Belçika ədəbiyyatı

Belçika ədəbiyyatı – Belçika şair və yazıçıların Belçika mədəniyyətinə, eləcə də dünya mədəniyyətinə bəxş etdikləri ədəbi-mədəni fikrin ən yaxşı nümunələri.

Belçika Avropanın "kiçik ölkə"lərindən biri olmasına baxmayaraq, bu ölkə dünya ədəbiyyatı və mədəniyyəti tarixinə bir çox görkəmli ədəbiyyat və mədəniyyət xadimləri bəxş etmişdir.

Belçika ədəbiyyatı orta əsrlərdə

Hələ Orta əsrlərdən etibarən flamand (əvvəllər bu ölkənin adı Flandriya, oranın əhalisi isə flamandlar adlanırdı) ədəbiyyatı inkişaf etməyə başlamış və dünya ədəbiyyatı xəzinəsini bir sıra qiymətli abidələrlə zənginləşdirmişdir . İlk flamand yazılı ədəbiyyat nümunələri hələ XIII əsrin lap əvvəllərində yaranmağa başlamışdır . XIII-XIV əsrlərdə Belçikada (Flandriyada) tarixi xronikalar, xaç yürüşləri barədə epik-qəhrəmanlıq dastanları yaranmışdır . Müəllifi məlum olmayan "Okassen və Nikolet" dastanı da məhz bu dövrdə Belçikada yazılmışdır . Bunlardan başqa , qədim Flandriyada zəngin şifahi xalq ədəbiyyatı ilə yanaşı , cəngavərlik və şəhər ədəbiyyatının bir sıra nümunələri yaranmışdır. Belə ki, bu dövrdə burada fabliolar (yumoristik xalq hekayələri), xalq nəğmələri və povestləri, eləcə də cəngavərlik romanları yaranmışdır. J. de Konde və V. de Kuven bu dövrün məşhur şairləri olmuş , menestrellər yazmışlar. "Tülkünün tacqoyma mərasimi" anonim satirik-alleqorik əsəri xüsusilə diqqətəlayiqdir. Bundan başqa Orta əsrlər flamand ədəbiyyatında J. Fruassarın "Flandriyanın xronikası" yaranmış, novella janrı inkişaf etmişdir. A. de lya Sal "Yüz yeni novella" əsərini , J. Şatlen isə siyasi və vətənpərvərlik şerlərini yazmışlar . Onu da qeyd etmək lazımdır ki , hələ lap qədim dövrlərdən başlayaraq Belçikada bədii ədəbiyyat, əsasən fransız və flamand dillərində yaranmışdır .

İntibah dövrü flamand mədəniyyəti və incəsənəti xüsusilə inkişaf etmişdir. Bu dövrdə Flandriyada yaranmış sənətkarlar, rəssamlar, heykəltaraşlar, memarlar və zərgərlər Qərb mədəniyyətinin inkişafında əsaslı rol oynamışlar. Bir tərəfdən Fransa ilə , digər tərəfdən Almaniya və Niderland (Hollandiya) ilə həmsərhəd olan bu qədim Avropa ölkəsi əsl İntibah həyatı yaşamışdır. İntibah dövründə Belçika ədəbiyyatı digər Avropa ölkələrinin ədəbiyyatından xeyli zəif olsa da dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə J. Lemerde Belj, A. de Eke , L. de Mazür, F. de Marniks de Sent-Aldeqond kimi fransız dilli ədiblər bəxş etmişdir . Əsasən fransız İntibah ədəbiyyatının ("Ülkər" şairləri , N. Marqarita , F. Rable və P. Ronsar) təsiri altında əsərlər yazan bu sənətkarlar ümumavropa mədəniyyərtinin zənginləşməsində müəyyən rol oynamışlar.

Flamand dilli bədii ədəbiyyatda

Belçikada yaranan flamand dilli bədii ədəbiyyat XVIII əsrə qədər Niderland ədəbiyyatının tərkib hissəsinə daxil olmuşdur. XVI əsrin sonlarında Niderland mədəniyyətinin ağırlıq mərkəzi şimala (Hollandiyaya) keçir. Cənubi Niderlandda , müasir Belçikanın ərazisində də Niderland dilində ədəbiyyat inkişaf etməkdə davam edir . XVII əsrdən bu dil flamand dili adlandırıldı. Bu dildə Y. Hardöyn məhəbbət mövzusunda şerlər və sonetlər , A. Poyrters isə didaktik və dini mövzuda romanlar yazmışlar .

