməsində istifadə edilir. Elmi təbabətdə «Vikalin» və «Vikair» adlı dərmanların tərkibində turşuluq əleyhinə, yumşaldıcı maddə kimi qəbul edilir. Yağlı məhlulundan enatinin (olimetin, rovatin, rovaxol) tərkibində öddaşı və böyrəkdaşı xəstəliklərində müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir.
Dəmləmə: 1 xörək qaşığı üyüdülmüş kökünü 2 stəkan qaynar suda (termosda) 10-12 saat ərzində dəmləyərək, gündə 3 dəfə, hər dəfə yeməkdən 20-40 dəqiqə əvvəl 1/2 stəkan qəbul etmək lazımdır. 10 q kökü 200 ml suda bişirmək lazımdır.
Qaraciyər, öd yolları, böyrək, podaqra, revmatizm, angina, diş ağrısı, saçın uzadılmasında, raxit, mamalıq, görmə və eşitmə xəstəliklərinin pozğunluqlarında geniş istifadə edilir.[4]
Əks göstəriş - Hamiləlik.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- ↑ S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
