Bertran paradoksu (iqtisadiyyat)
İqtisadiyyatda Bertran paradoksu — bir-biri ilə rəqabət aparan və Neş tarazlığına çatan iki oliqopolistin sıfır ümumi mənfəətlə nəticələndiyi bir vəziyyət.[1] Paradoks onun formulunu hazırlayan Jozef Lui Fransua Bertranın şərəfinə adlandırılıb.
Paradoks oliqopoliyada rəqabəti təsvir edən Bertran modelində özünü göstərir. Paradoksun göründüyü ən sadə formada model çox sadələşdirilmiş bazarı nəzərdən keçirir və çox güclü fərziyyələrdən istifadə edir[2]:
- şirkətlər eyni məhsul istehsal edir, tələb məhduddur və bir şəkildə verilir;
- ən aşağı qiymətə sahib olan şirkət bütün tələbi alır;
- iki və ya daha çox şirkət ən aşağı qiyməti təyin etmişsə, onlar tələbi bərabər şəkildə bölüşürlər.
Tutaq ki, iki şirkət A və B bazara daxil olub, bəzi qiymətləri pA и pB təyin etdi. Tutaq ki, pA < pB. B şirkətinin qiyməti daha yüksəkdir və onun məhsuluna tələb 0-dır. Tələbi əldə etmək üçün o, pA-dan yüksək olmayan qiymət tələb etməlidir. Əgər o, pA-ya bərabər qiymət təyin edərsə, o, özü üçün bazarın yarısını alacaq və onu sonsuz kiçik bir məbləğə (pA-o) aşağı salsa, tələb bütün bazara ikiqat artacaq[3][4].
Beləliklə, şirkətlər üçün qiymətləri bir-bir marjinal xərc səviyyəsinə, yəni maya dəyərinə (A və B üçün eyni olduğu güman edilir) qədər azaltmaq sərfəlidir. Qiyməti qaldırmaq hər kəs üçün sərfəli deyil, qiyməti azaltmaq da sərfəli deyil — bu, itkilərə səbəb olur. Bu vəziyyət Neş tarazlığı olacaq.
Bertranın paradoksunun qəbul etmədiyi bəzi prinsiplər[5]:
- Tütmə Limitləri — bəzən firmaların bütün tələbi ödəmək imkanları olmur. Bertran modelinin bir variantı da bu təmin olunmamış, qalıq tələbi izah edir.
- Dinamik Rəqabət — oyunun təkrarlanması qiymətin marjinal xərcdən yüksək olmasına səbəb ola bilər.
- Daha yüksək qiymətə daha çox qazanc — əgər bir firma əhəmiyyətli dərəcədə daha yüksək qiymət təyin edibsə, ikincisi özünü qaldıra və mənfəətini artıra bilər, beləliklə, qiymətlər yüksələ bilər[6].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Dixon, Huw David. "Integer Pricing and Bertrand–Edgeworth Oligopoly with Strictly Convex Costs: Is It Worth More Than a Penny?". Bulletin of Economic Research. 45 (3). July 1993: 257–68. doi:10.1111/j.1467-8586.1993.tb00570.x. 2022-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-13.
- ↑ Edgeworth, Francis (1889) "The pure theory of monopoly". Reprinted in Collected Papers relating to Political Economy. 1. Macmillan. 1925.
- ↑ Kaplan, T. R.; and Wettstein. "The Possibility of Mixed-Strategy Equilibria with Constant-Returns-to-Scale Technology under Bertrand Competition". Spanish Economic Review. 2. 2000: 65–71. doi:10.1007/s101080050018.
- ↑ Baye, M. R.; Morgan, J. "A folk theorem for one-shot Bertrand games". Economics Letters. 65. 1999: 59–65. CiteSeerX 10.1.1.508.1579. doi:10.1016/s0165-1765(99)00118-4.
- ↑ Bertrand, J. "Review of Theorie mathematique de la richesse sociale and of Recherches sur les principles mathematiques de la theorie des richesses". Journal des Savants. 67. 1883: 499–508.
- ↑ Jann, O.; Schottmüller, C. "Correlated equilibria in homogeneous good Bertrand competition". Journal of Mathematical Economics. 57. 2015: 31–37. doi:10.1016/j.jmateco.2015.01.005.