Bloklu şifr
Bloklu şifr-ilkin məlumatın (PLAİNTEXT) müəyyən uzunluqlu bloklara bölündüyü və blok-blok şifrəli mətnə çevrildiyi şifr. Şifrin dayanıqlılığını yüksəltmək üçün tətbiq olunan raund (ROUND) adlı bu çevirmə bir neçə dəfə təkrarlanır. Açıq və şifrlənmiş mətnin ölçüsü eyni olur. Adətən, blokun ölçüsü (BLOCK SİZE) 64 və ya 128 bit olur. Bloklu şifrə örnək olaraq DES, 3DES və AES şifrlərini göstərmək olar.
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
Blok şifrələrinin müasir dizaynı təkrarlanan məhsul şifrəsi konsepsiyasına əsaslanır. Klod Şennon 1949-cu ildə özünün əsas nəşri olan Məxfilik Sistemlərinin Əlaqə Nəzəriyyəsində məhsul şifrələrini təhlil etdi və onları əvəzetmə və dəyişdirmə kimi sadə əməliyyatları birləşdirərək təhlükəsizliyin effektiv şəkildə yaxşılaşdırılması vasitəsi kimi təklif etdi.[6] Təkrarlanan məhsul şifrələri hər biri orijinal açardan əldə edilən fərqli alt açardan istifadə edən çoxlu dövrlərdə şifrələməni həyata keçirir. Horst Feistelin şərəfinə Feistel şəbəkəsi adlandırılan bu cür şifrələrin geniş yayılmış tətbiqi, xüsusilə DES şifrəsində həyata keçirilir. AES kimi blok şifrələrinin bir çox digər realizasiyaları əvəzetmə-yerləşdirmə şəbəkələri kimi təsnif edilir.
Ödəniş Kartı Sənayesi Məlumat Təhlükəsizliyi Standartı (PCI DSS) və Amerika Milli Standartlar İnstitutu (ANSI) standartları çərçivəsində istifadə edilən bütün kriptoqrafik blok formatlarının kökü Atalla Qutunun əsas yeniliyi olan Atalla Açar Bloku (AKB) ilə bağlıdır. ilk hardware təhlükəsizlik modulu (HSM). O, 1972-ci ildə Atalla Korporasiyasının (indiki Utimaco Atalla) təsisçisi Mohamed M. Atalla tərəfindən hazırlanmış və 1973-cü ildə buraxılmışdır. AKB bank sənayesinin digər aktyorları ilə simmetrik açarları və ya PİN-ləri təhlükəsiz şəkildə dəyişdirmək üçün tələb olunan əsas blok idi. . Bu təhlükəsiz mübadilə AKB formatından istifadə etməklə həyata keçirilir.[9] Atalla Qutusu 1998-ci ildən fəaliyyətdə olan bütün bankomat şəbəkələrinin 90%-dən çoxunu qoruyur[10] və Atalla məhsulları hələ də 2014-cü ildən etibarən dünyanın bankomat əməliyyatlarının əksəriyyətini təmin edir.
1977-ci ildə ABŞ Milli Standartlar Bürosu (sonradan ABŞ Milli Standartlar və Texnologiya İnstitutu, NIST) tərəfindən DES şifrəsinin nəşri müasir blok şifr dizaynının ictimai başa düşülməsində əsas rol oynadı. Bu, kriptoanalitik hücumların akademik inkişafına da təsir etdi. Həm diferensial, həm də xətti kriptoanaliz DES dizaynı üzərində aparılan tədqiqatlar nəticəsində yaranmışdır. 2016-cı ildən etibarən kobud güc hücumlarına qarşı möhkəm olmaqla yanaşı, blok şifrəsinin etibarlı olması lazım olan hücum üsulları palitrası mövcuddur.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.