XIX əsrin 40–50-ci illərində Belçika ədəbiyyatı hələ müstəqil deyildi, sırf milli səciyyə daşımırdı. Bu ədəbiyyat,Avropa, xüsusilə də, fransız romantizminin təsiri altında idi.

XVII–XVIII əsrlərdə də Qərbi Avropada da tüğyan edən dini müharibələr zamanı Belçikada bədii ədəbiyyat böhran keçirirdi. Bu dövrdə yaşayıb yaratmış fransız dilli yazıçılar E. Bröşe de lya Krua və B. A. de Valef klassisizm üslubunda şerlər və poemalar yazmışlar. Ancaq XVIII əsrin ortalarına yaxın Belçika ədəbiyyatında bir sıra maarifçilik səciyyəli əsərlər meydana gəlmişdir. Bu dövrdə Lyej şəhəri mədəniyyət və ədəbiyyatın mərkəzinə çevrilir. Böyük fransız maarifçisi Volterin əsərləri və "Ensiklopedik jurnal" burada çap olunur. Bir sıra ədəbi cəmiyyətlər və dərnəklər yaranır . O. B. Rene və J. N. Bassanj vətənpərvərlik mövzusunda şerlər yazırdılar . XIX əsrin əvvəllərində Avropanın bir çox ölkələrində olduğu kimi , burada da romantizm ədəbi cərəyanı yaranır . Belçika romantikləri demək olar ki , başdan başa C. H. Bayronun (F. Lebrussar) və V. Hüqonun (A. van Hasselt) təsiri altında əsərlər yazırlar . A. Mok V. Skottun təsiri altında tarixi romanlar yazır . T. Vösternad və E. Vakken realist üslubda şerlər yazırlar.

XIX əsrdə flamand dilli ədəbiyyat da inkişaf etmişdir . Bu dövrdə flamand dilində X. Konsians , K. L. Ledeqank kimi şairlər romantik ruhda əsərlər yazırlar . Bu əsrin ikinci yarısında isə tənqidi realizm üslubuna yaxın olan demokratik ədəbiyyat inkişaf edir.

Müasir Belçika ədəbiyyatı

Yeni Belçika ədəbiyyatının inkişafı, əsasən, XIX əsrin ikinci yarısından sonra xüsusi vüsət almışdır. Bu dövrdə , demək olar ki, flamand ədəbiyyatı və mədəniyyəti öz inkişafının ikinci İntibah mərhələsini yaşamışdır. Belə ki, Belçika ədəbiyyatının ümumavropa və dünya mədəniyyətinə daxil olan ən görkəmli nümayəndələri məhz XIX əsrin ikinci yarısında yetişmişdir. Bu dövrdən etibarən Belçikada kapitalist sənayeləşmə prosesi getdikcə genişlənməyə başlayır , kənd təsərrüfatı sürətlə zəifləyir , kəndlər boşalır və talanır , fəhlə və kapitalist münasibətləri bərqərar olur .

Fransız dilli yeni Belçika ədəbiyyatının yaradıcısı Şarl de Koster olmuşdur . Bu yazıçının ən məşhur əsəri olan "Ulenşpigel əfsanəsi" romanı dünyanın bir çox xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuş və bu gün də sevilə-sevilə oxunur .

"Ulenşpigel əfsanəsi" romanı Belçikada siyasi mübarizənin gücləndiyi, fəhlə sinfinin oyandığı və xalq hərəkatının vüsət tapdığı bir dövrdə meydana gəlmişdir. Bu roman ilk növbədə xalq ədəbiyyatı ənənələri əsasında yaranmışdır. Belə ki, o dövrdə Belçikada milli yazılı ədəbiyyat elə də inkişaf etməmişdi və xalq ədəbiyyatı ənənələri daha güclü idi. Digər tərəfdən, bu roman xalq kütləsinə ünvanlandığına görə bu ənənələrə söykənməli idi. Nəhayət, bu roman peşəkar ədəbiyyat səviyyəsində qələmə alınmışdı ki, bu da həmin dövrdə Belçikada ümumavropa və xüsusilə roman-fransız ədəbi ənənələrinin çox geniş yayılması ilə bağlı olmuşdur. Həmin dövrdə fransız dilli Belçika mədəniyyəti digər Avropa dilləri ilə yanaşı, həmin dövrə qədər yaranmış çox qiymətli və zəngin fransız dilli ədəbiyyatın ənənələri əsasında formalaşmışdır.

Mənbə

• Şarl de Koster – "Ulenşpigel və Lamme Qudzak əfsanəsi"

Həmçinin bax

• Avropa Birliyi